Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Canon 1900

Canonlogo.jpgPremière van Op hoop van zegen van Herman Heijermans

Een oer-Hollandse klassieker die de hele wereld over gaat.

De première van Op hoop van zegen op 24 december 1900 is – achteraf bezien – een historische datum in de Nederlandse theatergeschiedenis geweest. Dat dit vierde avondvullende stuk van de toneelschrijver Herman Heijermans maanden achtereen gespeeld kon worden in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, was geen unicum. Succesvolle stukken waren er wel meer. Maar het succes bleef niet tot Amsterdam en de rest van Nederland beperkt. Voor het eerst schreef een Nederlandse toneelschrijver een tekst die in heel de westerse wereld gespeeld werd.

Internationaal succes

In 1901 werd Heijermans stuk in Hamburg opgevoerd, en ook in Berlijn, door drie verschillende gezelschappen. In 1902 volgden Praag en Moskou; in 1903 Parijs, Wenen en Londen. Later was het stuk ook in New York en de rest van Amerika te zien. En het waren niet de minsten die hun krachten op het stuk beproefden. De beroemde Franse regisseur André Antoine reisde zelfs af naar Volendam om visserskostuums, mutsen, klompen en typisch Hollandse rekwisieten te kopen. Niet dat dit perse nodig was. Vergelijkbare drama’s spelen zich immers overal ter wereld af, toen en nu. Heijermans ‘spel van de zee’, heeft als centrale personage de vissersvrouw Kniertje, die na haar man en oudste zoon, opnieuw twee kinderen aan de zee verliest. Dit omdat de reder het schip in slechte staat de zee opstuurt. Bij een eventuele schipbreuk incasseert hij immers toch de verzekeringsgelden.

Universeel drama in visserstaal

Heijermans was een overtuigd socialist, maar het knappe van zijn stuk was dat hij er geen schreeuwende aanklacht van maakte. Het verstilde slot, als Kniertje door reder Bos wordt afgescheept met een pannetje koteletjes, en geknakt afschuifelt, maakte diepe indruk. Iedereen kon daaruit zijn eigen conclusie trekken. Andere ingrediënten die het stuk tot een succes maakten, waren de komische scènes die Heijermans invoegde en het authentieke taalgebruik dat hij zijn personages in de mond legde. Ze spraken geen keurig ABN maar een kustdialect, vol onafgemaakte zinnen en vissersuitdrukkingen. Heijermans werd verder geholpen door het feit dat hij de toneelpraktijk van zeer dichtbij kende. Hij wist precies wat acteurs en actrices wel of niet waar konden maken.

Esther de Boer-van Rijk: dé Kniertje

Het toneeloeuvre van Heijermans omvat rond de vijftig stukken. Een aantal daarvan wordt nog steeds wel eens opgevoerd, Schakels bijvoorbeeld, of De wijze kater, maar Op hoop van zegen is het bekendst geworden. Waarschijnlijk ook omdat dit stuk appelleert aan onze relatie met de zee. Het stuk is maar liefst vier keer verfilmd, maar er zijn ook twee opera's en een musical van gemaakt. In de oudst bewaard gebleven filmversie, uit 1934, werd de rol van Kniertje gespeeld door Esther de Boer-van Rijk. Deze actrice had de rol vanaf de allereerste première op haar repertoire staan. Ze speelde hem uiteindelijk 1200 keer. De foto’s waarop ze in Scheveningse klederdracht staat afgebeeld, het pannetje in haar handen, geldt als een icoon uit de Nederlandse theatergeschiedenis. En het zinnetje ‘de vis wordt duur betaald’, is een bekende uitdrukking geworden.

Hedendaagse opvoeringen

Op Hoop van zegen is ook in de eenentwintigste eeuw al een paar keer te zien geweest. Interessant was de postdramatische versie die de Duitse regisseur Christoph Marthaler in 2003 maakte. Dat het stuk van Heijermans universele waarde heeft, bewees de Nederlandse regisseuse Anna Rottier die het stuk in 2007 in Senegal ensceneerde, met Senegalese acteurs en musici. Naar verluidt konden de toeschouwers niet geloven dat het stuk lang geleden door een Nederlandse schrijver geschreven was, en niet door iemand uit hun midden.

