Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Canon 1982

Canonlogo.jpgBaal speelt Judith Herzbergs Leedvermaak

Muziektheater over de Tweede Wereldoorlog

Première Leedvermaak

Al tijdens de première van Leedvermaak - van Judith Herzberg - op 27 maart 1982, was duidelijk dat dit een zeer bijzondere productie was. Voor het eerst werd hier op overtuigende en indringende wijze de problematiek verbeeld van diegenen die de Tweede Wereldoorlog overleefd hadden. Dat gebeurde niet alleen in woorden, maar ook in muziek, waarbij de twee een werkelijk gelijkwaardig aandeel hadden. En dan was er nog het bijzondere gebruik van de ruimte. Het leverde Toneelgroep Baal aan het eind van dat seizoen de prestigieuze Prosceniumprijs op.

Toneelgroep Baal

Toneelgroep Baal was een van de gezelschappen die na Aktie Tomaat subsidie kregen om het Nederlandse toneel te vernieuwen. Toen een aantal Nederlandse kranten op 16 maart 1973 berichtte over de formatie van een nieuwe groep rond de toen dertigjarige regisseur Leonard Frank, werden niet alleen de namen van de zes acteurs genoemd die het gezelschap zou gaan tellen (Kitty Courbois, Marjon Brandsma, Els Ingeborg Smits, Rudolf Lucieer, Carol van Herwijnen en Hans Dagelet); ook de naam van Willem Breuker stond prominent vermeld. Hij zou de huismuzikant en huiscomponist van het gezelschap worden. Daarmee was meteen al duidelijk dat Baal niet gewoon ‘toneel’ zou gaan maken. Maar wat dan wel? Na enige tijd kreeg deze fusie van toneel en eigentijdse muziek het etiket muziektheater opgeplakt.

Judith Herzberg. Foto: Thomas Liebig, 1978. Collectie TIN. Leonard Frank. Foto: Hans Verhoeven, 1980. Collectie TIN.

Een nieuw genre: muziektheater

Kenmerkend voor dit nieuwe genre was dat tekst en muziek een gelijkwaardig aandeel hadden. En dat was nieuw. In de opera (en in de andere traditionele muziektheatergenres als operette en musical) ging het in de eerste plaats om de noten en in het toneel waren de woorden altijd het belangrijkst. In het muziektheater hoefde het een niet voor het ander te buigen, maar legden ze elkaar – in de woorden van componist en muziekrecensent Elmer Schönberger - het vuur na aan de schenen.

Tableau de la Troupe van Baal, 1973. V.l.n.r. (onderste rij): Leen Jongewaard, Carol van Herwijnen, Els Ingeborg Smits, Kitty Courbois, Marjon Brandsma, Hans Dagelet. V.l.n.r. [bovenste rij]: Rudolf Lucieer, Tom Diderich, Hans Verhoeven, Hans Kuypers, Leonard Frank, Johan Vonk. Fotograaf onbekend. Collectie TIN Groepsfoto Willem Breuker Collectief. Foto: Jean van Lingen. Collectie TIN

Leedvermaak: baanbrekend in alle opzichten

Behalve Willem Breuker waren in de loop van Toneelgroep Baals vijftienjarig bestaan nog twee andere huiscomponisten aan het gezelschap verbonden: Louis Andriessen en Maurice Horsthuis. Die laatste werkte mee aan de enscenering van een stuk van de dichteres/toneelschrijfster Judith Herzberg dat op 27 maart 1982 in première ging: Leedvermaak. Door de manier waarop de zang en de muziek (live uitgevoerd door zeven musici) in deze productie versmolten met de tekst, werd uitdrukking gegeven aan ‘het verdrongene, het verzwegene en het ontkende’. Dat maakte diepe indruk, ook omdat dat verdrongene en verzwegene alles te maken had met de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.

