Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Joost van den Vondel

Vondel.gif

NaamJoost van den Vondel
Geboortedatum17 november 1587
Geboorteplaats Keulen
Overlijdensdatum5 februari 1679
Overlijdensplaats Amsterdam
BeroepSchrijver, Dichter
DisciplineToneel
Externe databases:
DBNL
VIAF

Biografie

Joost van den Vondel (1587 – 1679) was een Nederlands dichter en toneelschrijver. Zijn ouders waren doopsgezind en waren in 1585 de stad Antwerpen ontvlucht. In 1597 vestigden zij zich in Amsterdam. In 1610 trouwde Joost van den Vondel met Mayke de Wolff (Keulen, 1586 - Amsterdam, 15 februari 1635). Hij verdiende zijn brood met zijn kousenhandel in de Warmoesstraat. Zijden kousen kostten in die jaren zestien gulden in de winkel, die hij van zijn vader overgenomen had. Drie van zijn vijf kinderen, onder andere Constantijntje, zalig kijntje (1632-1632) en Saartje, de vreught van de buurt (1625-1633) overleden jong.

Van den Vondel werd lid van de Brabantse rederijkerskamer "Het Wit Lavendel". In 1613 begon hij Latijn te leren om Seneca te kunnen lezen, en later leerde hij Grieks om zijn toneelstuk Palamedes oft vermoorde onnooselheit te kunnen schrijven. De controverse rond Johan van Oldenbarnevelt en prins Maurits was de aanleiding voor Palamedes; met de 'vermoorde onnozelheid' werd Oldenbarnevelt aangeduid, en in de figuur van koning Agamemnon kon prins Maurits worden herkend. Het stuk verscheen in oktober 1625, enkele maanden na het overlijden van Maurits. Palamedes is een scherpe kritiek op de stadhouder, en de auteur moest Amsterdam ontvluchten. Hij verbleef enige tijd in Beverwijk, maar moest toch voor het werk terechtstaan. De forse boete van 300 gulden is mogelijk door schepen Albert Coenraads Burgh betaald, die Van den Vondel het idee van zijn toneelstuk aan de hand had gedaan.

Palamedes was echter een populair toneelstuk, waarvan tot 1800 minstens vijftien drukken zijn verschenen. In de uitgave van 1652 heeft Van den Vondel een aantal woorden (zoals zonde) vervangen, en sommige politieke toespelingen werden verscherpt. Het werd pas in 1663, in Rotterdam, voor het eerst opgevoerd. Twee jaar later, toen de Amsterdamse schouwburg gesloten was vanwege een verbouwing, werd het stuk daar buiten de verantwoordelijkheid van de regenten opgevoerd.

In 1641 ging Van den Vondel over van de Remonstranten tot de Rooms-katholieke Kerk, wat hem niet in dank werd afgenomen in de hoofdstad van de Republiek, waar calvinistische predikanten veel invloed hadden. De schouwburg in Amsterdam was daarentegen een katholieke aangelegenheid: de schouwburgbestuurders Jan Vos (dichter) en Claes Cornelisz. Moeyaert (schilder) waren katholiek.

In de jaren 1640 werden teksten van Vondel op muziek gezet door de vooraanstaande componisten Cornelis Padbrué en Cornelis de Leeuw.

Omdat zijn zoon Joost (1612-1660) door zorgeloosheid in moeilijkheden was gekomen, reisde Van den Vondel in 1657 naar Denemarken. Van den Vondel dichtte O, Goon! wilt mij verlossen van deze Deensche ossen. Na het faillissement van de kousenzaak in de Warmoesstraat werd hij in 1658 suppoost bij de Bank van Lening, een zogenaamde sinecure, waar hij in 1668 gepensioneerd werd. Van den Vondel woonde op het Singel, niet ver van de Torensluis. Zijn zoon overleed op de heenreis naar Indië, voor Kaap de Goede Hoop. Van den Vondel werd verzorgd door zijn dochter Anna (1613-1675) en zijn nicht Agnes Block. Hij overleed op 91-jarige leeftijd. Als zijn laatste werk dichtte hij spottend zijn grafschrift:

Hier leit Vondel zonder rouw,
Hy is gestorven van de kouw


Theater CV

Joost van den Vondel heeft bijgedragen aan 172 productie(s).

Joost van den Vondel heeft gewerkt in de volgende functies:


Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Joost van den Vondel heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie Functie Producent Seizoen Premièredatum In regie van
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdam Stadsschouwburg 1827/1828 9 januari 1828
Het eerste en het derde bedrijf van Gijsbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdam Stadsschouwburg 1838/1839 15 april 1839
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap J. Ed de Vries 1859/1860 1 januari 1860
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Roobol en Tjasink 1859-1862 1860/1861 1 januari 1861
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap J. Ed de Vries 1861/1862 1 januari 1862 Jan Eduard de Vries
Gijsbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Albregt & Van Ollefen 1867/1868 1 januari 1868
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Roobol & Tjasink 1868-1870 1869/1870 1 januari 1870
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Tjasink 1870/1871 1 januari 1871
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Vereenigde Tooneelisten van de Stadsschouwburg o.l.v. Stumpff en Veltman 1872/1873 1 januari 1873
Gijsbregt van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1876/1877 1 januari 1877
De bruiloft van Kloris en Roosje Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1876/1877 2 januari 1877
Gijsbreght van Aemstel of De ondergangk van zijne stadt en zijne ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Moor en Veltman Van Ollefen 1879/1880 1 januari 1880
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Moor en Veltman Van Ollefen 1881/1882 1 januari 1882
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1881/1882 1 januari 1882
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1891/1892 1 januari 1892
Lucifer, 1ste rey Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap van Tivoli Schouwburg 1892/1893 24 december 1892
Gijsbrecht, 2de rey Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap van Tivoli Schouwburg 1892/1893 24 december 1892
Gysbreght van Aemstel, slotscène Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1894/1895 1 september 1894
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1894/1895 1 januari 1895
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1897/1898 1 januari 1898 Willem Petrus de Leur
Gijsbregcht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Stoel en Spree 1900/1901 1 januari 1901 Marius Spree
Jeptha of offerbelofte Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1903/1904 13 augustus 1903 Willem Petrus de Leur
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1903/1904 1 januari 1905
Samson of Heilige wraeck Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1906/1907 18 augustus 1906 Willem Petrus de Leur
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Tooneel 1908/1909 2 september 1908 Willem Royaards
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Tooneel 1910/1911 9 januari 1911 Willem Royaards
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Tooneel 1912/1913 24 december 1912 Willem Royaards
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1913/1914 1 januari 1914 Hermann Schwab
Samson of Heilige wraeck Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1913/1914 9 maart 1914 Jan C. de Vos
Petrus en Pauwels Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Vincent Berghegge 1916/1917 29 juni 1917 Jos van der Velden
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Openluchtspelen 1916/1917 12 juli 1917
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1917/1918 1 januari 1918 Eduard Verkade
Verhaal van den bode (Gijsbrecht) Auteur (schrijver libretto, scenario) Jan Musch 1918/1919 9 april 1919
Lucifer (1455 tot het 4de bedrijf) Auteur (schrijver libretto, scenario) Jan Musch 1918/1919 9 april 1919
Jephtha Auteur (schrijver libretto, scenario) NV Het Rotterdamsch Tooneel (1916-1923) 1919/1920 16 september 1919
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1920/1921 2 september 1920 Willem Royaards
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1920/1921 1 januari 1921 Willem Royaards
Rondom de kroningslinde Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1923/1924 6 september 1923 Louis Gimberg
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Haagsch Openluchttooneel 1923/1924 20 juli 1924 Adolph Daymard
Gysbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Vereenigd Tooneel 1924/1925 1 januari 1925
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Vereenigd Tooneel 1925/1926 8 augustus 1925 Albert van Dalsum
Jephta Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Nieuwe Nederlandsche Tooneel 1925/1926 18 september 1925 Louis Saalborn
Leeuwendalers Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Vereenigd Rotterdamsch-Hofstad Tooneel 1925/1926 23 november 1925 Hermann Schwab
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Schouwtooneel 1926/1927 26 januari 1927 Ko van Dijk sr.
Adam in ballingschap (4e bedrijf, tweede tooneel) Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Vereenigd Rotterdamsch-Hofstad Tooneel 1928/1929 10 februari 1929 Cor van der Lugt Melsert (1882-1969)
Joseph in Dothan (2e bedrijf) Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Vereenigd Rotterdamsch-Hofstad Tooneel 1928/1929 10 februari 1929
Maria Stuart Auteur (schrijver libretto, scenario) Vereenigd Tooneel 1928/1929 17 april 1929 Eduard Verkade
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Vereenigd Tooneel 1929/1930 1 januari 1930 Eduard Verkade
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Nieuwe Nederlandsche Tooneel 1929/1930 5 maart 1930 Louis Saalborn
De Leeuwendalers Auteur (schrijver libretto, scenario) Gelegenheidscombinaties 1930/1931 28 augustus 1930 Wijnand Frans
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1930/1931 1 januari 1931 Louis Saalborn
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1931/1932 1 januari 1932 Willem Royaards, Albert van Dalsum
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1931/1932 1 januari 1932 Albert van Dalsum
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) 1931/1932 1 januari 1932 Albert van Dalsum
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Schouwtooneel 1932/1933 1 januari 1933 Jan Musch
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Amsterdamsche Tooneelvereeniging (1932-1938) 1933/1934 1 januari 1934 August Defresne
Voordracht-avond Jan Musch Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Jan Musch 1935/1936 28 december 1935
Noah of Ondergang der eerste wereld Auteur (schrijver libretto, scenario) Amateur Toneelgroepen 1936/1937 8 mei 1937
Maria Stuart Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Vereenigd Rotterdamsch-Hofstad Tooneel 1937/1938 1 oktober 1937 Eduard Verkade
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) De Jonge Spelers 1937/1938 6 november 1937 Ben Groeneveld
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Louis Saalborn 1937/1938 18 november 1937
Faëton Auteur (schrijver libretto, scenario) Gelegenheidscombinaties 1937/1938 19 november 1937 Eduard Verkade
Joseph in Egypte Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Saalborn en Parser 1937/1938 12 december 1937
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Amsterdamsche Tooneelvereeniging (1932-1938) 1937/1938 27 december 1937 Albert van Dalsum
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Nederlandsch Tooneel 1937/1938 27 december 1937 Albert van Dalsum
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Hollandsch Tooneel 1937/1938 23 juni 1938
Joseph in Egypte Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Hollandsch Tooneel 1937/1938 23 juni 1938
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Hollandsch Tooneel 1937/1938 23 juni 1938
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Hollandsch Tooneel 1937/1938 23 juni 1938
De leeuwendaelers Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Hollandsch Tooneel 1937/1938 23 juni 1938
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Hollandsch Tooneel 1937/1938 23 juni 1938
Vijfde bedrijf uit Gijsbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdam Stadsschouwburg 1938/1939 1 december 1938 Albert van Dalsum
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Residentie Tooneel 1939/1940 20 juli 1940 Johan de Meester jr.
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Artistieke Werkgemeenschap Het Nederlandsch Tooneellyceum 1939/1940 3 augustus 1940 Albert van Dalsum, Beatrix Leoni
Titel niet bekend Auteur (schrijver libretto, scenario) Roosje Driessen 1939/1940 10 september 1940
Het onvergankelijke (Nederlandsche gedichten) Auteur (schrijver libretto, scenario) Charlotte Köhler 1939/1940 18 september 1940
Peter en Pauwels Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Nederlandsch Tooneel 1939/1940 10 november 1940 August Defresne
Gysbreght van Aemstel, d'ondergang van zijn stad en zijn ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Nederlandsch Tooneel 1939/1940 1 januari 1941 Louis Saalborn
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) N.V. Het Nederlandsch Tooneel 1939/1940 1 januari 1941 Louis Saalborn
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Vereenigd Tooneel 1940/1941 1 januari 1941 Louis Saalborn
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Artistieke Werkgemeenschap Het Nederlandsch Tooneellyceum 1940/1941 3 augustus 1941 Eduard Verkade
Romeo en Julia Auteur (schrijver libretto, scenario) Artistieke Werkgemeenschap Het Nederlandsch Tooneellyceum 1941/1942 4 september 1941 Carel Briels, Cor Hermus
Vondel's Adam in Ballingschap (Uit het gouden boek der muze) Auteur (schrijver libretto, scenario) Artistieke Werkgemeenschap Het Nederlandsch Tooneellyceum 1940/1941 4 september 1941 Albert van Dalsum
