Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Max Havelaar - Domizia Theaterproducties BV - 1987-10-15

Affichemaxhavelaar.jpg

TitelMax Havelaar
ProducentDomizia Theaterproducties BV
Disciplineamusementsvorm
Onderwerpmusical
Premièredatum15 oktober 1987
Seizoen1987/1988
LocatieStadsschouwburg, Haarlem
Productierecord (Axiell)Catalogus Theatercollectie
  • Klik op de button om je afbeeldingen te uploaden!
  • Intern-upload.png

Verhaal

Het verhaal van de voorstelling speelt zich af in 1860: een periode waarin Nederland het 'moederland' is van vele koloniën, waaronder grote delen van de Indonesische eilanden (toentertijd Nederlands-Indië genoemd). De inwoners daar, zoals in Atjeh en een deel van Sumatra, hebben een direct conflict met het Nederlandse bestuur. Eenheden van de KNIL (Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger) proberen de rust te laten wederkeren, maar dat kost aan beide kanten veel mensenlevens. Java is door de Gouverneur Generaal van Twist onderverdeeld in verschillende provincies, waarvoor een resident de verantwoordelijkheid draagt. Deze wordt gehandhaafd met controleurs. Met deze regeling schaft het koloniaal bestuur de adellijke standen af en komt men als ambtenaar in dienst voor zijne Majesteit.

In 1856 reist Max Havelaar en zijn vrouw Tine en hun kleine zoon Max van Serang van Bantam naar Rankas Betoeng (dde nieuwe hoofdplaats van Lebak). Daar wordt Max Havelaar benoemd tot een assistent-resident van de provincie. Max Havelaar wil rechtvaardig en eerlijk zijn naar de bevolking; trouw zijn aan zijne Majesteit en aan het volk. Men verwacht dan ook dat hij na verloop van tijd zijn doelen zal bijschaven zodra hij gewend is geraakt aan de normale gang van zaken.

In Rankas Betoeng leert Havelaar 'Verbrugge' kennen: een onderschikte maar hardwerkende controleur. Verbrugge is op de hoogte van vele misstanden, maar om zijn eigen baan te beschermen, keert hij zich daarvan af. Hij maakt het volk van Adhipatti duidelijk dat hij niet zal wijken voor de wet. Dit had hij namelijk gezien bij Haverlaars voorganger Slothering. Dit had dan ook de vroegtijdige dood van Slothering betekent.

Doordat Max Havelaar zich inzet voor rechtvaardigheid en eerlijkheid naar de bevolking, wint hij de harten van de inwoners. Hij verwacht dan ook dat zijn mede superieuren hem zullen steunen, maar zij hebben geen zin in reuring en willen krampachtig hun bevoorrechte posities behouden. Daardoor wordt Havelaar weggepromoveerd en moet hij stoppen met zijn functie.

Boos en verslagen dient hij zijn ontslag in. Tine, zijn vrouw, blijft trouw achter haar man staan en steunt hem in deze moeilijke tijd. Daarmee verlaat het gezin Havelaar Nederlands-Indië en gaan ze terug naar Nederland. Daar begint Havelaar met het schrijven van zijn bevindingen en waarnemingen van zijn "Lebakse periode". Daarmee zet hij zich fel af tegen het Nederlandse bewind waarmee de Hollanders zich schuldig maken aan onder andere scheinheiligheid, geldzucht en dubbelhartigheid en uitbuiterij van de inheemse bevolking.

In Amsterdam ondervindt Havelaar een flinke armoede. Hij probeert zijn geschriften over Nederlands-Indië te verkopen aan een uitgever, met als doel de ogen van zijn landgenoten te openen. Onder het pseudoniem "Multatuli" schrijft Max Havelaar een boek met in de hoofdrol "Batavus Droogstoppel": een koffiehandelaar. Er wordt een grote kloof geschetst tussen het zelfbeeld van Droogstoppel en de werkelijkheid: Droogstoppel staat niet open voor de bittere waarheid waaraan hij zijn rijkdommen te danken heeft. Multatuli geeft veel kritiek over de omgang met de Javaanse arbeiders die op zijn land werken, maar bijna geen rooie cent terugzien voor hun harde werk. Helaas krijgt Max Havelaar geen hulp van zijn meerderen.

