Olivier Messiaen

Naam	Olivier Messiaen
Volledige naam	Messiaen, Olivier Eugène Prosper Charles
Geboortedatum	10 december 1908
Geboorteplaats	Avignon
Overlijdensdatum	27 mei 1992
Overlijdensplaats	Parijs
Beroep	Componist
Discipline	Muziektheater
Trefwoorden	Opera
Externe databases:
	IMDb
	VIAF

Biografie

Olivier Messiaen (1908 – 1992) was een Frans componist, organist en pianist.

Jeugd

Zijn moeder was de dichteres Cécile Sauvage en zijn vader, leraar Engels, vertaalde Shakespeare in het Frans. Olivier Messiaen begon jong met componeren en kwam op 11-jarige leeftijd aan het conservatorium van Parijs studeren bij onder andere Marcel Dupré en Paul Dukas. In 1931 werd hij op 22-jarige leeftijd aangesteld als organist-titulair van de Église de la Sainte-Trinité te Parijs, een post die hij tot aan zijn zou dood bekleden. Hij had er de beschikking over een drie-klaviersorgel, gebouwd door Aristide Cavaillé-Coll. In 1936 was hij met onder anderen André Jolivet medeoprichter van de muziekbeweging Le Jeune France.

In 1940 werd hij bij Verdun krijgsgevangen gemaakt door de Duitsers. In zijn gevangenkamp te Görlitz schreef hij voor enkele toevallig aanwezige professionele instrumentalisten (een violist, een cellist en een klarinettist, met hemzelf als pianist) het introspectieve Quatuor pour la fin du temps , dat een van zijn meestgespeelde werken is gebleven.

Vogelzang

Messiaen was een overtuigd rooms-katholiek. Zijn grootste inspiratiebron was de schoonheid van Gods schepping en dan met name het gezang van de vogels. Hij trok regelmatig de natuur in om vogelzang te noteren. In veel van zijn composities heeft hij vogelzang verwerkt. Titels als Abîme des Oiseaux (uit het 'Quatuor pour la fin du temps') en Oiseaux exotiques spreken wat dat betreft voor zich. Hij heeft ook de zang van een groot aantal vogels getoonzet voor piano (Catalogue d'oiseaux).

Muzikale vernieuwing

Messiaen ontwikkelde een persoonlijke muzikale taal die hij uiteenzette in zijn Traité de mon langage musical. Daarin zijn vooral melodische en ritmische vernieuwingen te onderscheiden. Melodisch staan de modes à transpositions limitées (beperkt transponeerbare modi) centraal. Dat zijn toonreeksen, die zichzelf overlappen als ze minder dan een octaaf getransponeerd worden.

Op het gebied van het ritme introduceerde hij ingewikkelde structuren uit Griekenland, India en het Verre Oosten en hanteerde hij diverse eigen innovaties. Belangrijk zijn de valeur ajoutée (toegevoegde waarde) en de rhytmes non-rétrogradables. Aan elke letter van het alfabet kende hij ook een toonhoogte en lengte toe. Het geheel noemde hij zijn langage communicable.

Composities en invloed

Hij had een bijzondere voorkeur voor de Ondes-Martenot, een elektronisch muziekinstrument, een vroege vorm van de synthesizer. Jeanne Loriod, de zuster van Messiaens tweede echtgenote, pianiste Yvonne Loriod, was een van de bekendste bespelers van dit instrument.

Messiaen heeft veelvuldig gecomponeerd voor groot orkest. Eén van zijn belangrijkste werken is de Turangalîla-symfonie (1947-1949), een meditatie over de vreugde van de liefde. De naam komt uit het Sanskriet en betekent zoveel als 'liefdeslied en hymne van vreugde, tijd, beweging, ritme, leven en dood'. Het van levensvreugde overlopende, tiendelige stuk is geschreven voor een orkest uitgebreid met solopiano en ondes Martenot (die beide een aantal opvallende cadensen moeten spelen), en vereist maar liefst 8 - 11 slagwerkers.

Het oratorium La Transfiguration de Notre Seigneur Jésus-Christ (1965-1969) wordt uitgevoerd door een zeer groot gemengd koor, zo'n 100 zangers, met zeven instrumentele solisten en een orkest van meer dan honderd man.

Nog omvangrijker was de enige opera die Messiaen geschreven heeft (1975-1983), Saint-François d'Assise, die door negen solisten wordt uitgevoerd, begeleid door een honderdkoppig koor en een zeer groot orkest, met als ongewone elementen drie piccolo's, een basklarinet, contrabasklarinet en contrabasfagot, contrabastuba, en drie Ondes Martenot; de rijk van gevarieerde instrumenten voorziene slagwerksectie bestaat uit vijf spelers. De opera behandelt het leven van Franciscus van Assisi na diens bekering. In de structuur zijn twee belangrijke elementen te herkennen: het door Richard Wagner geïntroduceerde Leitmotiv en anderzijds de vogelzang, altijd prominent bij Messiaen aanwezig.

In 1942 werd Messiaen benoemd tot docent compositie aan het Conservatoire National Supérieur de Paris, waar hij meer dan veertig jaar les gaf. Hij was een geliefd docent die in zijn muziekanalyseklas studenten uit vele landen onderwees. Zo behoorden bijvoorbeeld Pierre Boulez, Yannis Xenakis, Karlheinz Stockhausen, George Benjamin, Kent Nagano, Toru Takemitsu en Ton de Leeuw tot zijn leerlingen. In 1971 werd aan Messiaen de Erasmusprijs uitgereikt. Hij was commandeur van het Légion d'Honneur.

Theater CV

Olivier Messiaen heeft bijgedragen aan 28 productie(s).

Olivier Messiaen heeft gewerkt in de volgende functies:

Auteur (schrijver libretto, scenario) - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Muziek - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)

Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Olivier Messiaen heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie	Functie	Producent	Seizoen	Premièredatum	In regie van
Saint François d'Assise	Auteur (schrijver libretto, scenario)	De Nederlandse Opera	2007/2008	1 juni 2008	Pierre Audi
Essay in de stilte	Muziek	Nederlands Dans Theater	1964/1965	16 maart 1965
Rashomon	Muziek	Nieuwe Komedie	1972/1973	2 september 1972	Cor Stedelinck
Macbeth	Muziek	Publiekstheater	1975/1976	31 januari 1976	Hans Croiset
Ank van der Moer speelt Shakespeare	Muziek	Kerngroep Bijzondere Projekten	1980/1981	11 september 1980	Donya Feuer
Statues	Muziek	De Nieuwe Danserije	1985/1986	13 december 1985
Kwartet voor het einde van de tijd	Muziek	Theatergroep Tzara	1987/1988	19 december 1987	Jos Vijverberg
De kleine prins / Tijl Uilenspiegel	Muziek	Nederlands Eurythmie Ensemble	1988/1989	3 oktober 1988
Il palazzo del tempo velato	Muziek	De Rotterdamse Dansgroep	1988/1989	13 april 1989
Cycle 00	Muziek	Stichting Danskern	1991/1992	14 september 1991
De val	Muziek	Haarlems Toneel	1993/1994	13 november 1993	Leo Hogenboom
The Death of Generous Henry	Muziek	De Rotterdamse Dansgroep	1994/1995	29 september 1994
Een zijn zonder verandering	Muziek	Henk van Ulsen	1996/1997	4 januari 1997	Carel Alphenaar
The Hanging Garden	Muziek	Scapino Ballet Rotterdam	1999/2000	17 december 1999
Être, peut être	Muziek	Dansateliers	1999/2000	16 maart 2000
Metapolis - Project 972	Muziek	Gastprogrammering Het Muziektheater	2000/2001	6 maart 2001
Deserto rosso	Muziek	Stichting van de Toekomst	2003/2004	12 december 2003	Truus Bronkhorst, Marien Jongewaard
Faust	Muziek	Artery	2004/2005	8 september 2004	Henk Schut
Dood in Venetië	Muziek	Henk van Ulsen	2006/2007	15 februari 2007	Gijs de Lange
Saint François d'Assise	Muziek	De Nederlandse Opera	2007/2008	1 juni 2008	Pierre Audi
Walking	Muziek	Terschellings Oerol	2007/2008	13 juni 2008	Robert Wilson
Desert Highway	Muziek	Stichting Grand Theatre	2008/2009	26 maart 2009
Dixi - Ik bin klear!	Muziek	Fryske Toaniel Stifting Tryater	2009/2010	6 maart 2010	Tamara Schoppert
Parijs 1950	Muziek	Onafhankelijk Toneel / Opera O.T.	2010/2011	28 augustus 2010	Mirjam Koen
Amoroso	Muziek	Korzo producties	2010/2011	5 mei 2011
Messiaen 1.0	Muziek	Club Guy & Roni	2011/2012	20 mei 2012
Zeven dagen	Muziek	Lichtbende	2015/2016	28 februari 2015	Jeannette van Steen
In Europa	Muziek	Theater Rotterdam	2017/2018	8 september 2017	Johan Simons
Het einde van de tijd	Muziek	Pieter van Loenen en Hanneke Last	2021/2022	19 augustus 2021	Titus Tiel Groenestege