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1941/1942 1 januari 1942
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1942/1943 10 oktober 1942 Cor Hermus
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1942/1943 1 januari 1943 Cor van der Lugt Melsert (1882-1969)
Noah, of ondergang der eerste wereld Auteur (schrijver libretto, scenario) Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1943/1944 17 oktober 1943 Yvonne Georgi, Frits van Dijk
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1943/1944 1 januari 1944 Cor van der Lugt Melsert (1882-1969)
De droom van Badeloch Auteur (schrijver libretto, scenario) Gelegenheidscombinaties 1943/1944 29 april 1944
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1944/1945 1 januari 1945 Ben Royaards
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Amsterdamsch-Rotterdamsch Tooneelgezelschap 1945/1946 1 januari 1946 Eduard Veterman
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Zuid Nederlandsch Tooneel 1945/1946 30 maart 1946
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1946/1947 1 januari 1947 Albert van Dalsum
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1947/1948 1 januari 1948 Albert van Dalsum
Koning David herstelt Auteur (schrijver libretto, scenario) Rolduc 1947/1948 18 april 1948
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1948/1949 1 januari 1949 Albert van Dalsum
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1949/1950 1 januari 1950 Albert van Dalsum
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Toneelgroep Puck 1950/1951 16 september 1950 Johan Fiolet
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) De Gong 1950/1951 21 oktober 1950 Caro van Eyck
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1950/1951 1 januari 1951 Albert van Dalsum
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) De Witte Vogel 1950/1951 12 mei 1951
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Speelgroep Phoenix 1951/1952 12 november 1951 Pierre Balledux
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1951/1952 1 januari 1952 Albert van Dalsum
Maria Stuart Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Rotterdams Toneel 1951/1952 4 mei 1952 Frits van Dijk
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Toneelgezelschap (A.T.G.) 1952/1953 1 januari 1953 Albert van Dalsum
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1953/1954 1 januari 1954 Johan de Meester jr.
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1954/1955 1 januari 1955 Johan de Meester jr.
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1955/1956 1 januari 1956 Johan de Meester jr.
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1955/1956 28 april 1956 Johan de Meester jr.
De Leeuwendalers Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Nederlandse Schouwburg 1956/1957 13 november 1956 Ben Royaards
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1956/1957 1 januari 1957 Johan de Meester jr.
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1957/1958 1 januari 1958 Johan de Meester jr.
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1958/1959 1 januari 1959 Johan de Meester jr.
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Toneelgroep Arena 1959/1960 8 oktober 1959 Erik Vos
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1959/1960 1 januari 1960 Johan de Meester jr.
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1959/1960 23 januari 1960 Johan de Meester jr.
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1960/1961 1 januari 1961 Johan de Meester jr.
Joseph in Egypten Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1960/1961 28 januari 1961 Johan de Meester jr.
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1961/1962 1 januari 1962 Han Bentz van den Berg
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1962/1963 1 januari 1963 Han Bentz van den Berg
Adonias Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdamsche Studenten Toneelvereeniging 1963/1964 13 december 1963 Arthur Boni, Charmy Reijnen, Bert van der Berg
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1963/1964 1 januari 1964 Han Bentz van den Berg
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1964/1965 1 januari 1965 Han Bentz van den Berg
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Vlaamse Schouwburg 1964/1965 5 mei 1965 Jo Dua
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1965/1966 1 januari 1966 Han Bentz van den Berg
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1966/1967 1 januari 1967 Henk Rigters
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1967/1968 1 januari 1968 Henk Rigters
Joseph in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) De Noorder Compagnie 1969/1970 25 september 1969 Ferd Sterneberg
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdamsche Studenten Toneelvereeniging 1973/1974 1 januari 1974 Carel Briels
Gijsbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Publiekstheater 1974/1975 18 januari 1975 Bob Logger, René Lobo
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Publiekstheater 1979/1980 15 december 1979 Laurens Spoor, Hans Croiset
Gysbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting De Gijsbreght van Aemstel op Nieuwjaarsdag 1980/1981 1 januari 1981 Carel Briels
Gijsbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Gezelschap Carel Briels 1982/1983 1 januari 1983
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Jan Wegter 1982/1983 16 januari 1983
Adam in ballingschap Auteur (schrijver libretto, scenario) Publiekstheater 1983/1984 24 december 1983 Hans Croiset
Jazon en Medea Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdams Universiteits Koor 1985/1986 17 april 1986 Luk Blancquaert
Faëton Auteur (schrijver libretto, scenario) Toneelgroep De Appel 1987/1988 16 oktober 1987 Hans Croiset
Gijsbrecht van Amstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Krochttheater 1987/1988 1 januari 1988 Erik-Ward Geerlings
Gijsbrecht van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Nationale Toneel 1988/1989 20 december 1988 Hans Croiset
De Gijsbreght Auteur (schrijver libretto, scenario) Toneelgroep Amsterdam 1990/1991 1 januari 1991 Rieks Swarte
Lucifer junior Auteur (schrijver libretto, scenario) Toneelgroep Amsterdam 1990/1991 12 januari 1991 Els van der Jagt
Faeton Auteur (schrijver libretto, scenario) Universiteitstheater (Amsterdam) 1991/1992 23 januari 1992 Dacia Damen
Ave Ave Eva Auteur (schrijver libretto, scenario) Westvlaams Theater Antigone 1993/1994 13 oktober 1993 Hubert Damen
Wonderbaar Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Lameuse 1993/1994 21 december 1993 Ivo van Megen, Margreet Sweerts
Tesselschade festijn Auteur (schrijver libretto, scenario) Holland Festival Oude Muziek Utrecht 1994/1995 30 augustus 1994 Jos Groenier
Gijsbrecht Auteur (schrijver libretto, scenario) Stadsschouwburg Amsterdam 1994/1995 1 januari 1995 Margrith Vrenegoor
Jozef in Dothan Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Toneel Speelt 1995/1996 4 juni 1996 Hans Croiset
Jozef Trilogie Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater van het Oosten 1996/1997 5 oktober 1996 Leonard Frank
Faëton Auteur (schrijver libretto, scenario) Theatergroep Maccus 1996/1997 31 januari 1997 Jos van Kan
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Zuidelijk Toneel 1996/1997 28 maart 1997 Peter van den Eede
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Arsenaal 1996/1997 22 juli 1997 Ruud Wessels, Corrie van Dijck
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Zuidelijk Toneel 1997/1998 8 april 1998 Peter de Graef
Leeuwendalers / Een Vondelcommentaar Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Toneel Speelt 1997/1998 6 juni 1998 Cox Habbema, Hans Croiset
Bloeddorst Auteur (schrijver libretto, scenario) Theatergroep Hollandia 1999/2000 20 december 1999 Johan Simons
Bloeddorst Auteur (schrijver libretto, scenario) Theatergroep Hollandia 1999/2000 21 januari 2000 Johan Simons
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Toneel Speelt 2000/2001 25 januari 2001 Hans Croiset
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Nomade 2002/2003 26 juni 2003 Ab Gietelink
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Urban Myth 2003/2004 14 december 2003
Jozef in Egypte Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Toneel Speelt 2004/2005 12 oktober 2004 Hans Croiset
Lucifer Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Annette Speelt 2004/2005 10 september 2005 Christiaan Mooij
Winterhard Auteur (schrijver libretto, scenario) Theatergroep Aluin 2005/2006 6 december 2005 Erik Snel
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Instituut Nederland 2006/2007 4 februari 2007
La commedia Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Opera 2007/2008 12 juni 2008 Hal Hartley
Gijsbrecht Anti-Global Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Nomade 2008/2009 7 augustus 2008 Ab Gietelink
Gijsbrecht Auteur (schrijver libretto, scenario) Unieke Zaken 2008/2009 12 oktober 2008 Martin Hofstra
Zap Holland Auteur (schrijver libretto, scenario) ZAP 2008/2009 16 juni 2009
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) De Warme Winkel 2009/2010 1 januari 2010 Vincent Rietveld
Gijsbrecht van Amstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Het Toneel Speelt 2011/2012 1 januari 2012 Jaap Spijkers
Zungchin of Ondergang der Sineesche heerschappye Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Kwast 2016/2017 2 juli 2017 Imre Besanger
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Kwast 2017/2018 3 januari 2018 Imre Besanger
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Kwast 2018/2019 3 januari 2019 Imre Besanger
Gijsbreght van Aemstel Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Kwast 2019/2020 3 januari 2020 Imre Besanger

Werken

Variëteit aan teksten

  • Tot Van den Vondels bekendste toneelwerken horen zijn stukken Gijsbreght van Aemstel, een stuk dat door de predikanten aanvankelijk verboden werd: het zou Roomse sympathieën bevatten, en Lucifer, een stuk van buitengewone kracht.

Hekeldicht

  • Zijn gedichten, met name de hekeldichten, bevatten vaak steken onder water aan het adres van de staat. Niet zelden verkeert deze kritiek in protest, regelrechte haat en woede: een voorbeeld is Het stockske van Joan van Oldenbarnevelt. Sterke verontwaardiging klinkt ook door in het inleidende sonnet (door Van den Vondels puristischer Klinkert genoemd) tot Palamedes oft Vermoorde Onnooselheijd, waarin die "vermoorde onschuld" slechts ogenschijnlijk een figuur uit de Oudheid is: in werkelijkheid stond Palamedes voor de terechtgestelde Oldenbarnevelt, en deze subtekst kan de tijdgenoten onmogelijk ontgaan zijn.
    Van den Vondel zelf gaf te kennen dat hij niet kon zwijgen:
maer wat op 's harten gront leyt, dat weltme na de keel.

Religieuze poëzie

Daarnaast heeft hij echter ook poëzie geschreven die louter religieus was, zoals tweemaal een Kerstlied:

O wat zon is komen dalen
in den Maagdelijken schoot!
Ziet hoe schijnt ze met heur stralen
Alle glanzen doof en dood.

Ander werk

Lichtvoetig is het gedicht Op het Toonneel des Aerdrycks, ofte Nieuwe Atlas; uytgegeven door I. en C. Blaeu van Van den Vondels hand dat in de atlas van Blaeu werd opgenomen en dat begint:

De wereld is wel schoon, en waerdigh om t'aenschouwen,
Maer 't reizen heeft wat in. de kosten vallen swaer.
Men magh den Oceaen niet al te veel betrouwen.
De Bergen rijzen steil. de bosschen zien te naer.

Na deze klaagzang, die zo nog enige strofen verdergaat, is Van den Vondels conclusie onontkoombaar: de lezer kan zich de moeite besparen, en zich beperken tot een reis door de kunstige atlas:

O reisgezinde geest, ghy kunt die moeite sparen,
En zien op dit Toonneel de Wereld groot en ruim,
Beschreven en gemaelt in kleen begrip van blaren.
Zoo draeit de schrandre kunst den Aerdkloot op haer duim.

Renaissancist en rederijker

Van den Vondel was een Renaissancedichter, maar een die pas op volwassen leeftijd Latijn leerde. Laat-middeleeuwse invloeden, met name die van de Rederijkers, zijn evenzeer sterk in zijn werk aanwezig: woordspelingen:

De raven kraaien "cras, cras"

— dat laatste woord betekent in het Latijn: "morgen"; opsommingen:

Die zorght, en waeckt, en slaeft, en ploegt, en zwoegt, en zweet

en tal van andere figuren laten de Rederijkerstraditie zien.

