Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


UploadenAfbeeldingDef.png
NaamEdvard Grieg
Volledige naamEdvard Hagerup Grieg
Geboortedatum15 juni 1843
Geboorteplaats Bergen
Overlijdensdatum4 september 1907
Overlijdensplaats Bergen
BeroepComponist, Musicus
DisciplineToneel, Dans
Externe databases:
IMDb
VIAF

Jeugd

Meer om economische dan politieke redenen ontvluchtte Edvards overgrootvader Alexander Greig, een koopman uit Aberdeen, in 1746 zijn geboorteland Schotland. Hij vestigde zich in Bergen (Noorwegen), en veranderde zijn achternaam in Grieg, overeenkomstig de Schotse uitspraak van de ei-klank. Zijn zoon John en kleinzoon Alexander, vader van Edvard Grieg, waren beide Engels consul in Bergen. Men zie: Röntgen (1930), p. 6. vergl. Hughes, P.</ref> werd geboren op 15 juni 1843 in Bergen (Noorwegen). Hij zag het daglicht in een muzikale familie. Zijn moeder, Gesine Judith Hagerup (†1875), was zeer artistiek (en had ook piano en zang gestudeerd) en zijn vader, Alexander Grieg (†1875), koopman en Brits diplomaat te Bergen (Noorwegen), musiceerde in zijn vrije tijd. Grieg had verder een broer (John) en drie zussen, die ook muzikaal begaafd waren.[1][2]

Op 6-jarige leeftijd krijgt Grieg les van zijn moeder in piano en muziektheorie.[2] Zij was een strenge lerares, maar Grieg zal haar daarvoor later dankbaar zijn. Op tienjarige leeftijd leert hij voor het eerst volksmuziek kennen, wat grote invloed zal hebben op zijn latere leven. Zijn eerste werken waren toch vooral van Duitse aard, dit vooral omdat zijn moeder veel bewondering had voor componisten als Chopin, Weber en Mendelssohn. In latere tijd zal hij zich tegen deze Duitse werkwijze verzetten.[3] Zijn eerste compositie Variaties op een Duitse melodie voor piano, schreef hij op twaalfjarige leeftijd.[1] Hij nam het werk mee naar school, maar werd ervoor gestraft, en het manuscript werd verbrand.[4] Grieg had geen prettige schoolperiode: hij spijbelde vaak en werd ook gepest.

In 1858 leert Grieg de vioolvirtuoos Ole Bull kennen, die zijn familie weet te overtuigen hem aan het Conservatorium te Leipzig te laten studeren. Nog in oktober van dit jaar werd hij als student ingeschreven.[1] Grieg zou er opgeleid worden tot een uitstekend pianist, maar toch nooit een virtuoze status bereiken. Zijn zwakke gezondheid was hier debet aan.In 1860 moest hij het conservatorium verlaten vanwege een ernstige vorm van pleuritis, waardoor zijn rechterlong zodanig aangetast raakte, dat deze niet meer functioneerde. Als gevolg hiervan had hij zijn leven lang ademhalingsproblemen.[5] Het herstel nam de nodige tijd in beslag: pas na de zomer kon hij verder studeren.[2] Toen hij in 1862 het conservatorium verliet, omdat hij het overbodig vond verder te studeren, sloot hij af met een concert waarbij hij zijn tekortkomingen leerde kennen. Bij deze gelegenheid speelde hij zijn opus 1: Vier stukken voor piano, waarvoor hij veel lof oogstte.[4] Toen hij kennismaakte met Rikard Nordraak (1842-1866), die hem de basis toonde van de nationale muziek waarop hij kon voortbouwen, leerde hij zijn ware roeping kennen: een kunstenaarschap toegewijd aan de muziek van het Romantisch-Nationalisme.[6]

Huwelijk en Rome

Edvard en Nina Grieg, portretfoto uit 1899, L. Szacinskij. Gesigneerd "Kristiania, 24-12-1902"

Op 11 juni 1867 trouwde Grieg met zijn nicht Nina Hagerup (1845-1935), een begaafde zangeres, die in het bijzonder vanwege haar liederenvoordracht werd geroemd,[1][6] en een kundig pianiste. Nog voor zijn huwelijk had Grieg het verzoek gekregen het symfonieorkest "De Philharmonie" te dirigeren, naar aanleiding van een concert met violist Normann. Dankzij deze uitnodiging had hij nu voldoende financiële middelen om een gezin te stichten en te onderhouden. Daarnaast bleef hij privéles geven en componeren. "De Philharmonie" was overigens een zeer matig orkest met een onkundig koor. Desondanks slaagde Grieg erin het Requiem van Mozart en de ouverture "Elias" van Mendelssohn uit te voeren. Toch schonk het concerteren hem niet veel voldoening.

