Rudi van Dantzig: Biografie - Een carrière in de dans

Rudi van Dantzig en Marianne Hilarides bij Ballet Recital. Herkomst: Rudi van Dantzig.

Eenlevenlangtheater Rudi van Dantzig:

Biografie Rudi van Dantzig: Een carrière in de dans

Hoewel de carrière van Rudi van Dantzig door zijn schrijverschap meerdere facetten heeft, ligt de nadruk van deze website op zijn werkzaamheden op het gebied van de dans. Op verschillende plekken op deze site wordt deze danscarrière in fragmenten beschreven, maar hieronder vindt u een chronologisch overzicht:

Links: Repetitiefoto Ballet Recital, met o.a. Rudi van Dantzig, Louki van Oven en Conrad van de Weetering. Fotograaf onbekend. Rechts:Portret van Rudi van Dantzig tijdens een repetitie bij het Nederlands Ballet. Foto D.G. Lanting. Collectie TIN.

1948/1949

Rudi van Dantzig ziet de balletfilm "De rode schoentjes" van Michael Powell en Emeric Pressburger in de bioscoop. Hij raakt betoverd door de dans en ziet de film nog zeker 25 keer. Hij vond een balletlerares, een buurvrouw uit de Lanseloetstraat in het Amterdamse Bos en Lommer waar hij met zijn ouders woonde. Zij danste bij het Scapino Ballet en had een amateurstudio aan huis. 's Avonds gingen de meubels in de woonkamer aan de kant en werd er gedanst.

Rond 1950

Op de HBS organiseerde Rudi van Dantzig dansavonden waar hij meisjes van zijn school zijn zelfgeschreven choreografieën liet uitvoeren. Ze waren veelvuldige bezoekers (via de achteringang) van de Amsterdamse Stadsschouwburg, waar het Ballet van de Nederlandse Opera danste. In deze tijd accepteert voormalig ballerina Sonia Gaskell Rudi van Dantzig als leerling in haar dansstudio, de enige professionele dansopleiding in Nederland. In 1952 bood ze Rudi een engagement aan als danser bij haar groep Ballet Recital. Niet omdat ze hem zo'n uitmuntend danser vond, maar omdat ze te weinig mannelijke dansers had. Van Dantzig was met zijn 16 jaar eigenlijk te laat begonnen met dansen, en had bovendien een slechte rug. Maar Gaskell herkende zijn passie en enthousiasme voor de dans.

1954

De Amerikaanse danseres en choreografe Martha Graham (1894-1991) en grondlegger van de moderne dans, treedt met haar groep voor het eerst in Nederland op. De hele dansschool van Sonia Gaskell, evenals ieder ander die zich in Nederland met dans bezighoudt, gaat het optreden zien. Behalve een optreden hield zij ook een openbare les op het toneel van theater Carré. Voor Rudi van Dantzig was het alsof hij mensen van de maan zag, het was zó anders als wat hij ooit gezien had. De techniek was heel anders, net als bij klassiek ballet heel zwaar, maar ze gebruikte de grond, ze gebruikte decors waar de dansers doorheen konden kruipen, ze gebruikte poëzie. "Graham is een oerwoud van wonderlijke en sensuele gedachten. De dansers maken onmogelijke, beeldhouwachtige bewegingen." (Rudi van Dantzig geciteerd in het televisieprogramma Kunst moet zwemmen, VPRO, 30 maart 2003).

In 1954 werd Gaskell's groep Ballet Recital omgevormd tot Het Nederlands Ballet, het eerste rijksgesubsidieerde balletgezelschap van Nederland. Het was gevestigd in Den Haag, en Van Dantzig verliet zijn ouderlijk huis en ging in Den Haag wonen. Hij werd bevorderd tot eerste solist van het gezelschap.

1955

Première van Rudi van Dantzig's eerste choreografie Nachteiland, gemaakt voor Het Nederlands Ballet van Sonia Gaskell. De twee optredens en de openbare les die Van Dantzig van Martha Graham had bijgewoond in 1954, de boekjes die hij over haar las en de foto's van haar dansers vormden een belangrijke inspiratiebron bij het maken van Nachteiland. Net als Graham liet hij zich inspireren door de poëzie, hij koos de titel voor zijn ballet naar een gedicht van Gerrit Achterberg.

Foto van o.a. Rudi van Dantzig en Leo Hornstra in de foyer van de Koninklijke Schouwburg na afloop van de première Experimentele avond waar Nachteiland deel van uitmaakte, 1955. Fotograaf: D.G. Lanting. Collectie TIN.

1956

Eerste samenwerking van Rudi van Dantzig en Toer van Schayk in Tij en ontij. Van Dantzig deed de choreografie, Van Schayk het decor en de kostuums. Het begin van een samenwerking en vriendschap die nog steeds voortduurt.

Het Nederlands Ballet o.l.v. Sonia Gaskell op tournee in Duitsland, 1956. Fotograaf onbekend. Collectie TIN. Rechts vooraan staan Rudi van Dantzig en Toer van Schayk.

