Willem Nijholt: Biografie - Aktie Tomaat
Eenlevenlangtheater Willem Nijholt:
- Homepage Eenlevenlangtheater Willem Nijholt
- Biografie
- Repertoire
- Audio
- Video
- Volgens Willem Nijholt
- Volgens anderen
- Colofon
Aktie Tomaat
In tweede helft van de jaren zestig kwam de Nederlandse Comedie, waar Willem Nijholt op dat moment speelde, in onrustig vaarwater. Menig criticus constateerde nauwelijks vernieuwingen in dit ‘traditionele bolwerk’. De kritiek richtte zich onder meer op de repertoirekeuze. De artistieke leiding zou, aldus een aantal critici, niet met haar tijd meegaan en een opportunistisch beleid voeren, waarbij zij een willekeurige greep deed in stukken die in het verleden succes hadden behaald. Guus Oster en Han Bentz van den Berg, die samen de artistieke leiding vormden, trokken zich deze kritiek aan en kozen voor een wat hedendaagser repertoire, dat actuele, relevante, psychologische, maar ook maatschappelijke problemen aansneed.
In die tijd waren door heel Europa studentenopstanden aan de gang. Ook in Amsterdam werden demonstraties gehouden. Het was de tijd van kabouters, provo’s en flowerpower. Overal was men bezig te vernieuwen. Natuurlijk wilde ook De Nederlandse Comedie niet achterblijven.
Regisseur Erik Vos, die op dat moment in Amerika verbleef, werd uitgenodigd bij De Nederlandse Comedie te komen, om de verjonging, de verfrissing binnen het gezelschap te halen. Helaas gingen acteurs als Ton Lutz, Ko van Dijk en Ina van Faassen weg, wat een groot verlies voor het gezelschap was. Vervolgens stapte ook regisseur Erik Vos weer uit de leiding van het gezelschap, omdat hij de verantwoordelijkheid voor het artistiek beleid niet langer wenste te dragen.
Ook bij de studenten van de Toneelschool heerste in die tijd onvrede. Men vond dat er ongeïnspireerd gespeeld werd bij de Nederlandse Comedie en dat de regieopvattingen achterhaald waren. Wat daarna volgde kon niet uitblijven: op 1 november 1969 barstte de Aktie Tomaat los. Tijdens de opvoering van stukken als De storm en Toller werden de eerste tomaten en rookbommen naar het toneel en in de zaal gegooid. Er ontstond een felle discussie tussen de leden van actiegroep Tomaat, de acteurs en de artistieke leiding van de Nederlandse Comedie. Dat ging er behoorlijk heftig aan toe en hoewel het gevestigde toneel begreep dat er iets veranderen moest, kon het zich tegen deze agressie niet verweren. Willem Nijholt herinnert zich:
"Ik stond destijds bij de Nederlandse Comedie in die omstreden voorstelling De storm, waarmee alles begonnen is. Ik kreeg de eerste tomaat naar het hoofd. Ik dacht eerst nog dat het een roos was. Dat was een hele schrik. Bij Toller werden de voorstellingen onderbroken door figuranten die infiltranten bleken. Ze stormden met rookbommen en vlaggen de zaal in om van daaruit het toneel te bekogelen. Allemaal heel leuk, ware het niet dat Han Bentz van den Berg eraan kapot is gegaan, Ank van der Moer en Ellen Vogel totaal in de war raakten en dat ook Guus Oster het moeilijk kreeg. Ik was zo doodsbang geworden dat ik een rol waarvoor ik in een touw moest klimmen, weigerde. Ik durfde het niet meer aan, ik ben helemaal gestopt. Wij bij de Nederlandse Comedie vormden het stootblok, maar als ik nu zie hoe gezapig de oproerkraaiers geworden zijn, dan denk ik: het is een kwestie van kringloop. Zij zijn op kussens gaan zitten waar ze straks misschien ook weer worden afgeschopt." (Geciteerd uit: Frits Abrahams, 'De Laatste paar jaar...', Vrij Nederland, 16.6.1984)
Na De storm en Toller speelde Nijholt nog in Don Quichot op de bruiloft van Kamacho dat op 2 januari 1970 in première ging, maar na de laatste voorstelling van dit stuk diende hij zijn ontslag in bij Guus Oster.
"Voordat ik er ontslag nam, heb ik de afgelopen maanden bij de Nederlandse Comedie met de dood in het hart op het toneel gestaan. Wat ik zo vreselijk vind is die sfeer van het Grote, Heilige Gebeuren, die nog steeds om dit vak hangt, ook bij de actie-groep Tomaat. Het is allemaal even humorloos en ethisch." (geciteerd uit: Paul Hellmann, 'In de leer bij Wim Sonneveld', Algemeen Dagblad, 23-05-1970)
"Ik ben een paar jaar uit het lood geweest door die tomaatacties. Ik werkte toen bij de Nederlandse Comedie. Ik heb het allemaal meegemaakt. Die haatvolle gezichten en dat geroep van sodemieter op rotacteur. Je kon toch moeilijk gaan discussiëren met die schmink en een aangeplakte neus; dat is niet geloofwaardig. Ik geneer me er nu soms nog voor. Maar een heleboel van die roepers zijn nu bij het gesubsidieerde toneel. De gevoelens van toen ebben weg, ik ben er wat milder over gaan denken. Ik werk, en weer met plezier. Maar ik heb een aantal dingen gedaan met angst in mijn hart. Ik ben nog steeds niet klaar met mezelf over die acties. Ik voel ook nog steeds een wrok tegenover de mensen die ermee begonnen. Die onttakeling van mensen als Ellen Vogel en Ank van der Moer, het was smerig." (geciteerd uit: Jan Bart Klaster, 'Komediant die voorbij trekt', Het Parool, 24-08-1973)
Nadat Nijholt zijn ontslag bij Guus Oster had ingediend, raakte hij in een depressie. Hij dacht er serieus over een ander vak te kiezen en overwoog een cursus televisie-regie te gaan doen. Mede doordat Wim Sonneveld hem in 1970 vroeg voor zijn nieuwe programma, zijn derde one-man-show, keerde Nijholt's liefde voor het theater terug.
"Marjan Berk had hem (Sonneveld - red.) op hem geattendeerd. Hij belde me op toen ik ziek thuiszat. Ik was er door die actie Tomaat beroerd aan toe, zat zelfs niet in de WW. Twintig minuten na het eerste telefoontje stormde hij bij me binnen, begon sinaasappels uit te persen en zei me dat ik de rotzooi eens moest opruimen. Hij riep: 'Ik geef je duizend gulden.' 'Per maand', vroeg ik. Nee dat was per week. Dat leek me astronomisch, maar later begreep ik dat ik heel goedkoop was geweest." (geciteerd uit: Frits Abrahams, 'De Laatste paar jaar...', Vrij Nederland, 16.6.1984)
Na het grote succes van de show Wim Sonneveld met Willem Nijholt en Corrie van Gorp werd Nijholt in 1972 teruggevraagd door het gezelschap Theater waar hij eerder mee gewerkt had. Toneelgroep Theater was met ingang van 1 september 1971 het eerste gedemocratiseerde repertoire gezelschap van Nederland. Met Marjan Berk speelde hij in Kwartet voor twee en maakte Nijholt tevens zijn regiedebuut.