Per toeval komt hij een oud-klasgenoot tegen genaamd Batavus Droogstoppel. Uit wanhoop geeft hij hem zijn hele werk mee in de hoop dat hij het wil uitgeven. Daarmee begaat Max een hele grote fout. Batavus Droogstoppel plagieert ongegeneerd hele stukken uit het oeuvre van Havelaar. Met behulp van zijn zoon Frits en een Duitse Commensaal Stern zorgen ze ervoor dat het een werk wordt dat geconsumeerd zal worden door de rijke burgerij.

Context

Het duo Jos Brink en Frank Sanders waren na producties als Maskerade, Amerika Amerika en Madame Arthur, toe aan een nieuw project. Hun eerste idee was om een productie te maken met de titel “Lord Wanhoop”. Volgens Paul van Ewijk had het alles in zich om een nieuwe Tekstpierement hit te worden, maar zou het ontbreken aan diepgang.[1] Het verhaal zou te oppervlakkig zijn en bevatte geen wenselijke maatschappijkritische boodschap. Daarom besloten ze deze productie toch niet te gaan maken.

De twee schrijvers werden geïnspireerd door Les Misèrables, een nieuwe musical te vinden op West End (Londen). Ze wilden net zoals Victor Hugo (schrijver van het gelijknamige boek) een musical maken van Nederlandse bodem met net zo’n sterk meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Toen is de naam “Max Havelaar” voor het eerst gevallen: een boek geschreven door Eduard Douwes Dekker (ook wel Multatuli genoemd).

Men vond het belangrijk om dit verhaal te vertellen, want ondanks dat Indonesië ondertussen onafhankelijk was, zijn er nog genoeg plekken op de wereld waarin groepen mensen worden onderdrukt. Ze vonden het dan ook een heel actueel onderwerp en te belangrijk om niet te belichten.
Toch ging het schrijven van deze musical niet zonder slag of stoot. Het bevatte veel details die voor mensen vanuit het boek herkenbaar zouden zijn. Met deze details willen Brink en Sanders dat je kijkt naar de gedachten van Multatuli.

Het team dat eerder al Madame Arthur had verwezenlijkt, werd nu ingezet bij het maken van Max Havelaar. Ook een groot gedeelte van de cast werd meegenomen. Men had Anneke Grönloh gevraagd om de rol van Mevrouw Slotering te vertolken, maar zij sloeg de rol af, omdat ze zichzelf niet wilde vastleggen voor een lange periode.
De cast bestond uit 24 castleden op het toneel, 6 musici, 5 technici, 3 kleedsters, en verscheidene companymanagers, wat een nieuw record werd voor Tekstpierement. Daarmee was deze voorstelling een uitdaging op verschillende vlakken.

Een van de uitdagingen lag op financieel vlak. Deze voorstelling bleek zoveel kosten met zich mee te brengen dat het nodig was om een dochteronderneming op te richten, genaamd Domizia Theaterprodukties. Hiermee wilde men de risico’s verspreiden en voorkomen dat er faillissement zou plaatsvinden. Verder was het ook erg opmerkelijk dat Max Havelaar een van de eerste musicals was die een subsidie kreeg van de overheid. Het ministerie van WVC erkende de productie een garantiesubsidie toe. Deze zou alleen terugbetaald moeten worden als ze uit de kosten zouden komen.
Het extra budget was ook terug te zien in het grote ensemble en de enorm mooie kostuums die van verfijnde kwaliteit moesten zijn om het (deels) rijke Nederlands-Indië en Amsterdam in 1860 te kunnen uitstralen.

Net als bij hun eerdere musicals lieten Brink en Sanders zich ook deze keer inspireren door Amerikaanse en Engelse musicals. Ze gingen bij verschillende componisten op zoek naar de constructies die succesvol werden gebruikt bij grote shows. Ze probeerden altijd hun eigen draai te geven aan een nummer; een stempel achterlaten zoals Annie M.G. Schmidt dat ook kon. Ook reisden een aantal makers naar Java om informatie te vergaren over het koloniale verleden. Zo heeft kostuumontwerper Jan Aarntzen zich daar laten inspireren tot het maken van de juiste kostuums. Waarbij Annie M.G. Schmidt weg kon komen met het gebruikmaken van andermans ideeën uit bestaande shows (men wist minder goed wat er ergens anders werd gemaakt), kregen Brink en Sanders veel commentaar. Zij werden verweten dat ze dingen hadden gestolen bij gebrek aan eigen creativiteit. Desondanks deed dit hen niet wankelen bij het maken van Max Havelaar.