In 1869 kwam Edvard en Nina's enige kind, Alexandra, op de leeftijd van slechts één jaar te overlijden. In hetzelfde jaar kreeg Nina een miskraam; voor hen beiden een enorme klap.[1]

In december 1869 kreeg Grieg een brief uit Rome van Franz Liszt (1811-1886), die veel bewondering toonde voor de Vioolsonate op. 7. Dit had tot gevolg dat de Noorse regering hem een stipendium verleende om naar Rome te reizen om Liszt te bezoeken.[7] Voor deze bijzondere gelegenheid nam hij zijn pas gecomponeerde Pianoconcert opus 16 mee. Liszt had er grote bewondering voor. "Ga zo voort", zei Liszt, en "ik zeg u, ge hebt er de gave voor - en laat u niet afschrikken!"[8] Aan zijn ouders schreef Grieg op 9 april 1870 dat dit bezoek voor hem van "oneindige betekenis" is geweest. Ter gelegenheid van dit bezoek schreef Grieg Foran Sydens Kloster (Vooraan een Kloosterpoort) opus 20, voor vrouwenkoor en orkest, dat hij aan Liszt opdroeg (1870).[9]

Na zijn terugkeer uit Rome richtte Grieg in Kristiania (Oslo) de "Musikforeningen" ('muziekvereniging') op, die hij samen met Johan Svendsen tot 1873 heeft geleid. Veel genoegen heeft hij er echter niet aan beleefd.[8] Tussen 1865 en 1866 kwam Grieg vaak in contact met de toneelschrijver Henrik Ibsen, voor wie hij liederen op diens teksten componeerde. In 1874 schreef Grieg Peer Gynt, voor een drama van Ibsen, waardoor hun vriendschap nog inniger werd. Na een jaar was het werk klaar. Op 24 februari 1876 vond de première plaats. Grieg vond het niet geslaagd, maar toch zou het enorm populair worden.

Laatste levensjaren en overlijden

Troldhaugen, het woonhuis van Edvard Grieg

Vanaf 1877 zonderde Grieg zich af in de bergen, waar hij veel inspiratie opdeed. Dit hield hij enkele jaren vol, maar na enige tijd verloor hij zijn interesse in de omgeving en raakten zijn ideeën uitgeput.

In 1885 verhuisden Grieg en zijn vrouw naar Bergen, om zijn zwakke gezondheid. Daarin kwam nu verbetering. Hij liet er een huis bouwen, dat de naam Troldhaugen kreeg.[1] Hij bleef Grieg composities in het buitenland uitvoeren, wat zijn gezondheid niet ten goede kwam. Uiteindelijk werd zijn leven een strijd tegen zijn ziekte.

In 1903 kreeg Grieg een borstbeeld en een stapel gelukwensen voor zijn verjaardag. Hij bleef ook naar het buitenland gaan voor concerten, maar dat nam gestaag af. Zijn vrouw zorgde al die tijd voor hem. In 1905 gaf Grieg ter gelegenheid van de onafhankelijkheid van Noorwegen een concert voor de koning van Noorwegen, Haakon VII.[1] Zijn laatste werk Fire salmer (Vier psalmen), gebaseerd op volksmuziek, heeft hij in de zomer-herfst van 1906 gecomponeerd. Ondanks zijn bijzonder slechte gezondheidstoestand, ondernam hij in zijn laatste levensjaar diverse concertreizen, onder andere naar Kopenhagen. Op 3 september 1907 moest hij - direct na een concertreis door Engeland - worden opgenomen in het ziekenhuis te Bergen.[10] Daar aangekomen zei hij: "Saa dette skulde bli min Bane" ("Dit zou dus mijn einde zijn").[11]

Laatste rustplaats van Edvard en Nina Grieg
In de morgen van 4 september 1907 stierf Grieg op 64-jarige leeftijd. De begrafenis vond op 9 september plaats. Het volk treurde en de begrafenisstoet in zijn woonplaats trok meer dan 50.000 mensen. Onder de klanken van zijn eigen treurmars voor Nordraak werd de kist ter crematie geleid.[12][1] Zijn as en die van zijn vrouw werd bijgezet in een bergcrypte vlakbij zijn villa Troldhaugen.[1] Hij liet nog 65 000 dollar na aan de stadsbibliotheek te Bergen,[13] evenals andere nalatenschappen zoals composities en archivalia (brieven, handschriften, dagboeken en foto’s).[14]


Edvard Grieg heeft bijgedragen aan 54 productie(s).

