Theaterjaarboek 2024/2025
Het Theaterjaarboek, zoals dat sinds 2017 jaarlijks in november wordt uitgegeven door Theaterkrant, is een overzicht van en reflectie op de podiumkunsten in brede zin. Met artikelen, foto’s en cijfermateriaal wordt een beeld geschetst van de stand van zaken in toneel, dans, opera, cabaret, jeugdtheater en musical.
Theaterjaarboek 2024/2025: Wat we zagen
Aangepaste versie van het voorwoord door Simon van den Berg
De afgelopen jaren zocht de redactie van Theaterjaarboek steeds een historische gebeurtenis als aanleiding: 50 jaar Aktie Tomaat; 150 jaar theateronderwijs; de onderbelichte legacies van makers van kleur (samen met The Need for Legacy). Bij redactie en lezers rees echter de vraag om een ‘klassiek’ jaarboek: een terugblik op het afgelopen theaterseizoen, met overzicht en duiding.
Voor het Theaterjaarboek 2024/2025 formuleerde de redactie daarom een aantal trends. Ze spraken met een aantal mensen die een bijzonder seizoen achter de rug hebben, zoals makers Kim Karssen, Gover Meit, Silke van Kamp, Annet Bremen en de Theatertroep, maar ook mensen achter de schermen. Denk daarbij aan conservator van de Theatercollectie Hans van Keulen, hoogleraar Theaterwetenschap Kati Röttger, Toneelacademie-leider Rob Ligthert en vakbondsman Jurre Schreuder, die alle vier dit jaar afscheid namen of nemen.
Ook twee bijzondere samenwerkingen worden uitgelicht. Theaterkrant werkt al een aantal jaar samen met de VSCD aan een breed jaaroverzicht op basis van gesprekken met leden van de verschillende jury's die de schouwburgkoepel arrangeert. Voor het jaarboek sprak journalist Shira Keller met uitreikers van de Theo d'Ors, de Poelifinario's, De Zwanen, De krekels en andere podiumkunstprijzen. Ze signaleerde een aantal trends die discipline-overstijgend zichtbaar zijn, zoals activisme, vrouwelijk perspectief en ecologisch bewustzijn.
Samen met de Nederlandse Dansdagen geeft Theaterkrant de opdracht voor een dansjaaroverzicht dat als input dient voor het gesprek over dans dat op het festival wordt gevoerd. Schrijver van het overzicht Annette Embrechts noemt daarbij als ontwikkeling ook nog performing the archive: makers die inspiratie opdoen in het verleden, sommigen in hun familiegeschiedenis, anderen in vroegere (dans)voorstellingen.
Dit jaarboek is de vijfde samenwerking tussen Theaterkrant en Podiumkunst.net, de netwerkorganisatie voor digitaal theater- en muziekerfgoed. Zij hebben als doel om bewustwording te creëren over het vele materiaal dat in de schatkamers van de archieven ligt te wachten om tot leven te worden gewekt door de levende kunstpraktijk, én van het bewust maken van die makers van hun eigen kennis en collecties, en die overdraagbaar maken. We zien gelukkig nu al dat, in een tijd waarin vergeetachtigheid een deugd lijkt, kunstenaars zich geroepen voelen om het geheugen te laten spreken.
Waar het Theaterjaarboek van oorsprong verantwoordelijk was voor de documentatie van welke voorstellingen er in een seizoen door wie zijn geproduceerd, is dat vandaag de dag zichtbaar op de Theaterencyclopedie. Daaruit kunnen we concluderen dat er dit seizoen 1713 premières waren; vergelijkbaar met vorige seizoenen. 1251 daarvan zijn Nederlandse professionele producties, eventueel in coproductie met internationale producenten of gezelschappen. De rest is buitenlands (waarvan 91 Vlaams) of zijn producties van studenten in het kunstvakonderwijs (85). Qua genres is toneel nog het meest voorkomend (342 voorstellingen), gevolgd door dans (257), muziektheater (192 – dit is inclusief opera, maar exclusief musical, 24) en cabaret (189). Hoe de genres zich ontwikkelen kan alleen bekeken worden met cijfers van vóór de coronaperiode, maar op basis van wat er nu beschikbaar is, lijkt het erop dat toneel krimpt en cabaret sterk groeit.