De musical was uiteindelijk één seizoen te zien en speelde 220 voorstellingen. Dat er geen tweede seizoen kwam, was een goed besluit. Ondanks dat de heren in uitverkochte zalen speelde, waren er veel spanningen binnen de cast en was de sfeer af en toe te snijden.
Max Havelaar werd afgesloten met een televisieregistratie. Deze werd gemaakt door AVRO en geregisseerd door Walter van der Kamp in een lege studio (zonder publiek).

Betrokkenen

De onderstaande personen hebben een (in)directe bijdrage geleverd aan de realisatie van de theaterproductie (in voorkomende gevallen op basis van- of uitgaande van een bestaand werk). Aanvullingen zijn welkom.

Auteurs en makers

NB: Op dit moment worden specificaties (bijv. 'assistent', 'dialogen', 'ontwerp') nog niet meegenomen vanuit de premièredatabase. Deze informatie is op te vragen via de Theatercollectie.

Aan de realisatie van deze productie hebben meegewerkt:




Rolverdeling en uitvoerenden

NB: De rolbenamingen zijn veelal direct overgenomen zoals in het originele programmaboekje vermeld, en kunnen zodoende verouderde termen bevatten. Zie ook deze pagina.

Jos Brink (Max Havelaar)
Frank Sanders (Verbrugge)
Paul van Gorcum (Slijmering)
Lucie de Lange (Tine Havelaar)
Bob Goedhart (Adhipatti)
Just Meyer (Dudari)
Jérôme Reehuis (Droogstoppel)
Guuske Kotte (Mevrouw Droogstoppel)
Mathilde Verhaar (Ensemble)
Jay Borg (Ensemble)
Bas Groenenberg (Ensemble)
Hilde de Mildt (Ensemble)
Antoon Scholten (Ensemble)
Myriam Mulder (Ensemble)
Wendy Kreeft (Ensemble)
Arie Cupé (Ensemble)
Etiënne van Geel (Ensemble)
Jorita Janssens (Ensemble)
Ernst Halatoe (Ensemble)
Gerry Moes (Ensemble)
Richard Obdam (Ensemble)
Arnaud Kokosky Deforchaux (Ensemble)


      Vastlegging

      Ontvangst

      Ontvangst van de Voorstelling "Max Havelaar"

      De reacties op de voorstelling van Max Havelaar waren in 1987 en 1988 behoorlijk gemengd. Hoewel er kritiek was, was de algehele indruk toch positief, vooral als het gaat om de sfeer en de manier waarop Jos Brink het verhaal van Multatuli op het toneel bracht. Sommige mensen waren erg enthousiast, terwijl anderen het tempo en de serieuze toon van de voorstelling minder prettig vonden.

      In een recensie van Utrechts Nieuws (15 september 1988) werd de show als kleurrijk en indrukwekkend omschreven, en Brink kreeg veel respect voor zijn poging om de dramatiek en muziek te combineren. Toch werd er opgemerkt dat het spel en de zang van Brink en de andere acteurs een kwestie van smaak waren. Dramatisch gezien kwam de voorstelling niet echt sterk over, en de regie leek vooral in te zetten op een soort sprookjesachtige sfeer die Multatuli beschreef als de ‘gordel van smaragd’. Niet iedereen vond dit even effectief.

      Aan de andere kant was De Telegraaf (15 september 1988) een stuk positiever. Deze recensie prees de manier waarop de productie het negentiende-eeuwse, calvinistische Nederland en het leven van de Hollanders in Indië weergeeft. Brink slaagde erin de sfeer van die tijd goed neer te zetten, en zijn poging om het boek van Multatuli trouw te blijven, werd gewaardeerd. De historische accuraatheid en de aandacht voor detail vielen in de smaak bij deze recensent. Toch waren er ook kranten die de serieuze toon van de voorstelling bekritiseerden. 

      In het Haarlems Dagblad (17 oktober 1987) werd de voorstelling beschreven als "soms saai", omdat Brink de tijd nam om zijn boodschap over te brengen, wat het tempo niet ten goede kwam. Het bleek niet echt een show voor wie op zoek was naar puur amusement. Er werd wel opgemerkt dat het belangrijk is om te begrijpen dat Max Havelaar geen voorstelling is die zich leent voor lichte entertainment.