Edvard Grieg heeft gewerkt in de volgende functies:


Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Edvard Grieg heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie Functie Producent Seizoen Premièredatum In choreografie van
Peer Gynt Muziek Het Schouwtooneel 1926/1927 9 september 1926
Peer Gynt Muziek N.V. Het Nederlandsch Tooneel 1939/1940 23 september 1940 Yvonne Georgi
Peer Gynt Muziek Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel 1939/1940 6 oktober 1940
Ballet Tilly Sylon Muziek Ballet Ensemble Tilly Sylon 1939/1940 3 april 1941
Dansavond Dansgroep Netty van der Valk Muziek Dansgroep Netty van der Valk 1940/1941 16 maart 1942
Dans- en Muziekrecital Muziek Gretel van Bruggen 1942/1943 1 november 1942
Dansen door de eeuwen heen Muziek Ans Hesterman 1942/1943 23 mei 1943 Jean Rebel
Propaganda-bijeenkomst Muziek Orde van Goede Tempelieren 1942/1943 6 juni 1943
Dansochtend Bob Nijhuis Muziek Bob Nijhuis 1943/1944 4 september 1943
De kleine Zeemeermin (Ballet-Parade 1943) Muziek Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam 1943/1944 5 september 1943
Dansavond Bob Nijhuis Muziek Bob Nijhuis 1943/1944 24 september 1943
Dansavond Gretel van Bruggen Muziek Gretel van Bruggen 1943/1944 23 december 1943
40-jarig Jubileum Muziek Coöperatieve Verbruiksvereeniging De Eendracht Haarlem 1943/1944 18 mei 1944
Dansavond Tanja Marshall Muziek Tanja Marshall 1943/1944 8 juni 1944 Tanja Marshall
Dansavond Peter Demaat Muziek Peter Demaat 1943/1944 28 juli 1944
Titel niet bekend (Dans programma dansgroep Netty van der Valk) Muziek Dansgroep Netty van der Valk 1944/1945 4 maart 1945
Peer Gynt Muziek Speelgroep Limburg 1953/1954 20 mei 1954 Helen van Heteren
Peer Gynt Muziek Toneelgroep Theater 1954/1955 6 september 1954 Do van Hoogland
Ankelien en de jagersman Muziek Scapino Ballet 1957/1958 5 oktober 1957 Jan Rebel
P.G. SUITE Muziek Scapino Ballet 1974/1975 29 mei 1975 Eric Hampton
Songs Muziek Holland Festival 1977/1978 3 juni 1978 Dan Wagoner
Pas de Deux Holberg Muziek Holland Festival 1979/1980 19 juni 1980 John Cranko
Gamla Barn Muziek Nederlands Dans Theater 1989/1990 1 maart 1989 Mats Ek
Vierhandig Muziek Theatergroep Panter 1989/1990 11 oktober 1989
Peer Gynt Muziek Pantomime Theater Rob van Reijn 1989/1990 16 februari 1990
Desire Muziek Mimegroep Oceaan 1990/1991 30 januari 1991
Ingeblikt II & III Muziek Toneelgroep De Appel 1992/1993 2 september 1992
Rapsodie in dans Muziek Het Folkloristisch Danstheater 1992/1993 8 september 1992 Theodor Vasilescou, Juan Antonio, Ferenc Novak, Stefan Nosal, Paylak Sarkisian, Lee Otterholt
Travellers into Space Muziek Dance for Everyone 1992/1993 25 oktober 1992 Maxine Braham, Issy Schlisselman, Nicola Wilde, Naomi Benari
Recital Muziek Het Gevolg 1995/1996 7 januari 1996
Dances with TV and Mic Muziek Rosas VZW 1996/1997 20 april 1997 The Wooster Group
Delen uit Peer Gynt Muziek Het Brabants Orkest 1997/1998 14 september 1997
Peer Gynt Muziek Fryske Toaniel Stifting Tryater 1997/1998 10 juli 1999 Hildegard Draaijer
Gorilla Goes Beautiful Muziek Lieber Gorilla 2000/2001 11 mei 2001 Dagmar Chittka, Claudia Hauri, Dalia Zaltron
Het verfmannetje Muziek De La Mar Poppentheater 2000/2001 21 mei 2001
Tulips Muziek Nederlands Dans Theater III 2003/2004 23 oktober 2003 Mats Ek
Peer Gynt Muziek Muziektheater Transparant 2003/2004 5 december 2003
Röntgen en Grieg - een muzikale vriendschap Muziek Stichting KAMermuziek Amsterdam 2004/2005 16 april 2005
Blauwbaard Muziek Beeldend Dans Theater Telder 2004/2005 3 oktober 2005 Paula Walta
Dansjemat Muziek Theater aan het Spui, 's-Gravenhage 2005/2006 14 oktober 2005 Lonneke van Leth
Backstage Muziek Gato Bizar 2007/2008 10 februari 2008 Claudia Hauri
De Kenau van Carcassonne Muziek Kindertheater Kijk Haar Nou 2007/2008 21 juli 2008
Peer Gynt, Kerstproductie voor de hele familie Muziek Stichting Opera Zuid 2008/2009 22 december 2008
Peer Gynt, kerstproductie voor de hele familie Muziek Stichting Opera Zuid 2008/2009 22 december 2008
Peer Gynt of zoiets Muziek Theater Gnaffel 2008/2009 25 juni 2009
Repelsteeltje Muziek Het Nederlands Marionettentheater 2009/2010 5 september 2009
Ibsen3 Muziek De Tijd vzw 2009/2010 8 oktober 2009
Hij komt! Muziek SALLY Dansgezelschap Maastricht 2010/2011 17 november 2010 Ronald Wintjens, Caroline Ribbers, Stefan Ernst
Peer Gynt Muziek Het Zuidelijk Toneel 2012/2013 11 januari 2013
The Great Bean Muziek Scapino Ballet Rotterdam 2013/2014 2 oktober 2013 Ed Wubbe
Mijn jas is mijn huis Muziek NTjong 2013/2014 13 oktober 2013
Peer Gynt Muziek Theater Gnaffel 2015/2016 4 april 2016
Squad Muziek Introdans 2019/2020 19 oktober 2019 Jorge Pérez Martinez
Een nacht met Sjahrazade Muziek George & Eran Producties 2019/2020 14 augustus 2020