1959

Uit onvrede met de autoritaire manier waarop Sonia Gaskell Het Nederlandse Ballet leidde, richtten balletmeester Benjamin Harkarvy, zakelijk leider Carel Birnie en solist Aart Verstegen een eigen gezelschap op: het Nederlands Dans Theater. Net als de dansers Willy de la Bije, Jaap Flier en Marianna Hilarides ging toen ook Rudi van Dantzig mee naar het nieuwe gezelschap. "(...) er werd toen steeds gezegd dat we alleen om artistieke redenen bij Gaskell waren weggelopen. Maar het waren vooral ook de organisatorische redenen. Ze deed alles zelf, ook toen de groep groter werd wilde ze alles zelf blijven doen. De persoonlijke en organisatorische redenen werden niet genoemd, dat vonden we te pijnlijk. Zoals de Russische dansers die vluchtten de politieke redenen nooit noemen" (Geciteerd uit Vrij Nederland, 29 september 1979). Voor het openingsprogramma van het Nederlands Dans Theater maakte Van Dantzig Giovinezza. Na nog één ander ballet voor het gezelschap, Vergezicht, te hebben gemaakt, keerde hij terug naar Het Nederlandse Ballet van Gaskell.

1960

Sonia Gaskell vraagt Rudi van Dantzig om terug te komen naar haar Nederlands Ballet. Ze heeft weinig geld om hem te betalen, maar biedt aan dat Van Dantzig lessen kan volgen bij de beroemde pedagoog Abderachman Koemoesnikov uit Leningrad. Van Dantzig neemt het aanbod aan en keert terug naar Gaskell.

1961

Het Nederlandse Ballet fuseert met het in 1959 opgerichtte Amsterdams Ballet van Mascha ter Weeme tot Het Nationale Ballet dat bovendien vanuit Den Haag weer terugkeert naar Amsterdam en één van de vaste bespelers wordt van de Amsterdamse Stadsschouwburg. Van Dantzig houdt op met dansen en ontwikkelt zich de komende jaren tot huischoreograaf van Het Nationale Ballet. Hij streeft ernaar en slaagt erin de Graham-techniek te integreren in het klassiek ballet. Zijn eerste ballet dat bij het gezelschap in première gaat is Jungle, op 20 december 1961.

seizoen 1965/66

Rudi van Dantzig wordt, samen met collega-huischoreograaf Robert Kaesen benoemd tot artistiek leider van Het Nationale Ballet. Samen met Sonia Gaskell vormen zij een driemansschap.

1969

Sonia Gaskell neemt, na een artistiek meningsverschil met Van Dantzig en Kaesen, afscheid van Het Nationale Ballet. Tot het seizoen 1970/71 delen Van Dantzig en Kaesen het artistiek leiderschap van het gezelschap.

seizoen 1970/71

Robert Kaesen neemt dit seizoen verlof en Benjamin Harkarvy wordt in zijn plaats aangesteld om het artistiek leiderschap met Rudi van Dantzig te delen. Harkarvy voerde grote veranderingen uit en wilde een gedeelte van het gezelschap saneren. Zijn plan lekte voortijdig uit, met als gevolg dat de dansers het vertrouwen in hem opzegden door boe te roepen toen Harkarvy na de première van zijn ballet Contrasten op het podium verscheen. Harkarvy besloot te vertrekken. Het bestuur probeerde een andere artistiek leider te vinden, maar dat lukte niet. Ze vroegen Van Dantzig of hij bereid was de taak alleen op zich te nemen. En dat deed hij.

seizoen 1971/72 - 1991

Rudi van Dantzig wordt enig artistiek leider van Het Nationale Ballet en zou dat twintig jaar blijven. Hij ontwikkelde zich verder tot internationaal gewaardeerd choreograaf, die zijn maatschappelijke betrokkenheid vaak in zijn balletten toonde. Hij werd regelmatig door buitenlandse gezelschappen uitgenodigd en maakte ook met zijn eigen Nationale Ballet tournees in het buitenland. Hoewel hij zichzelf nooit een echte leider heeft gevonden, ging ook het leiden van de groep hem goed af. Voormalig danseres Natalie Caris in een interview met Trouw, 18 juni 2005: "Rudi van Dantzig stond voor 'het familiegevoel', wat echter niets afdeed aan het feit dat er keihard moest worden gewerkt. Maar dat gebeurde in zo'n vertrouwde en inspirerende omgeving dat je vanzelf naar hoge toppen werd getild."

Na 1991

Rudi van Dantzig neemt na twintig jaar afscheid als artistiek leider van Het Nationale Ballet. Wel blijft hij als choreograaf nog losjes bij het gezelschap betrokken. Het geeft hem meer tijd om ook andere dingen te doen, zoals het schrijven en regisseren van een toneelstuk bij Toneelgroep De Appel, het schrijven van boeken en het houden van lezingen.

Tot zijn dood werkte Rudi van Dantzig nog jaren aan een boek over zijn vroegere leermeester Sonia Gaskell. Dit heeft hij net niet kunnen voltooien. Het boek verscheen postuum in 2013.

Bron: Luuk Utrecht, 'Rudi van Dantzig, een omstreden idealist in het ballet', Zutphen 1991.

Links: Rudi van Dantzig, 1965. Foto: Siegfried Regeling. Rechts: Rudi van Dantzig. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.

Meedoen met TheaterEncyclopedie!