Zonder de documentatiefunctie gaat het in het Theaterjaarboek 2024/2025 dus wel over de verwerking van die enorme hoeveelheid producties. Wat zagen we in al die voorstellingen? Shira Keller zag een grote hoeveelheid clowns op het toneel; Fransien van der Putt zag naast activisme ook gelatenheid en rouw; Marijke Hessels zag een nieuwe omgang met publiek in het immersieve theater.
Het beeld dat uit deze stukken oprijst, is dat van een seizoen waarin de moraal een belangrijke rol speelt. Al enige jaren willen steeds meer makers niet de wereld op het toneel zetten zoals zij is, maar zoals zij haar wensen. Dat vraagt om duidelijkheid; maatschappelijk engagement krijgt vorm in morele stellingname. Afgelopen seizoen werd die stellingname steeds meer geëist van instellingen op het podium van de samenleving. Het geweld in Gaza en de uitspraken die kunstenaars daarover deden, spoorden theaters, gezelschappen en andere organisaties aan om positie te kiezen en die uit te dragen – met de oproep voor een culturele boycot van Israël als culminatie. Dat laatste is echter een onderwerp voor het vólgende Theaterjaarboek.
Natuurlijk bevat het Theaterjaarboek 2024/2025 traditiegetrouw ook de lijsten met voorkeuren van de critici, en geven ook dit jaar de theaterfotografen een selectie van hun mooiste theaterfoto's.
Overzicht premières seizoen 2024/2025
Inhoud Theaterjaarboek
- Wat we zagen. Voorwoord. Door Simon van den Berg.
- Een democratie in het klein: ontschotting in de podiumkunsten. Terugblik op seizoen 2024/2025. Door Shira Keller.
- Hoe een regisseur en een toneelschrijver samen werelden bouwen. Interview met Silke van Kamp en Annet Bremen. Door Marijn Lems.
- Gover Meit: 'Misschien is het toch nodig mensen even op de kast te jagen. Interview Gover Meit over zijn woelige theaterjaar. Door Rosalie Fleuren.
- Allemaal clowns en dwazen. Over de toename van clowns in voorstellingen. Door Shira Keller.
- De weg naar het archief. De toekomst van de podiumkunsten bij het Allard Pierson.. Interview met Hans van Keulen en Sylvia Alting van Geusau. Door Fransien van der Putt.
- Tussen ideaal en realiteit. Hoe inclusief is het theaterprogramma anno 2025? Door Iris Peters.
- Eva Villanueva: 'Ik wil een podium geven aan het leerproces van makers'. Interview met Eva Villanueva over de wil om met Bau uit te breiden. Door Wendy Lubberding.
- De stille transformatie. Moet iedereen straks in loondienst? Door Rosalie Fleuren.
- Robuust geloof. Interview met Jurre Schreuder over de strijd voor een gezonde cultuursector. Door Simon van den Berg en Iris Peters.
- Allesomvattend. Dramaturgie van de onderdompeling en immersief theater. Door Marijke Hessels.
- Kunst en vliegwerk. Interview over het eerste jaar van Theatertroep in De Richel. Door Karin Veraart.
- Het theater als plek van rouw. Gezamenlijke verwerking van wereldwijd verlies. Door Fransien van der Putt.
- Hoe waardeer je de esthetiek van het maakproces?. Interview met Monique Roelofs over haar kijk op alternatieve theatervormen. Door Iris Peters.
- Onbewust bekwaam. Interviewterugblik met Rob Ligthert op zijn leiderschap in Maastricht. Door Sander Janssens.
- Kim Karssen: 'Ik claim ruimte voor een vollediger beeld van de vrouw'. Interview over de tragikomische wereld van Kim Karssen. Door Wendy Lubberding.
- Theaterwetenschap vanaf de basis. Interview Kati Röttger: pleitbezorger gaat met emeritaat. Door Rosalie Fleuren.
- Cultureel diplomaat. Interview met Janny Donker over de Urban Scene. Door Farid Tabarki.
- Handelen en nalatigheid. Theatertijdschrift in tijden van oorlog. Door Floortje Bakkeren.
- Niet bevriezen - De Staat van de Dans 2025. Door Annette Embrechts.
- Jaarlijstjes. De critici over seizoen 2024/2025. Door de redactie.