Theaterfotografie
Ontwikkeling van de Theaterfotografie in Nederland sinds 1945
Het vluchtige medium theater kan na de voorstelling maar in een aantal media voort blijven bestaan. Een daarvan is de fotografie. Fotografie biedt de mogelijkheid momenten stil te leggen en de nadruk op een detail uit de voorstelling te leggen. Een beeld kan de essentie van een opvoering laten zien, de toeschouwers nieuwsgierig maken of hen juist misleiden. Naast publicitaire doeleinden zijn theaterfoto's erg belangrijk voor de overleving en documentatie van het theater. Het Theater Instituut Nederland heeft dan ook meer dan 100.000 beelden in haar archief zitten.
De collectie wordt sinds 2013 beheerd door Bijzondere Collecties van de UvA. Voor raadpleging van de fotocollectie, zie Raadplegen TIN Collectie.
Na 1945
Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de theaterfotografie in Nederland zich enorm ontwikkeld. In de periode na de oorlog was het statische rolportret, net als voor de oorlog, gebruikelijk. Doorgaans werd de scene stilgelegd om de dramatische hoogtepunten van een voorstelling vast te leggen. De steracteurs, die in deze periode de publiekstrekkers waren, werden op glamoureuze wijze via de fotografie gerepresenteerd.
Jaren zestig
In de jaren zestig ontwikkelde het avant-garde theater zich. In deze meer dynamische theatervorm draait het niet meer om de steracteurs, maar meer om het stuk en de boodschap hiervan. De starre theaterfotografie strookt niet met deze vorm van theater, waardoor er een nieuwe, meer dynamische theaterfotografie ontstond. Deze dynamische theaterfotografie werd ook beïnvloed door ontwikkelingen uit de documentaire fotografie. Elementen als hoog contrast, bewegingsonscherpte en extreme close-ups gaan een grote rol spelen in de theaterfoto's. Er wordt ingezoomd op de acteurs, maar niet om deze op glamoureuze wijze weer te geven. Fotografen probeerden meer de essentie van het stuk te verbeelden in hun foto's.
Digitale tijdperk
De overstap naar het digitale tijdperk, aan het begin van de eenentwintigste eeuw, heeft voor veel veranderingen gezorgd in de theaterfotografie. De foto's hebben een heel ander karakter gekregen: waar eerst veel donkere, korrelige zwart/wit beelden werden gemaakt, zijn de foto's nu vaak licht en in kleur. De digitale techniek heeft ervoor gezorgd dat de beelden veel realistischer lijken, soms zelfs realistischer dan het menselijke oog de werkelijkheid kan waarnemen. Dit komt door de verhoogde scherpte die de digitale apparatuur aan het beeld toevoegt en door het gebruik van kleur. De vele mogelijkheden tot het bewerken van de foto's, resulteert vaak in beelden die nóg dichterbij de werkelijkheid lijken te liggen. Waar de theaterfotografie in de jaren zestig en zeventig op meer abstracte manieren de essentie van een voorstelling probeerden te verbeelden, zoeken veel hedendaagse fotografen naar een realistische weergave van de theatrale werkelijkheid.
Sommige theaterfotografen houden echter niet van deze grote mate van realisme en willen juist iets nieuws, iets theatraals in het beeld leggen. Ook dit kan door middel van het bewerken van het beeld. Deze mogelijkheden leiden er toe dat de beelden subjectiever en ook esthetischer zijn. Deze esthetiek is in veel fotografische genres belangrijk geworden. Dit wordt onder andere veroorzaakt door de marktwerking van de pers en de kunstfotografie en de opkomst van de beeldcultuur. Omdat we overspoeld worden door beelden, moeten deze iets extra’s bieden om op te vallen. Dit uit zich vaak in aandacht voor de esthetische waarde.
De theaterfotografie ontwikkelt zich in deze periode dus twee kanten op: aan de ene kant worden beelden vaak realistischer, waardoor ze betere registraties van de voorstellingen zijn. Aan de andere kant wordt de esthetiek belangrijk. Deze foto’s bewegen zich vaak weg van de realistische weergave, bijvoorbeeld door bijzonder kleurgebruik. Het kan zich echter ook uiten in bijzondere composities, waardoor de beelden nog trouw zijn aan de werkelijkheid. Theaterfotografie is altijd in ontwikkeling, een ontwikkeling waarop zowel het theater als de fotografie invloed hebben.
Dit is een korte schets van de ontwikkeling van de theaterfotografie sinds 1945. Een lijst van twintig belangrijke theaterfotografen vult deze geschiedenis verder aan.
Lijst theaterfotografen (een selectie)
Bronnen
- Fotocollectie Theater Instituut Nederland
- Iris van Vliet, 'Belicht. Theaterfotografie in Nederland van 1945 tot 2011' Masterscriptie UvA Theaterwetenschap, 2011.
Voor raadpleging van de collectie, zie Collectie TIN.