Ton Lutz: Repertoire - Theater - Rotterdams Toneel

Ton Lutz. Foto: F.L. Lemaire/MAI. Collectie TIN.

Eenlevenlangtheater Ton Lutz:

• Homepage Eenlevenlangtheater Ton Lutz
• Biografie
• Repertoire
• Audio
• Video
• Volgens Ton Lutz
• Volgens anderen
• Colofon

Rotterdams Toneel

Met de wederopbouw van de stad Rotterdam na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog werd besloten dat er een nieuw toneelgezelschap moest komen. In 1947 kreeg acteur, regisseur en artistiek leider Ko Arnoldi de eervolle taak om zo’n gezelschap op poten te zetten – en dat bleek niet eenvoudig.

Door de grote schade ten gevolge van de bombardementen bleef Rotterdam lange tijd een onaantrekkelijke woonplaats, waardoor acteurs zich slechts met moeite over lieten halen om een engagement aan te gaan bij het nieuwe gezelschap. Maar Arnoldi zette door en hij wist zijn Rotterdams Toneel uiteindelijk te verrijken met getalenteerde spelers als Mieke Flink (Verstraete), Rie Gilhuys, Georgette Hagendoorn, Georgette Reyevski, Ko van Dijk, Adolf Rijkens en Frans Vorstman.

Paul Storm, Joan Remmelts en Richard Flink werden geëngageerd als regisseurs. Arnoldi slaagde er het eerste seizoen in om het Rotterdamse publiek te verblijden met maar liefst elf premières. Zijn overtuiging dat dit specifieke publiek hield van blijspelen, sterke stukken met een helder plot en groot gemonteerd toneel, mondde uit in een gevarieerd repertoire – waarin overigens ook plaats werd gemaakt voor bijvoorbeeld het existentiële engagement van Sartre.

Het publiek leek voor het nieuwe gezelschap te zijn gewonnen, maar dat gold niet voor de spelers. Een aantal van hen vertrok na dat eerste seizoen alweer naar Amsterdam of Den Haag. Om leegloop te voorkomen besloot Arnoldi het kantoor en de repetities van zijn gezelschap te verplaatsen naar Amsterdam. Dat werd hem in de pers niet in dank afgenomen en het betekende het einde van Arnoldi’s artistiek leiderschap. Zonder hem daarin te kennen ging het gemeentebestuur gesprekken aan met potentiële opvolgers als Paul Steenbergen, Albert van Dalsum en Anton Ruys. Die laatste werd in 1954 uiteindelijk benoemd tot directeur en zakelijk leider, en trok op zijn beurt Bob de Lange en Jan Teulings aan als artistiek leiders. In Ruys’ kielzog kwam het gehele tableau de la troupe van Het Vrije Toneel – van de in 1952 overleden Cor Ruys – naar de havenstad, waardoor het Rotterdams Toneel werd versterkt met spelers als Ton van Duinhoven, Ann Hasekamp, Eric van Ingen, Nell Koppen en Henny Orri. Later werden Lia Dorana, Caro van Eyk, Johan Fiolet en de jonge volontair Hans Croiset door Ruys geëngageerd. En in 1955 werd de artistieke staf uitgebreid met de 36-jarige acteur-regisseur Ton Lutz.

De reden waarom Lutz het aanbod om naar Rotterdam te komen accepteerde is even simpel als logisch: "Ik dacht: dat is interessant, want dan kom ik eens in een ander milieu terecht. Misschien kan ik daar veel meer ontdekken." Lutz had zijn toneelleven tot dat moment vooral in Den Haag en Amsterdam doorgebracht, in gezelschappen die voort waren gekomen uit de toneeltradities die daar heersten. Dat gaf bepaalde verwachtingen bij het publiek en had gezorgd voor onwrikbare hiërarchische verhoudingen binnen die grote toneelondernemingen. De afwijkende toneelcultuur in Rotterdam zou Lutz wellicht de kans bieden om met iets werkelijk nieuws in aanraking te komen en buiten de gebaande paden te treden. Zijn recente regie-ervaringen bij de Nederlandse Comedie smaakten bovendien naar meer. Toetreding tot de leiding zou inhouden dat Lutz meer kon regisseren, maar ook betrokken zou zijn bij het bepalen van de repertoirekeuze – een aantrekkelijke gedachte! Bij aanvang van het seizoen 1955-1956 nam Lutz zijn plaats naast Jan Teulings en Bob de Lange in. Zijn voormalige klasgenoot op de Toneelschool Hans Tobi trad aan als zakelijk leider.

