Canon 1900
Première van Op hoop van zegen van Herman Heijermans
Een oer-Hollandse klassieker die de hele wereld over gaat.
De première van Op hoop van zegen op 24 december 1900 is – achteraf bezien – een historische datum in de Nederlandse theatergeschiedenis geweest. Dat dit vierde avondvullende stuk van de toneelschrijver Herman Heijermans maanden achtereen gespeeld kon worden in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, was geen unicum. Succesvolle stukken waren er wel meer. Maar het succes bleef niet tot Amsterdam en de rest van Nederland beperkt. Voor het eerst schreef een Nederlandse toneelschrijver een tekst die in heel de westerse wereld gespeeld werd.
Internationaal succes
In 1901 werd Heijermans stuk in Hamburg opgevoerd, en ook in Berlijn, door drie verschillende gezelschappen. In 1902 volgden Praag en Moskou; in 1903 Parijs, Wenen en Londen. Later was het stuk ook in New York en de rest van Amerika te zien. En het waren niet de minsten die hun krachten op het stuk beproefden. De beroemde Franse regisseur André Antoine reisde zelfs af naar Volendam om visserskostuums, mutsen, klompen en typisch Hollandse rekwisieten te kopen. Niet dat dit perse nodig was. Vergelijkbare drama’s spelen zich immers overal ter wereld af, toen en nu. Heijermans ‘spel van de zee’, heeft als centrale personage de vissersvrouw Kniertje, die na haar man en oudste zoon, opnieuw twee kinderen aan de zee verliest. Dit omdat de reder het schip in slechte staat de zee opstuurt. Bij een eventuele schipbreuk incasseert hij immers toch de verzekeringsgelden.
Portret van Herman Heijermans. Foto: Becker & Maass. Collectie TIN.
Esther de Boer-van Rijk in de rol van Kniertje. Foto: M.H.D. Collectie TIN.
De 100ste opvoering van Op hoop van zegen op 12 mei 1901 in Groningen. V.l.n.r. Alex Faassen, Wilhelmina van der Lugt Melsert, Dirk Holkers, Riek Ternooy Apel-Haspels, Esther de Boer-van Rijk. Foto: Albert Greiner, 1901. Collectie TIN.
Universeel drama in visserstaal
Heijermans was een overtuigd socialist, maar het knappe van zijn stuk was dat hij er geen schreeuwende aanklacht van maakte. Het verstilde slot, als Kniertje door reder Bos wordt afgescheept met een pannetje koteletjes, en geknakt afschuifelt, maakte diepe indruk. Iedereen kon daaruit zijn eigen conclusie trekken. Andere ingrediënten die het stuk tot een succes maakten, waren de komische scènes die Heijermans invoegde en het authentieke taalgebruik dat hij zijn personages in de mond legde. Ze spraken geen keurig ABN maar een kustdialect, vol onafgemaakte zinnen en vissersuitdrukkingen. Heijermans werd verder geholpen door het feit dat hij de toneelpraktijk van zeer dichtbij kende. Hij wist precies wat acteurs en actrices wel of niet waar konden maken.
Esther de Boer-van Rijk: dé Kniertje
Het toneeloeuvre van Heijermans omvat rond de vijftig stukken. Een aantal daarvan wordt nog steeds wel eens opgevoerd, Schakels bijvoorbeeld, of De wijze kater, maar Op hoop van zegen is het bekendst geworden. Waarschijnlijk ook omdat dit stuk appelleert aan onze relatie met de zee. Het stuk is maar liefst vier keer verfilmd, maar er zijn ook twee opera's en een musical van gemaakt. In de oudst bewaard gebleven filmversie, uit 1934, werd de rol van Kniertje gespeeld door Esther de Boer-van Rijk. Deze actrice had de rol vanaf de allereerste première op haar repertoire staan. Ze speelde hem uiteindelijk 1200 keer. De foto’s waarop ze in Scheveningse klederdracht staat afgebeeld, het pannetje in haar handen, geldt als een icoon uit de Nederlandse theatergeschiedenis. En het zinnetje ‘de vis wordt duur betaald’, is een bekende uitdrukking geworden.
Hedendaagse opvoeringen
Op Hoop van zegen is ook in de eenentwintigste eeuw al een paar keer te zien geweest. Interessant was de postdramatische versie die de Duitse regisseur Christoph Marthaler in 2003 maakte. Dat het stuk van Heijermans universele waarde heeft, bewees de Nederlandse regisseuse Anna Rottier die het stuk in 2007 in Senegal ensceneerde, met Senegalese acteurs en musici. Naar verluidt konden de toeschouwers niet geloven dat het stuk lang geleden door een Nederlandse schrijver geschreven was, en niet door iemand uit hun midden.
Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland
In 1900 geboren
| Sorteernaam | Geboortedatum | Overlijdensdatum | |
|---|---|---|---|
| Pauline Lawrence | Lawrence, Pauline | 1900 | juli 1971 |
| George Kirsta | Kirsta, George | 1900 | 1955 |
| Marie-Louise van Veen | Veen, Marie-Louise van | 1900 | 1985 |
| Xavier Cugat | Cugat, Xavier | 1 januari 1900 | 27 oktober 1990 |
| Erich Ziegler | Ziegler, Erich | 3 januari 1900 | 24 december 1948 |
| Ernst Neubach | Neubach, Ernst | 3 januari 1900 | 21 mei 1968 |
| Rina Blaaser | Blaaser, Rina | 12 januari 1900 | 6 januari 1968 |
| Ulco Kooistra | Kooistra, Ulco | 12 januari 1900 | 1 november 1968 |
| Gerard Faber | Faber, Gerard | 20 januari 1900 | 20 maart 1968 |
| J. Tizol | Tizol, J. | 22 januari 1900 | 23 april 1984 |
| Swen Smeele | Smeele, Swen | 23 januari 1900 | 19 juni 1971 |
| Dr. Friedrich Schramm | Schramm, dr. Friedrich | 26 januari 1900 | 25 januari 1981 |
| Willem Hussem | Hussem, Willem | 29 januari 1900 | 21 juli 1974 |
| Jacques Prévert | Prévert, Jacques | 4 februari 1900 | 11 april 1977 |
| Bob van Iersel | Iersel, Bob van | 6 februari 1900 | 17 mei 1987 |
| Otto Aurich | Aurich, Otto | 11 februari 1900 | 23 maart 1961 |
| Henri Durand | Durand, Henri | 13 februari 1900 | 27 maart 1976 |
| Albert Hackett | Hackett, Albert | 16 februari 1900 | 16 maart 1951 |
| Lou Zegwaard | Zegwaard, Lou | 18 februari 1900 | 22 juli 1967 |
| Madeleine Renaud | Renaud, Madeleine | 21 februari 1900 | 23 september 1994 |
| ... meer resultaten | |||
In 1900 overleden
| Sorteernaam | Geboortedatum | Overlijdensdatum | |
|---|---|---|---|
| W.F. Thooft | Thooft, W.F. | 1829 | 1900 |
| L.A.J. Burgersdijk | Burgersdijk, L.A.J. | 11 maart 1828 | 15 januari 1900 |
| Daan van Ollefen (1824-1900) | Ollefen (1824-1900), Daan van | 13 september 1824 | 24 januari 1900 |
| Catharina Louise van Velsen | Velsen, Catharina Louise van | 29 december 1833 | 3 februari 1900 |
| Catharina Louisa van Velsen | Velsen, Catharina Louisa van | 29 december 1833 | 3 februari 1900 |
| Catherina Louise Faassen-van Velzen | Faassen-van Velzen, Catherina Louise | 9 december 1833 | 3 februari 1900 |
| Edvard Helsted | Helsted, Edvard | 8 december 1816 | 1 maart 1900 |
| Ludwig Held | Held, Ludwig | 14 april 1837 | 2 maart 1900 |
| Wilhelm Jahn | Jahn, Wilhelm | 24 november 1835 | 21 april 1900 |
| Anton van Zuylen (1855-1900) | Zuylen (1855-1900), Anton van | 27 januari 1855 | 27 april 1900 |
| Georges Hartmann | Hartmann, Georges | 15 mei 1843 | mei 1900 |
| Hermann Levi | Levi, Hermann | 7 november 1839 | 13 mei 1900 |
| Eduard Bamberg (1816-1900) | Bamberg, Eduard | 23 december 1816 | 14 mei 1900 |
| Friedrich Thelen | Thelen, Friedrich | 28 februari 1836 | augustus 1900 |
| Lisette Kapper | Kapper Lisette | 2 juni 1851 | 2 augustus 1900 |
| Elise Kapper | Kapper, Elise | 2 juni 1851 | 2 augustus 1900 |
| Carl Laufs | Laufs, Carl | 20 december 1858 | 13 augustus 1900 |
| Friedrich Nietzsche | Nietzsche, Friedrich | 15 oktober 1844 | 25 augustus 1900 |
| Arthur Sullivan | Sullivan, Arthur | 13 mei 1842 | 22 november 1900 |
| Oscar Wilde | Wilde, Oscar | 16 oktober 1854 | 30 november 1900 |
| ... meer resultaten | |||
In 1900 in première