Muziek

Grieg is voor het grootste gedeelte aan te merken als miniaturist - zijn grote kracht lag in het schrijven van kleine muziekvormen met een vaak ongecompliceerd verloop, hetgeen vooral tot uitdrukking komt in zijn pianomuziek. Zijn vroegste werk behoort tot de Duitse romantiek. Zijn latere composities worden gekenmerkt door ogenschijnlijk eenvoudige melodieën met een heel eigen subtiel chromatische en harmonische stijl, waarbij hij veelal putte uit de Noorse volksmuziek - met name de Noorse volksliederen en dansen.[15] Röntgen[15] merkt hierbij op dat de mening dat Grieg volksmuziek in zijn composities heeft gebruikt, op een wijdverbreid misverstand berust. Bijna alles wat hij componeerde van eigen vinding. Op een paar uitzonderingen na heeft hij geen grote muziekstukken zoals symfonieën en opera’s gecomponeerd, ofschoon hij daarvoor eerzuchtig genoeg was.[16]

Veel van zijn muziek - met name liederen en de Lyrische Stukken voor piano - heeft ingang gevonden in menig muzikaal gezin. Zijn muziek is dan ook mede hierdoor wijdverbreid geraakt.[17] De Ballade, opus 24 - eigenlijk variaties op een Noors volkslied - is een van Griegs grootste en tevens belangrijkste werken voor piano, dat door Brahms zeer geprezen werd. Het werk behoort tot het concertrepertoire van veel pianisten.[18]

Overig

Opnames

  • Een opname van het complete oeuvre van Grieg (op 21 cd's) verscheen in 1993 op het Noorse label Victoria en werd in 2007 heruitgebracht op Brilliant Classics.
  • Grieg piano concert Rechtenvrije lp-opname uit 1954 van Griegs pianoconcert door Abbey Simon (piano), Willem van Otterloo (dirigent) en het Residentie Orkest op de website van Radio 4 (Nederland).