In Leedvermaak werd voor het eerst in het theater op indringende wijze de problematiek verbeeld van hen die de oorlog overleefd hadden: ouders, kinderen, joden en niet-joden. Het stuk bestond uit een ingenieus vlechtwerk van 83 korte scènes, niet veel meer dan flarden van gesprekken. Die gesprekken werden in steeds wisselende groepjes gevoerd door een bruidspaar en de twaalf gasten op hun bruiloftsfeest, allemaal op hun eigen manier door de oorlog getekend. En tussen die gesprekken door – tussen uiterst pijnlijk en hilarisch heen en weer schietend – waren er dus de gezongen of muzikale passages.

Alsof dat alles nog niet genoeg was, buitte het gezelschap in samenwerking met Judith Lansink ook nog eens alle mogelijkheden uit van hun net verworven, eigen speelruimte: Theater Frascati in de Nes. De 83 gesprekken werden gesitueerd in de alkoofjes en op de balkonnetjes aan de lange zijde van de zaal. Het publiek zat op een speciaal gebouwde tribune daar tegenover. Tekst, thematiek en het bijzondere gebruik van muziek en ruimte leverden Toneelgroep Baal dat jaar de Prosceniumprijs op.

Maquette Leedvermaak van Judith Lansink. Collectie TIN Foto: Hans Verhoeven. Collectie TIN Foto: Hans Verhoeven. V.l.n.r.: Johan Leijsen, ?, Elsje de Wijn, Edwin de Vries, Han Römer, ?, ?. Collectie TIN Foto: Hans Verhoeven. V.l.n.r.: Kitty Courbois, Trudy de Jong, Helmert Woudenberg. Collectie TIN Foto: Hans Verhoeven. V.l.n.r.: Marjon Brandsma, Elsje de Wijn, Kitty Courbois. Collectie TIN

Toneelgroep Baal presenteerde zich niet alleen als muziektheatergezelschap. Het maakte zich ook sterk voor de nieuwe Duitse toneelschrijvers als Peter Handke, Thomas Bernard en Botho Strauss. Daarbij ontwikkelde het gezelschap een eigen acteerstijl waarin ook beweging een nieuwe betekenis kreeg. In 1988 hief het gezelschap zichzelf op. Judith Herzberg zou zich na Leedvermaak tot een zeer succesvolle toneelschrijfster ontwikkelen. Behalve voor Toneelgroep Baal schreef ze ook stukken voor gezelschappen als Maatschappij Discordia, Hauser Orkater en Toneelgroep Amsterdam. Intussen heeft ze meer dan vijftien stukken op haar naam staan, die ook elders in Europa zijn opgevoerd.


Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland

In 1982 geboren

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Nunu KongNunu Kong1982
Margriet de RijkRijk, Margriet de1982
Philipp FürhoferFurhofer, Philipp1982
Raul SaldarriagaSaldarriaga, Raul1982
Brechtje KatKat, Brechtje1982
Carl von WinckelmannWinckelmann, Carl von1982
Anne LamsveltLamsvelt, Anne1982
Rachel OomensOomens, Rachel1982
Patrick LaureijLaureij, Patrick1982
Boris SchreursSchreurs, Boris1982
Le SyndicatSyndicat, Le1982
Jan BeuvingBeuving, Jan1982
David Zagari1982
Madeleen BloemendaalBloemendaal, Madeleen1982
Barbora HorákováHoráková, Barbora1982
Rubén Ventoso SanrománVentoso Sanromán, Rubén1982
Julien ChavazChavaz, Julien1982
Rodrigo SobarzoSobarzo, Rodrigo1982
DAAUDAAU1982
Sadettin KirmiziyüzKirmiziyüz, Sadettin1982
... meer resultaten
... meer resultaten