Scènefoto uit Seemannslieder, de door Christoph Marthaler geregisseerde bewerking van Op hoop van zegen, door Publiekstheater gent/ZT Hollandia Gent, 2004-2005. V.l.n.r.: Raphael Clamer, Bert Luppes, Sanne van Rijn, Graham Valentine, Chris Nietvelt. Foto: Phile Deprez. Collectie TIN

Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland

In 1900 geboren

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
George KirstaKirsta, George19001955
Marie-Louise van VeenVeen, Marie-Louise van19001985
Xavier CugatCugat, Xavier1 januari 190027 oktober 1990
Pauline LawrenceLawrence, Pauline1900juli 1971
Erich ZieglerZiegler, Erich3 januari 190024 december 1948
Ernst NeubachNeubach, Ernst3 januari 190021 mei 1968
Ulco KooistraKooistra, Ulco12 januari 19001 november 1968
Rina BlaaserBlaaser, Rina12 januari 19006 januari 1968
Gerard FaberFaber, Gerard20 januari 190020 maart 1968
J. TizolTizol, J.22 januari 190023 april 1984
Swen SmeeleSmeele, Swen23 januari 190019 juni 1971
Dr. Friedrich SchrammSchramm, dr. Friedrich26 januari 190025 januari 1981
Willem HussemHussem, Willem29 januari 190021 juli 1974
Jacques PrévertPrévert, Jacques4 februari 190011 april 1977
Bob van IerselIersel, Bob van6 februari 190017 mei 1987
Otto AurichAurich, Otto11 februari 190023 maart 1961
Henri DurandDurand, Henri13 februari 190027 maart 1976
Albert HackettHackett, Albert16 februari 190016 maart 1951
Lou ZegwaardZegwaard, Lou18 februari 190022 juli 1967
Madeleine RenaudRenaud, Madeleine21 februari 190023 september 1994
... meer resultaten

In 1900 overleden

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
W.F. ThooftThooft, W.F.18291900
L.A.J. BurgersdijkBurgersdijk, L.A.J.11 maart 182815 januari 1900
Daan van Ollefen (1824-1900)Ollefen (1824-1900), Daan van13 september 182424 januari 1900
Catharina Louisa van VelsenVelsen, Catharina Louisa van29 december 18333 februari 1900
Catherina Louise Faassen-van VelzenFaassen-van Velzen, Catherina Louise9 december 18333 februari 1900
Catharina Louise van VelsenVelsen, Catharina Louise van29 december 18333 februari 1900
Edvard HelstedHelsted, Edvard8 december 18161 maart 1900
Ludwig HeldHeld, Ludwig14 april 18372 maart 1900
Wilhelm JahnJahn, Wilhelm24 november 183521 april 1900
Anton van Zuylen (1855-1900)Zuylen (1855-1900), Anton van27 januari 185527 april 1900
Georges HartmannHartmann, Georges15 mei 1843mei 1900
Hermann LeviLevi, Hermann7 november 183913 mei 1900
Eduard Bamberg (1816-1900)Bamberg, Eduard23 december 181614 mei 1900
Friedrich ThelenThelen, Friedrich28 februari 1836augustus 1900
Elise KapperKapper, Elise2 juni 18512 augustus 1900
Lisette KapperKapper Lisette2 juni 18512 augustus 1900
Carl LaufsLaufs, Carl20 december 185813 augustus 1900
Friedrich NietzscheNietzsche, Friedrich15 oktober 184425 augustus 1900
Arthur SullivanSullivan, Arthur13 mei 184222 november 1900
Oscar WildeWilde, Oscar16 oktober 185430 november 1900
... meer resultaten

In 1900 in première

 PremieredatumLocatie
Lodewijk de Elfde - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-01-1010 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Willem Tell - Nederlandsche Opera - 1900-01-1212 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Het geheim van den monnik! - Gezelschap Stoel en Spree - 1900-01-1313 januari 1900Plantage Schouwburg, Amsterdam
De Pop - Amsterdamsch Operetten-Gezelschap 1900-01-1313 januari 1900Hollandsche Schouwburg, Amsterdam
Frou-frou - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-01-1313 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Het lucifersmeisje - Nederlandsche Opera - 1900-01-1919 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Krans of kroon - Nederlandsche Opera - 1900-01-1919 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Hamlet - Nederlandsche Opera - 1900-01-2525 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Een held - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-01-2727 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
De klephte - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-01-2727 januari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Verlegen zijn! - De Nederlandsche Tooneelvereeniging (1893-1912) - 1900-01-2929 januari 1900Schouwburg Vereeniging, Dordrecht
Tannhäuser - Nederlandsche Opera - 1900-02-022 februari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
De ster - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-02-022 februari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Le Grand Mogol - Théâtre Royal Français de la Haye - 1900-02-033 februari 1900Théâtre Royal Français de la Haye, 's-Gravenhage
De klokken van het Kasteel Corneville - Amsterdamsch Operetten-Gezelschap - 1900-02-1010 februari 1900Hollandsche Schouwburg, Amsterdam
De klepthe - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-02-1212 februari 1900Schouwburgvereeniging, Dordrecht
Dokter Klaus - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-02-1414 februari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
De goochelaar - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-02-2222 februari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
De matroos - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1900-02-2222 februari 1900Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Faust - Théâtre Royal Français de la Haye - 1900-02-2323 februari 1900Stadstheater, Arnhem
... meer resultaten


In dit decennium opgericht

Edit deze pagina