Theater (Gebouw)
Met het woord theater kan men in Nederland ook specifiek het gebouw, of de locatie aanduiden waar een voorstelling, uitvoering, opvoering of optreden van een of meerdere vormen van podiumkunsten kan of zal plaatsvinden. Dat wil zeggen dat het een gebouw is met enerzijds voorzieningen en installaties die nodig zijn om een voorstelling te kunnen realiseren en zichtbaar en hoorbaar te maken en anderzijds over logistieke voorzieningen en installaties beschikt om toeschouwers te kunnen ontvangen, hen de voorstelling zo goed mogelijk te laten beleven en voor hun veiligheid te zorgen.
In Nederland zijn veel gebouwen permanent met dat doel gebouwd en ingericht, maar er zijn diverse locaties zowel inpandig, in de openlucht of in specifiek gebouwde voorzieningen, waaronder tenten die slechts tijdelijk als zodanig functioneren. In de meeste gevallen noemt me deze locatie dan toch theater al of niet met een onderscheidende toevoegingen samenhangend met de locatie of een specifieke bouwvorm, bv Amfitheaters, Openluchttheaters, lijsttheaters, Vlakke vloer theater, etc.
Zie het overzicht van alle theaterlocaties die thans in de Theaterencyclopedie zijn opgenomen: 1204 pagina's in Categorie:Theaters
Het woord Schouwburg
Veel van de permanente theatergebouwen worden schouwburg genoemd, naar de naam die de bouwer van het eerste permanente theater in Nederland aan zijn gebouw gaf: Jacob van Campen, de schouwburg uit 1637 aan de Keizersgracht te Amsterdam.
De meeste schouwburgen zijn zogenaamde lijsttheaters. In de tweede helft van 20ste eeuw zijn daar echter diverse andere soorten theaterbouwsels bijgekomen, waaronder het zogenaamde vlakke vloertheater. Vanaf de laatste decennia van de twintigste eeuw worden theatergebouwen in Nederland gebouwd met meerdere zalen voor verschillende soorten uitvoeringen.
Schouwburg is een typisch Nederlands woord. In België en in alle andere landen met een Westerse theater-cultuur, wordt voor het gebouw alleen de vertaling van Nederlandse woord theater gebruikt.
Theaters in Nederland sinds de 17e eeuw
Het voormalige Theater Instituut Nederland heeft in 2007 een inventarisatie in boekvorm uitgegeven getiteld: Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Redactie Bob Logger, Eric Alexander, Menso Carpentier Alting, Nico van der Krogt, Nathalie Wevers. Hierin staan alle gebouwen en vaste locaties vermeld die ooit als theatergebouw hebben gefunctioneerd. De oudste nog in gebruik zijnde schouwburg in Nederland is de Leidse Schouwburg, Leiden.
Verwarring
Tenslotte is het goed te realiseren dat alle vormen van podiumkunsten ook wel aangeduid worden onder de verzamelnaam theater, terwijl men daarmee anderzijds ook alleen de podiumkunstvorm toneel kan bedoelen. Het woord theater leidt dan ook soms tot enige verwarring en de context moet dan duidelijk maken wat het geval is. Deze mogelijke verwarring wordt mede veroorzaakt doordat in Nederlandse theatergeschiedenis de ontwikkeling van het theatergebouw vaak los stond van de ontwikkeling en het bestaan van de theatergezelschappen. Dit in tegenstelling tot de grotere ons omringende landen waar deze veel vaker samenvallen. Dat wil zeggen dat aldaar een theatergebouw bewoond en bespeeld werd door een of meerdere vast verbonden gezelschappen, terwijl in Nederland theaters vooral gebouwd werden om reizende theatergezelschappen te ontvangen en hun voorstellingen voor meestal een enkele gelegenheid te presenteren.