In 1982 overleden

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Monique LancelotLancelot, Monique19231982
Ida RüchardtRüchardt, Ida18481982
Mimi BuysBuys, Mimi15 juli 18969 februari 1982
Eleanor PowellPowell, Eleanor21 november 191211 februari 1982
Henk SchaerSchaer, Henk31 mei 190214 februari 1982
Gabriel AroutArout, Gabriel28 januari 190914 februari 1982
Lee StrasbergStrasberg, Lee17 november 190117 februari 1982
Thelonious MonkMonk, Thelonious10 oktober 191717 februari 1982
Ayn RandRand, Ayn2 februari 19056 maart 1982
Jan Lemaire sr.Lemaire sr., Jan11 maart 18846 maart 1982
Karel BruckmanBruckman, Karel14 augustus 190311 maart 1982
George LampeLampe, George30 juli 192118 maart 1982
Daan HooykaasHooykaas, Daan19 februari 191323 maart 1982
Christine FroweinFrowein, Christine7 juni 191623 maart 1982
Jean VillardVillard, Jean2 juni 189526 maart 1982
Carl OrffOrff, Carl10 juli 189529 maart 1982
Sam CoslowCoslow, Sam27 december 19022 april 1982
Martin BattersbyBattersby, Martin12 februari 19143 april 1982
Burt SheveloveShevelove, Burt19 september 19158 april 1982
John TurnerTurner, John7 juli 190214 april 1982
... meer resultaten

In 1982 in première

 PremieredatumLocatie
Twools 13 - Scapino Ballet Rotterdam - 2011-06-01juni 1 JL
1 juni 2011
Theater Rotterdam Schouwburg, Rotterdam
Monday Match (Dance & Music Impro lab) mei 2011 - Bimhuis - 2011-05-02mei 2 JL
9 mei 2011
Bimhuis, Amsterdam
PC - 2006-07-03juli 3 JL
3 juli 2006
Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Monday Match (Dance & Music Impro lab) april 2011 - Bimhuis - 2011-04-04april 4 JL
18 april 2011
Bimhuis, Amsterdam
BeHold - Istanbul Dance Theatre - 2010-10-04oktober 4 JL
4 oktober 2010
Theater Bellevue, Amsterdam
PC - 2007-10-05oktober 5 JL
5 oktober 2007
Theater aan het Vrijthof, Maastricht
Monday Match (Dance & Music Impro lab) februari 2011 - Bimhuis - 2011-02-07februari 7 JL
7 februari 2011
Bimhuis, Amsterdam
Monday Match (Dance & Music Impro lab) maart 2011 - Bimhuis - 2011-03-07maart 7 JL
7 maart 2011
Bimhuis, Amsterdam
Fortaleza (inside The Bananatree) - Raz / Hans Tuerlings - 1999-12-07december 7 JL
7 december 1999
Schouwburg en Concertzaal Tilburg, Tilburg
The Amazing Boys of Dance - Rock The Ballet - 2011-03-08maart 8 JL
8 maart 2011
Koninklijk Theater Carré, Amsterdam
Tissues / Weefsels - Dansmakers Amsterdam - 2010-10-08oktober 8 JL
10 oktober 2010
Melkweg Theater, Amsterdam
The Critical Piece - Dansmakers Amsterdam - 2010-10-08oktober 8 JL
10 oktober 2010
Melkweg Theater, Amsterdam
We.art.dog.com - Ivo Dimchev - 2010-12-08december 8 JL
8 december 2010
Frascati, Amsterdam
Wonderland - Magpie Umbrella - 2011-01-09januari 9 JL
9 januari 2011
OT301, Amsterdam
Mad(e) in Paradise - Gosh - 1998-08-11augustus 11 JL
11 augustus 1998
Theater aan de Parade, 's-Hertogenbosch
PC - 2008-06-13juni 13 JL
13 juni 2008
Westergasfabriek, Amsterdam
You PARAjuli 13 JL
13 juli 2010
Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
DISO - Emio Grecojuli 13 JL
13 juli 2010
Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Frede - Jörgen Raymann - 2010-11-13november 13 JL
1 oktober 2010
Theater en Kunstencentrum De Kom, Nieuwegein
Stress (Don't Blow A Fuse) - Théâtre de Suresnes Jean Vilar - 2000-04-14april 14 JL
14 april 2000
Theater aan de Parade, 's-Hertogenbosch
... meer resultaten


In dit decennium opgericht

Edit deze pagina