Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Canon 1935

Canonlogo.jpgIntellectueel Ter Braak roemt revuester Buziau

Ter Braak brengt zijn bewondering voor Buziau onder woorden in een recensie in Het Vaderland, waar hij als criticus aan verbonden is. Revue, theaterkritiek, de jaren dertig.

Menno ter Braak – die te boek staat als een van de scherpste en invloedrijkste essayisten uit de Nederlandse literatuur – was in de periode 1933-1940 als redacteur Letteren en Kunst aan de Haagse krant Het Vaderland verbonden. In die hoedanigheid schreef hij bijna 600 artikelen over theater: recensies, beschouwingen en interviews. Op 21 mei 1935 schreef hij een enthousiast stuk over een optreden van Johan Buziau (1877-1958). Bepaald geen voor de hand liggende combinatie: de intellectueel Ter Braak en de lichtvoetige revuester Buziau. Maar Buziau was een ster van wereldformaat, die op één lijn werd gesteld met grootheden als Charlie Chaplin, de clown Grock en de Fratellini’s.

Portret van Johan Buziau, 1940. Fotograaf onbekend. Collectie TIN Buziau in een revue, 1940 Fotograaf onbekend. Collectie TIN

Professor Rikiri en de Revue

Buziau’s talent werd ontdekt in 1894, toen hij met vier anderen een acrobatennummer met een ladder opvoerde. Twee jaar later maakte hij zijn eerste buitenlandse tournee met een goochelparodie. Het personage Professor Rikiri dat tijdens die tournee geboren werd, werd een regelrechte hit. Toen de Eerste Wereldoorlog Europese tournees onmogelijk maakte, ging Buziau bij de revue. Revues waren aan het eind van de negentiende eeuw vanuit Frankrijk overgewaaid. Het ging om groots opgezette en rijk aangeklede programma’s waarin sketches, dialogen en monologen werden afgewisseld door variété – en zang- en dansnummers, begeleid door een groot orkest. Van oorsprong hadden de sketches en liedjes in revues een satirisch en actueel karakter. Zo werd in een van de eerste Nederlandse revues De Doofpot (1891) van August Reyding de slechte organisatie en het harde politieoptreden tijdens het bezoek van de Duitse keizer aan Amsterdam aan de orde gesteld.


Een uitzonderlijk talent

Buziau was al snel de centrale figuur in de revue’s van Henri ter Hall. Hij presenteerde gedurende de avond een hele reeks personages die hij met een onovertroffen meesterschap – in mimiek en stil spel - wist te treffen. Vaste ingrediënten waren daarbij zijn witgeschminkte gezicht, zijn rode neus en zijn hese stem. In zijn kostuums zaten vaak allerlei trucs en mechaniekjes verborgen die hij thuis op zolder zelf vervaardigde. In zijn recensie roemde Ter Braak onder meer Buziau’s vermogen om de suggestie te wekken dat hij werkelijk improviseerde, en om zijn vermogen om alledaagse dingen en de Nederlandse taal onwerkelijk te maken.

Het klimaat in de jaren dertig: Die Pfeffermühle

Ter Braaks stuk over Buziau bevatte een opvallende zin: ‘Vroeger waren het dikwijls de politieke grappen, die een revue kruidden en haar den eigenlijken smaak gaven; thans (nu de politiek te gevaarlijk is geworden!) is het … Buziau.’ Ter Braak verwees daarmee naar de gebeurtenissen in Duitsland, waar Hitler in maart 1933 de macht had overgenomen, en de gevolgen die deze hadden voor de podiumkunsten in Nederland. Omdat de Nederlandse overheid strikte neutraliteit nastreefde, waren anti-Duitse geluiden op het toneel uit den boze. Zo weigerde men in 1936 een werkvergunning aan Erika Mann en de leden van haar linkse cabaret Die Pfeffermühle, die Duitsland waren ontvlucht. Ter Braak nam daar scherp stelling tegen, maar tevergeefs. Dat de Duitse kwestie zeer gevoelig lag was ook een jaar eerder al gebleken, toen er enorme ophef ontstond rond de antifascistische voorstelling De Beul, door Albert van Dalsums Amsterdamsche Tooneelvereeniging. Ter Braaks stukken over Die Pfeffermühle werden door Erika Mann overigens gekarakteriseerd als ‘het mooiste, ernstigste, en aangrijpendste wat ooit over onze kleine daden is gepubliceerd’.

Die Pfeffermühle. Foto: N.V. Vereenigde Fotobureaux, 1935. V.l.n.r. Lotte Goslar, Igor Pahlen, Heinrich Ortmayer, Magnus Henning, Sybille Schloss, Erika Mann, Hans Sklenka, Thérèse Giehse. Collectie TIN

De erfgenamen van Buziau

De a-politieke Buziau– ‘ik ben pro-mens’ – speelde toen de oorlog ook Nederland bereikt had aanvankelijk gewoon door. Maar in 1942 zegde hij zijn medewerking aan de revue Sprookjesland op, uit angst dat het publiek zijn grappen als anti-Duits zou interpreteren. Daarvoor was hij in 1941 al eens ter verantwoording geroepen bij de Sicherheitsdienst. Het betekende het einde van Buziaus carrière. Hij zou na de Tweede Wereldoorlog niet meer optreden. De revue verloor na de Tweede Wereldoorlog steeds meer aan glans. Alleen Willy Walden en Piet Muyselaar (als de fameuze Snip en Snap) en later André van Duin wisten met hun revues nog een groot publiek te bereiken. De kunst van Buziau leefde vooral voort in de optredens van de cabaretier Toon Hermans.

Theaterkritiek na de Tweede Wereldoorlog

Ter Braak pleegde zelfmoord op de dag dat de Duitsers Nederland binnenvielen, maar zijn invloed is heel lang groot gebleven. Als het gaat over zijn artikelen over theater, kan Hans Gomperts als zijn directe erfgenaam worden beschouwd. Die ontving in 1959 de Pierre Bayle prijs voor zijn toneelkritieken in Het Parool. Andere toneelcritici die met deze prijs onderscheiden werden waren onder meer Ben Stroman (1967), Jac Heijer (1974), André Rutten (1981) en Hana Bobkova (1988). Ook de danscritici W.A. Wagenaar (1962), Ine Rietstap (1983), Luuk Utrecht (1976) en Eva van Schaik (1998) kregen hem. Daarmee is niet gezegd dat er geen andere critici zijn die een belangrijke bijdrage hebben geleverd. Een geschiedenis van de Nederlandse toneelkritiek is echter nooit geschreven.


Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland

In 1935 geboren

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Carlos d' AlessioAlessio, Carlos d'193514 juni 1992
Farideh FardjamFardjam, Farideh1935
Anton MissetMisset, Anton19352006
Juan AntonioAntonio, Juan19359 mei 2012
Chen GangGang, Chen1935
Andris BlaumanisBlaumanis, Andris19352024
Erik TerpstraTerpstra, Erik19351992
Raven WilkinsonWilkinson, Raven193519 december 2018
Simon van der GeestGeest, Simon van der19352001
Valerie AdamsAdams, Valerie19352019
Collegium Musicum AmstelodamenseCollegium Musicum Amstelodamense1935
Cees StamStam, Cees19352014
John McDowellMcDowell, John1935
Yasunao ToneTone, Yasunao1935
Ursula SaxSax, Ursula1935
Robert SireygeolSireygeol, Robert1935
Rudolf BrandBrand, Rudolf1935
André DiotDiot, André1935
Els KorverKorver, Els19352 mei 2016
Annemie HeymansHeymans, Annemie1935
... meer resultaten
... meer resultaten