Referenties

  • Galway, J., Mann, W., Music in Time, 1983;
  • Horton, J., Grinde, N., Grieg, Edvard (Hagerup), Grove Music Online, www.grovemusic.com, ed. L. Macy (geraadpleegd op 14 juni 2008).
  • Horton, J., Grinde, N., Nina Grieg, Grove Music Online, www.grovemusic.com, ed. L. Macy (geraadpleegd op 14 juni 2008).
  • Herresthal, H., Edvard Grieg, Een biografie over Edvard Grieg, geraadpleegd op 14 juni 2008;
  • Hughes, P., Edvard and Nina Grieg, een biografie over Edvard Grieg, geraadpleegd op 14 juni 2008;
  • NVMB nieuwsbrief, nr. 2: 2 sept. 2004 [1].
  • Pols, André M., Het leven van E. Grieg, uitg. Brussel: Reinaert, 1971.
  • Röntgen, J., Grieg, uitg. 's-Gravenhage: Kruseman, 1930.

Overige publicaties

  • Finn Benestad, Dag Schjelderup-Ebbe: Edvard Grieg – mennesket og kunstneren, H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), Oslo, 1980, ISBN 82 03 10239 5 (Noors);
  • Finn Benestad, Dag Schjelderup-Ebbe: Edvard Grieg – Mensch und Künstler, Deutscher Verlag für Musik, Leipzig, 1993, ISBN 3 370 00291 4 (Duits);
  • Finn Benestad, Hella Brock: Edvard Grieg - Briefwechsel mit dem Musikverlag C. F. Peters (1863 - 1907), Frankfurt/Main, 1997, ISBN 3 876 26010 8 (Duits);
  • Dag Bredal, Terje Strøm-Olsen: Edvard Grieg – Musikken er en kampplass. Aventura Forlag A/S, Oslo. 1992, ISBN 82 588 0890 7 (Noors);
  • Erling Dahl jr.: Edvard Grieg - En introduksjon til hans liv og musikk, Vigmostad og Bjørke, Bergen, 2007, ISBN 978 82 419 0418 9 (Noors);
  • David Monrad Johansen: Edvard Grieg. Gyldendal Norsk Forlag, Oslo, 1956 (Noors).

Bladmuziek/partituren

Trivia

  • Zijn villa Troldhaugen kan in Bergen nog steeds worden bezichtigd, alsmede de hut waar hij zich dikwijls terugtrok om te componeren. Er is een museum naast gebouwd. In de jaren '90 werd een sfeer-/promotiefilm over Noorwegen gemaakt, waarbij Griegs muziek als achtergrond werd gebruikt.
  • Grieg componeerde zijn opus 66, negentien Noorse Volksliederen, in het "Fossli Hotel", gelegen bovenaan de Vøringsfossen-waterval, aan de rand van Hardangervidda.
  • Hij was goed bevriend met de Duits-Nederlandse componist Julius Röntgen. Van diens hand verscheen in 1930 een biografie,[19] waarin rijkelijk wordt geciteerd uit hun correspondentie.
  • Griegs Morgenstemning uit de Peer Gynt-toneelmuziek werd gespeeld tijdens de bijzetting van koningin Juliana der Nederlanden op het moment dat de kist met haar stoffelijk overschot afdaalde in de Delftse grafkelder.
  • Muziek van Grieg wordt bijzonder vaak gebruikt voor films, radio- en televisieprogramma's. Een honky-tonkversie van het openingsthema van zijn pianoconcert onder de titel Grieg One diende als tune voor een populair programma van Joost den Draaijer op Radio Veronica. Geert Wilders gebruikte in zijn film Fitna Aases dood uit Peer Gynt als achtergrondmuziek.

Externe Links

Bronnen

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Hughes, P., Edvard and Nina Grieg.
  2. 2,0 2,1 2,2 Horton, J., Grinde, N., Grieg, Edvard (Hagerup), Grove Music Online.
  3. Galway (1983), p. 241
  4. 4,0 4,1 Röntgen (1930), p. 6
  5. Röntgen (1930), p. 7.
  6. 6,0 6,1 Horton, J., Grinde, N., Nina Grieg, Grove Music Online.
  7. Röntgen (1930), pp. 8-10.
  8. 8,0 8,1 Röntgen (1930), p. 10.
  9. Röntgen (1930), p. 125
  10. Röntgen (1930), pp. 118-120
  11. Röntgen (1930), p. 120
  12. Röntgen (1930), pp. 119-120
  13. Pols (1971), Het leven van E. Grieg
  14. NVMB Nieuwsbrief 2 sept. 2004, pp. 7-10
  15. 15,0 15,1 Röntgen (1930), pp. 5 en 6.
  16. Galway (1983), p. 241-243
  17. Galway (1983), p. 243
  18. Rontgen (1930), pp. 124-125
  19. Röntgen (1930), zie referenties