De eerste regie van Ton Lutz was van het toneelstuk Een bruid in de morgen van schrijver Hugo Claus in 1955, waarmee hij Claus op het Nederlands toneel introduceerde. De samenwerking tussen Claus en Lutz zou uiteindelijk tot 1986 duren en twaalf producties opleveren. In die jaren groeide Claus uit tot de belangrijkste toneelschrijver in het Nederlandse taalgebied.

Bron: tekst grotendeels overgenomen uit het boek Ton Lutz. De toneelvader des vaderlands van Xandra Knebel (Theater Instituut Nederland 2007).

Foto's

Links: V.l.n.r. Wim van den Brink, Ann Hasekamp en Ton Lutz in De min in 't Lazarushuis, Rotterdams Toneel, 1958. Foto Lemaire en Wennink/MAI. Rechts: V.l.n.r. Hans Boswinkel, Ton Lutz, Ann Hasekamp, Sacco van der Made en Thera Verheugen in Het spel der vergissingen; Rotterdams Toneel, 1960. Foto Lemaire en Wennink/MAI. Collectie TIN.

Links: V.l.n.r. Ton Lutz en Jan Lemaire als de twee Minne’s in Suiker, Rotterdams Toneel, 1958. Foto Fotostudio Lemaire/MAI. Rechts: v.l.n.r. Lia Dorana, Max Croiset, Ton Lutz en Hans Croiset in Speels gemin, speels gewin, Rotterdams Toneel, 1960. Foto Lemaire en Wennink/MAI. Collectie TIN.

Links: Affiche Woyzeck, 1959. Ontwerp: Nicolaas Wijnberg. Rechts: Maquette van het decor van Het spel der vergissingen, 1960. Ton Lutz deed de regie, en speelde zelf ook een rol. Ontwerp: Nicolaas Wijnberg. Foto: Ernst Moritz. Collectie TIN.

Rollen

• 26 oktober 1956: Hjalmar Ekdal in De wilde eend
• 4 juni 1958: Pinglet in Hotel Het Paradijs
• 5 maart 1960: Trigorin in De meeuw (in de regie van Peter Scharoff)
• 1 april 1960: professor Jan Sjielkema in Kettingreactie
• 22 oktober 1960: Alexej Iwanowitsj Weltsjaninow in De eeuwige echtgenoot
• 18 november 1960: Dorante in Speels gemin, speels gewin
• 22 september 1961: Thomas More in Een man van alle tijden

Regies

• 1 oktober 1955: Regie van Een bruid in de morgen
• 1 januari 1956 De ware vriend
• 24 maart 1956: Medeia
• 16 juni 1956: Krik krak
• 16 juni 1956: Dom Juan
• 2 mei 1958: Spotgeesten
• 1 januari 1959: Wie trouwt de weduwe?
• 10 april 1959: Circus
• 10 april 1959: Woyzeck
• 19 september 1959: Lysistrata; of De vrouwenstaking
• 6 november 1959: 'n Hete zomeravond
• 14 oktober 1960: Het eindexamenjaar
• 1 januari 1961: De Spaansche Brabander
• 10 maart 1961: Zwervers trouw
• 9 februari 1962: Cyrano de Bergerac
• 14 april 1962: Commissaris Fennedy

Regie en rol

• 1 januari 1957: regie, vertaling en rol als Molière (l'impromptu) in De parvenu
• 23 maart 1957: regie en rol als Preek in Het lied van de moordenaar
• 1 januari 1958: regie en rol als Ferdinand in De min in 't Lazarushuis
• Regie en rol als Philinte in De misanthroop
• 22 november 1958: regie en rol als de oudste Minne in Suiker
• 1 januari 1960: regie en rol als Antipholus van Ephesus Het spel der vergissingen
• 10 maart 1961: regie en rol als Kreoon in Antigone
• 11 november 1961: regie en rol als Teiresias in Koning Oidipous