      In een latere recensie van het Haarlems Dagblad (11 november 1987) werd deze serieuze aanpak echter ook geprezen, en erkende men dat Brink het knap had gedaan om een zware roman om te zetten in een musical zonder de essentie van het verhaal te verliezen. De uitvoering werd uiteindelijk als "prachtig" omschreven en zeker de moeite van het kijken waard.

      Samenvattend kan gezegd worden dat de reacties op Max Havelaar gemengd waren. Veel mensen waardeerden de sfeer en de poging om een diepgaand verhaal naar het podium te brengen, maar de serieuze en soms langzame benadering sprak niet iedereen aan. Het was duidelijk geen voorstelling die je verwacht bij een musical of licht vermaak, maar voor wie bereid was om zich in de thematiek van Multatuli te verdiepen, was het zeker de moeite waard.




      Scènefoto's

      • Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Staand: Jos Brink, zittend: Frank Sanders. Collectie TiN.

        Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Staand: Jos Brink, zittend: Frank Sanders. Collectie TiN.

      • Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders: Jos Brink. Collectie TiN.

        Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders: Jos Brink. Collectie TiN.

      • Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. V.l.n.r.: Jos Brink, 2 ensembleleden, Bob Goedhart. Collectie TiN.

        Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. V.l.n.r.: Jos Brink, 2 ensembleleden, Bob Goedhart. Collectie TiN.

      • Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. V.l.n.r.: Bas Groenenberg, Frank Sanders, Lucie de Lange, Jos Brink, ensemblelid, Jérôme Reehuis. Collectie TiN.

        Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. V.l.n.r.: Bas Groenenberg, Frank Sanders, Lucie de Lange, Jos Brink, ensemblelid, Jérôme Reehuis. Collectie TiN.


      Kostuums

      • Galajas gedragen door Jos Brink als Max Havelaar in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Galajas gedragen door Jos Brink als Max Havelaar in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      • Kostuum gedragen door Guuske Kotte als Frits, vrouw van Batavus Droogstoppel in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Kostuum gedragen door Guuske Kotte als Frits, vrouw van Batavus Droogstoppel in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      • Kostuum gedragen door Guuske Kotte als Ad Droogstoppel in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Kostuum gedragen door Guuske Kotte als Ad Droogstoppel in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      • Kostuum van een Javaanse danser in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Kostuum van een Javaanse danser in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      • Jurk gedragen in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Jurk gedragen in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      • Kostuum gedragen door Bob Goedhart als Adhipatti karta Natta, de vorst van Lebak, in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Kostuum gedragen door Bob Goedhart als Adhipatti karta Natta, de vorst van Lebak, in Max Havelaar van Jos Brink en Frank Sanders. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      • Kostuum gedragen door Jorita Janssens als Adinda in Max Havelaar. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

        Kostuum gedragen door Jorita Janssens als Adinda in Max Havelaar. Ontwerp: Jan Aarntzen. Collectie TiN.

      Videoregistratie

      Videoregistratie door de AVRO, uitgezonden op 15 september 1988 op Nederland 2.

      Load video
      YouTube


      Bronnen

      • Domizia Theaterproducties b.v, 15 oktober 1987, “Max Havelaar”, Allard Pierson Depot.
      • Jos Brink, 15 september 1995, Max Havelaar de musical (programmaboekje), Allard Pierson Depot p.5-8-10.
      • Literatuurgeschiedenis.org. Max Havelaar.
      • Productiedatabase
      1. ↑ Paul van Ewijk, januari 1995, Afgeschminkt, Hoofdstuk 8: Boodschap in bonbonverpakking. p. 176 t/m 180.
      • Utrechts Nieuws, 15 september 1988, Allard Pierson Depot.
      • De Telegraaf, 15 september 1988, Allard Pierson Depot.
      • Haarlems Dagblad, 17 oktober 1987, Allard Pierson Depot.
      • Haarlems Dagblad, 11 november 1987, Allard Pierson Depot.
      Overgenomen van "https://theaterencyclopedie.nl/w/index.php?title=Max_Havelaar_-_Domizia_Theaterproducties_BV_-_1987-10-15&oldid=3218247"