Poëzie

  • Den Gulden Winckel der Konstlievende Nederlanders (1613)
  • Hymnus ofte Lofgesangh over de wijdberoemde scheepvaert der Vereenigde *Nederlanden (1613)
  • Vorstelijcke warande der dieren (1617)
  • Op de jongste Hollantsche Transformatie (1618)
  • De Helden Godes (1620)
  • Het lof der zeevaert (1623)
  • Geboortklock van Willem van Nassau (1626)
  • Bruyloftbed van P.C. Hooft en Helionora Hellemans (1627)
  • Rommelpot van 't Hane-kot (1627)
  • Verovering van Grol door Frederick Henrick, Prince van Oranje (1627)
  • De Rynstroom (1630)
  • Roskam (1630)
  • Harpoen (1630)
  • Een otter in 't bolwerck (1630)
  • Geuse-vesper (1631)
  • Decretum horribile (1631)
  • Op Huygh de Groots verlossing (1632)
  • Inwying der doorluchtige Schoole t'Amsterdam (1632)
  • Kinderlijck (1632)
  • Uitvaert van mijn dochterken (1633)
  • Op het overlyden van Isabella Klara Eugenia (1633)
  • Lyckklaght aan het Vrouwekoor, over het verlies van mijn ega (1635)
  • Brieven der Heilige Maeghden, Martelaressen (1642)
  • Aen de Beurs van Amsterdam (1643)
  • J.J. Vondels Verscheide Gedichten (1644)
  • Altaergeheimenissen (1645)
  • Poezy (verzamelbundel) (1650)
  • Inwijdinge van 't Stadhuis t'Amsterdam (1655)
  • Het stockske van Joan van Oldenbarnevelt (1657)
  • Zeemagazyn (1658)
  • Wildzang (1660)
  • Toneelschilt oft Pleitrede voor het toneelrecht (1661)
  • Bespiegelingen van Godt en Godtsdienst (1662)
  • Joannes de Boetgezant (1663)
  • De Heerlijckheid der Kercke (1663)
  • Lykzang ter ere van Zacharias du Mez, Bisschop van Thrallen (rond 1665)
  • Uitvaert van Maria van den Vondel (1668)

Toneel

  • Het Pascha ofte de Verlossing Israels uit Egypten (1610)
  • Hiërusalem verwoest (1620)
  • Palamedes oft Vermoorde Onnooselheijd (1625)
  • De Amsteldamse Hecuba (1626)
  • Jozef of Sofompaneas (1635)
  • Gijsbreght van Aemstel (1637)
  • Maeghden (1639)
  • Gebroeders (1640)
  • Joseph in Dothan (1640)
  • Joseph in Egypten (1640)
  • Peter en Pauwels (1641)
  • Maria Stuart of Gemartelde Majesteit (1646)
  • Leeuwendalers, lantspel (1647)
  • Salomon (1648)
  • Lucifer
  • Salmoneus (1657)
  • Jephta of Offerbelofte (1659)
  • David in Ballingschap (1660)
  • David hersteld (1660)
  • Samson of Heilige wraak (1660)
  • Adonias of Rampsalighe kroonzucht (1661)
  • Batavische gebroeders of Onderdruckte vryheit (1663)
  • Faëton of Reuckeloze stoutheit (1663)
  • Adam in Ballingschap of Aller treurspelen Treurspel (1664)
  • Zunchin of Ondergang der Sineesche heerschappije (1667)
  • Noah of Ondergang der eerste wereld (1667)

Gelegenheidsgedichten

  • 1627 - Bruyloftbed van Pieter Cornelisz. Hooft en Helionora Hellemans
  • 1633 - Kinder-lyck (naar aanleiding van het overlijden van zijn zoon Constantijn)
  • 1660 - Op d'Afbeeldinge van den edelen gestrengen Heere Cornelis de Graeff *1662 - Ter bruiloft van den weledelen heer Peter de Graef, Jongkheer van Zuitpolsbroek en de weledele mejoffer Jakoba Bikker *1668 - Uitvaert van Maria van den Vondel

Literaire verhandeling

  • 1650 - Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste

Vertalingen

  • Herkules in Trachin (De Trachiniae van Sophokles) (1668)

Bronnen

Overgenomen van "https://theaterencyclopedie.nl/w/index.php?title=Joost_van_den_Vondel&oldid=3194708"