In 1935 overleden

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Carl SchröderSchröder, Carl28 december 18481935
Ferdinand WichelerWicheler, Ferdinand18741935
Sam BlazerBlazer, Sam18641935
Evert DeddesDeddes, Evert18831935
Sophie DusaultDusault, Sophie6 augustus 18671935
Nell BrongerBronger, Nell30 maart 18785 januari 1935
Fernand WichelerWicheler, Fernand14 februari 18741 februari 1935
Henri EngelenEngelen, Henri15 augustus 186713 februari 1935
Heinrich HenselHensel, Heinrich29 oktober 187423 februari 1935
Barend BarendseBarendse, Barend8 augustus 185210 maart 1935
Alexander MoissiMoissi, Alexander (Alessandro)2 april 187923 maart 1935
Henri Morriën jr.Morriën jr. Henri28 september 187021 april 1935
Herman KruyderKruyder, Herman7 juni 188129 april 1935
Paul DukasDukas, Paul1 oktober 186517 mei 1935
Jo CoerdesCoerdes, Jo19 juni 187731 mei 1935
Janus CabaltCabalt, Janus20 september 18693 juni 1935
Jacques UrlusUrlus, Jacques9 januari 18676 juni 1935
J.T. GreinGrein, J.T.11 oktober 186222 juni 1935
Carlos GardelGardel, Carlos11 december 189024 juni 1935
Charlotte Perkins GilmanPerkins Gilman, Charlotte3 juli 186017 augustus 1935
... meer resultaten

In 1935 in première

 PremieredatumLocatie
Twools 13 - Scapino Ballet Rotterdam - 2011-06-01juni 1 JL
1 juni 2011
Theater Rotterdam Schouwburg, Rotterdam
Monday Match (Dance & Music Impro lab) mei 2011 - Bimhuis - 2011-05-02mei 2 JL
9 mei 2011
Bimhuis, Amsterdam
PC - 2006-07-03juli 3 JL
3 juli 2006
Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Monday Match (Dance & Music Impro lab) april 2011 - Bimhuis - 2011-04-04april 4 JL
18 april 2011
Bimhuis, Amsterdam
BeHold - Istanbul Dance Theatre - 2010-10-04oktober 4 JL
4 oktober 2010
Theater Bellevue, Amsterdam
PC - 2007-10-05oktober 5 JL
5 oktober 2007
Theater aan het Vrijthof, Maastricht
Monday Match (Dance & Music Impro lab) februari 2011 - Bimhuis - 2011-02-07februari 7 JL
7 februari 2011
Bimhuis, Amsterdam
Monday Match (Dance & Music Impro lab) maart 2011 - Bimhuis - 2011-03-07maart 7 JL
7 maart 2011
Bimhuis, Amsterdam
Fortaleza (inside The Bananatree) - Raz / Hans Tuerlings - 1999-12-07december 7 JL
7 december 1999
Schouwburg en Concertzaal Tilburg, Tilburg
The Amazing Boys of Dance - Rock The Ballet - 2011-03-08maart 8 JL
8 maart 2011
Koninklijk Theater Carré, Amsterdam
Tissues / Weefsels - Dansmakers Amsterdam - 2010-10-08oktober 8 JL
10 oktober 2010
Melkweg Theater, Amsterdam
The Critical Piece - Dansmakers Amsterdam - 2010-10-08oktober 8 JL
10 oktober 2010
Melkweg Theater, Amsterdam
We.art.dog.com - Ivo Dimchev - 2010-12-08december 8 JL
8 december 2010
Frascati, Amsterdam
Wonderland - Magpie Umbrella - 2011-01-09januari 9 JL
9 januari 2011
OT301, Amsterdam
Le Pas de la vestale - Grand Ballet du Marquis de Cueva - 1962-06-11juni 11 JL
11 juni 1962
Koninklijk Theater Carré, Amsterdam
Mad(e) in Paradise - Gosh - 1998-08-11augustus 11 JL
11 augustus 1998
Theater aan de Parade, 's-Hertogenbosch
PC - 2008-06-13juni 13 JL
13 juni 2008
Westergasfabriek, Amsterdam
You PARAjuli 13 JL
13 juli 2010
Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
DISO - Emio Grecojuli 13 JL
13 juli 2010
Stadsschouwburg, Amsterdam (1894)
Frede - Jörgen Raymann - 2010-11-13november 13 JL
1 oktober 2010
Theater en Kunstencentrum De Kom, Nieuwegein
... meer resultaten


In dit decennium opgericht

Edit deze pagina