Canon 1982
Baal speelt Judith Herzbergs Leedvermaak
Muziektheater over de Tweede Wereldoorlog
Première Leedvermaak
Al tijdens de première van Leedvermaak - van Judith Herzberg - op 27 maart 1982, was duidelijk dat dit een zeer bijzondere productie was. Voor het eerst werd hier op overtuigende en indringende wijze de problematiek verbeeld van diegenen die de Tweede Wereldoorlog overleefd hadden. Dat gebeurde niet alleen in woorden, maar ook in muziek, waarbij de twee een werkelijk gelijkwaardig aandeel hadden. En dan was er nog het bijzondere gebruik van de ruimte. Het leverde Toneelgroep Baal aan het eind van dat seizoen de prestigieuze Prosceniumprijs op.
Toneelgroep Baal
Toneelgroep Baal was een van de gezelschappen die na Aktie Tomaat subsidie kregen om het Nederlandse toneel te vernieuwen. Toen een aantal Nederlandse kranten op 16 maart 1973 berichtte over de formatie van een nieuwe groep rond de toen dertigjarige regisseur Leonard Frank, werden niet alleen de namen van de zes acteurs genoemd die het gezelschap zou gaan tellen (Kitty Courbois, Marjon Brandsma, Els Ingeborg Smits, Rudolf Lucieer, Carol van Herwijnen en Hans Dagelet); ook de naam van Willem Breuker stond prominent vermeld. Hij zou de huismuzikant en huiscomponist van het gezelschap worden. Daarmee was meteen al duidelijk dat Baal niet gewoon ‘toneel’ zou gaan maken. Maar wat dan wel? Na enige tijd kreeg deze fusie van toneel en eigentijdse muziek het etiket muziektheater opgeplakt.
Een nieuw genre: muziektheater
Kenmerkend voor dit nieuwe genre was dat tekst en muziek een gelijkwaardig aandeel hadden. En dat was nieuw. In de opera (en in de andere traditionele muziektheatergenres als operette en musical) ging het in de eerste plaats om de noten en in het toneel waren de woorden altijd het belangrijkst. In het muziektheater hoefde het een niet voor het ander te buigen, maar legden ze elkaar – in de woorden van componist en muziekrecensent Elmer Schönberger - het vuur na aan de schenen.
![Tableau de la Troupe van Baal, 1973. V.l.n.r. (onderste rij): Leen Jongewaard, Carol van Herwijnen, Els Ingeborg Smits, Kitty Courbois, Marjon Brandsma, Hans Dagelet. V.l.n.r. [bovenste rij]: Rudolf Lucieer, Tom Diderich, Hans Verhoeven, Hans Kuypers, Leonard Frank, Johan Vonk. Fotograaf onbekend. Collectie TIN](/wiki/Bestand:530000041.0000.jpg)
Leedvermaak: baanbrekend in alle opzichten
Behalve Willem Breuker waren in de loop van Toneelgroep Baals vijftienjarig bestaan nog twee andere huiscomponisten aan het gezelschap verbonden: Louis Andriessen en Maurice Horsthuis. Die laatste werkte mee aan de enscenering van een stuk van de dichteres/toneelschrijfster Judith Herzberg dat op 27 maart 1982 in première ging: Leedvermaak. Door de manier waarop de zang en de muziek (live uitgevoerd door zeven musici) in deze productie versmolten met de tekst, werd uitdrukking gegeven aan ‘het verdrongene, het verzwegene en het ontkende’. Dat maakte diepe indruk, ook omdat dat verdrongene en verzwegene alles te maken had met de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.
In Leedvermaak werd voor het eerst in het theater op indringende wijze de problematiek verbeeld van hen die de oorlog overleefd hadden: ouders, kinderen, joden en niet-joden. Het stuk bestond uit een ingenieus vlechtwerk van 83 korte scènes, niet veel meer dan flarden van gesprekken. Die gesprekken werden in steeds wisselende groepjes gevoerd door een bruidspaar en de twaalf gasten op hun bruiloftsfeest, allemaal op hun eigen manier door de oorlog getekend. En tussen die gesprekken door – tussen uiterst pijnlijk en hilarisch heen en weer schietend – waren er dus de gezongen of muzikale passages.
Alsof dat alles nog niet genoeg was, buitte het gezelschap in samenwerking met Judith Lansink ook nog eens alle mogelijkheden uit van hun net verworven, eigen speelruimte: Theater Frascati in de Nes. De 83 gesprekken werden gesitueerd in de alkoofjes en op de balkonnetjes aan de lange zijde van de zaal. Het publiek zat op een speciaal gebouwde tribune daar tegenover. Tekst, thematiek en het bijzondere gebruik van muziek en ruimte leverden Toneelgroep Baal dat jaar de Prosceniumprijs op.
Toneelgroep Baal presenteerde zich niet alleen als muziektheatergezelschap. Het maakte zich ook sterk voor de nieuwe Duitse toneelschrijvers als Peter Handke, Thomas Bernard en Botho Strauss. Daarbij ontwikkelde het gezelschap een eigen acteerstijl waarin ook beweging een nieuwe betekenis kreeg. In 1988 hief het gezelschap zichzelf op. Judith Herzberg zou zich na Leedvermaak tot een zeer succesvolle toneelschrijfster ontwikkelen. Behalve voor Toneelgroep Baal schreef ze ook stukken voor gezelschappen als Maatschappij Discordia, Hauser Orkater en Toneelgroep Amsterdam. Intussen heeft ze meer dan vijftien stukken op haar naam staan, die ook elders in Europa zijn opgevoerd.
Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland
In 1982 geboren
| Sorteernaam | Geboortedatum | Overlijdensdatum | |
|---|---|---|---|
| Madeleen Bloemendaal | Bloemendaal, Madeleen | 1982 | |
| Liesje van den Berk | Berk, Liesje van den | 1982 | |
| Anne Lamsvelt | Lamsvelt, Anne | 1982 | |
| Matt Bianco | Bianco, Matt | 1982 | |
| Han van Wieringen | Wieringen, Han van | 1982 | |
| Floor Leene | Leene, Floor | 1982 | |
| Jannemieke Caspers | Caspers, Jannemieke | 1982 | |
| Paolo Fanale | Fanale, Paolo | 1982 | |
| Mathilde van de Wiele | Wiele, Mathilde van de | 1982 | |
| Anu Viheriäranta | Viheriäranta, Anu | 1982 | |
| Fabián Barba | Barba, Fabián | 1982 | |
| Rachel Oomens | Oomens, Rachel | 1982 | |
| Le Syndicat | Syndicat, Le | 1982 | |
| Jija Sohn | Sohn, Jija | 1982 | |
| Dennis de Groot | Groot, Dennis de | 1982 | |
| Andrea Miller | Miller, Andrea | 1982 | |
| Roy Assaf | Assaf, Roy | 1982 | |
| Elvan Akyildiz | Akyildiz, Elvan | 1982 | |
| Nunu Kong | Nunu Kong | 1982 | |
| Hein Drost | Drost, Hein | 1982 | |
| ... meer resultaten | |||
In 1982 overleden
| Sorteernaam | Geboortedatum | Overlijdensdatum | |
|---|---|---|---|
| Ida Rüchardt | Rüchardt, Ida | 1848 | 1982 |
| Monique Lancelot | Lancelot, Monique | 1923 | 1982 |
| Mimi Buys | Buys, Mimi | 15 juli 1896 | 9 februari 1982 |
| Eleanor Powell | Powell, Eleanor | 21 november 1912 | 11 februari 1982 |
| Henk Schaer | Schaer, Henk | 31 mei 1902 | 14 februari 1982 |
| Gabriel Arout | Arout, Gabriel | 28 januari 1909 | 14 februari 1982 |
| Thelonious Monk | Monk, Thelonious | 10 oktober 1917 | 17 februari 1982 |
| Lee Strasberg | Strasberg, Lee | 17 november 1901 | 17 februari 1982 |
| Ayn Rand | Rand, Ayn | 2 februari 1905 | 6 maart 1982 |
| Jan Lemaire sr. | Lemaire sr., Jan | 11 maart 1884 | 6 maart 1982 |
| Karel Bruckman | Bruckman, Karel | 14 augustus 1903 | 11 maart 1982 |
| George Lampe | Lampe, George | 30 juli 1921 | 18 maart 1982 |
| Christine Frowein | Frowein, Christine | 7 juni 1916 | 23 maart 1982 |
| Daan Hooykaas | Hooykaas, Daan | 19 februari 1913 | 23 maart 1982 |
| Jean Villard | Villard, Jean | 2 juni 1895 | 26 maart 1982 |
| Carl Orff | Orff, Carl | 10 juli 1895 | 29 maart 1982 |
| Sam Coslow | Coslow, Sam | 27 december 1902 | 2 april 1982 |
| Martin Battersby | Battersby, Martin | 12 februari 1914 | 3 april 1982 |
| Burt Shevelove | Shevelove, Burt | 19 september 1915 | 8 april 1982 |
| John Turner | Turner, John | 7 juli 1902 | 14 april 1982 |
| ... meer resultaten | |||
In 1982 in première