Canon: 1958

Toni Boltini contracteert de amazone Valesca Wilke

De bekendste circusdirecteur van Nederland kan een wereldster aan zijn programma toevoegen.

Toni Boltini, artiestennaam van Wilhelm Akkerman (1920 - 2003), had één ding gemeen met een van zijn illustere voorgangers, de Amerikaanse circusdirecteur P.T. Barnum: hij was in staat om voortdurend de media te halen met gepeperde uitspraken, nieuwe vondsten of spectaculaire stunts. Zo lukte het hem om op 24 oktober 1966 met zijn circus door te dringen tot de tuin van Paleis Soestdijk, op bezoek bij koningin Juliana en Prins Bernard. Zijn op publiciteit gerichte aanpak leidde tot circusprogramma’s die niet bij iedereen in de smaak vielen. Volgens sommigen was het ongepast om skelters, een topless ballet en optredens van zangers als Rob de Nijs, Johnny Lion en Vader Abraham te combineren met de ijsberen van Ursula Böttcher of met beroemde acrobaten als de Balkanski’s.

Grote ijver en handelsgeest

Toni Boltini startte zijn carrière als circusdirecteur net na de Tweede Wereldoorlog, toen hij het kermis-variété van zijn ouders omzette in een bescheiden circus. Met grote ijver en handelsgeest bouwde hij zijn onderneming jaar na jaar verder uit. De aanvankelijk bescheiden collectie dieren vergrootte hij door gedresseerde dieren over te nemen van andere circussen. Na jaren met kleine tenten te hebben gewerkt verraste hij de circuswereld in het voorjaar van 1961 met een voor die tijd enorme groenwitte tent die door acht masten werd gedragen.

Circusster Valesca Wilke

Boltini was altijd op zoek naar goede vakmensen. Zo stonden onder meer de befaamde roofdierdresseurs Alberto Althoff, Wim Vos en Jos Uyterlinden bij hem in de kooi. In 1958 contracteerde hij William Wilke Conrad die een belangrijk aandeel had gehad in de paardennummers van het fameuze Nederlandse Circus Strassburger. Met Conrad kwam ook diens dochter Valesca Wilke mee. Zij was op dat moment al een van de bekendste circusvakvrouwen die Nederland kende. Ze reed hogeschool, een doorontwikkelde vorm van dressuur, waarbij ze haar paard de meest ingewikkelde figuren liet maken, maar presenteerde ook vrijheidspaarden (paarden die los door de arena lopen). Naast haar optredens leidde Wilke onder meer Boltini’s dochter Antoinette op.

De ‘handlegging’ met broer Bubi

Valesca Wilke had de Amerikaanse nationaliteit, maar zij werd geboren op 7 juli 1919 in een woonwagen in Zevenbergen. Op achtjarige leeftijd stond ze al met een pony in de piste. In 1932 – op dertienjarige leeftijd – werkte ze met haar broer en ouders bij Circus Gleich, dat onder meer voorstellingen gaf op het Frederiksplein in Amsterdam. Met haar broer zou ze later een unieke ‘trick’ instuderen. Ze deden acrobatiek te paard met als hoogtepunt de ‘handlegging’: broer Bubi stond op een ongezadeld, galopperend paard terwijl hij Valesca, die achterover lag, op een hand in evenwicht hield. Een zeldzaam gevaarlijk nummer dat de Conrads, zo was hun artiestennaam, tot 1959 dagelijks presenteerden aan het hooggeëerde publiek.

Een manege bij Breda

Valesca Wilke was vijf jaar lang in de piste van Toni Boltini te bewonderen. In 1963 trad ze voor het laatst op met haar hogeschoolnummer. Het systeem van Toni Boltini om iedere dag in een andere stad twee voorstellingen te geven werd haar te veel. Samen met haar vriendin Tike van der Ven opende zij in 1965 een manege bij Breda. Het feit dat ze niet langer optrad voor publiek compenseerde ze door rijdemonstraties te gaan geven. In de circuswereld wordt zij nog steeds in een adem genoemd met de groten uit het paardenvak.

In strijd met de overheid

Terwijl de Europese circussen in de jaren zeventig steeds meer aan populariteit begonnen te verliezen, wist Toni Boltini continu in het nieuws te blijven. Hij protesteerde onder meer tegen de vermakelijkheidsbelasting, tegen de staangelden en tegen het ontbreken van subsidie voor het circus. Daardoor kenden ook niet-circusliefhebbers zijn naam. Zijn niet aflatende inspanningen om zijn schepping op de weg te houden, vonden rond 1980 een einde. Samen met zijn tweede vrouw Pammy trok hij zich terug op het recreatiepark Oud Valkeveen bij Naarden, waar hij op 24 december 2003 overleed.

Invloed en navolging

Na de dood van Toni Boltini bleef ons land niet circusloos achter. Integendeel. Ex-medewerkers van hem reizen nog steeds met hun circussen door ons land. Alberto Althoff, Herman Renz en Maurice Veltkamp (Magic Circus) zijn daar voorbeelden van. Publiek dat de verfijnde sfeer van Circus Strassburger of Circus van Bever gewend was, of de grandeur van buitenlandse circussen, heeft ongetwijfeld wel eens vreemd opgekeken van het ongewone, soms wat slordige circus van Toni Boltini. Dat neemt niet weg dat hij met zijn ideeën over het circusbedrijf, en zijn niet aflatende inzet voor zijn circus, grote invloed heeft gehad op de loop van de vaderlandse circusgeschiedenis.

Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland