Henk van Ulsen: Biografie - Carrière

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken
Henk van Ulsen.


Logo eenlevenlangtheater2.jpg

Eenlevenlangtheater Henk van Ulsen:

Carrière

Na de oorlog liet Henk van Ulsen de school voor wat het was. Hij kon zich niet meer motiveren om zich aan de lesjes te zetten. Wat hij wilde worden wist hij echter ook niet precies. Lang twijfelde hij over Theologie. Dominee worden leek hem een mooi beroep en hij was toch al veel bezig met godsdienst. Maar eind 1945 trof hij in De Telegraaf een advertentie waarin mensen werden gevraagd om auditie te komen doen aan de toneelschool. Hij was onmiddellijk geïnteresseerd, te meer daar hij vond dat kerk en theater niet veel van elkaar verschillen.

Debuut Henk van Ulsen. 1949. Collectie Theater Instituut Nederland

‘Het was vooral de positie van de dominee die me altijd heeft aangetrokken: dat centrale punt waar toch een soort macht van uitgaat. Die positie heb je als acteur ook. Tijdens mijn solovoorstellingen heb ik dat gevoel in hoge mate ervaren. Dan ben jij degene waar het allemaal op aan komt. Het doorgeven van een “moraal”, wat er bij mij toch wel in zit, dat kan ook via het toneel. Acteur of dominee, volgens mijn moeder maakte het weinig verschil; zij vond het allemaal komedianten.’

Zonder het zijn ouders te vertellen deed hij toelatingsexamen. Hij gebruikte hiervoor een gedicht van Ida Gerhardt, die hij kende omdat zij enige tijd bij hem en zijn ouders in huis woonde. Tussen Van Ulsen en de dichtster ontstond een goede vriendschap. Henk van Ulsen werd aangenomen en vertrok naar Amsterdam.[1]

De toneelschooltijd ervoer Henk van Ulsen als een feestelijke tijd. De school was voor hem maar een matig succes: hij spijbelde veel. Het toneelspelen zelf vond hij echter heerlijk, dus verscheen hij net genoeg om niet van school afgegooid te worden. Tegen alle verwachting in studeerde hij in 1949 cum laude af. ‘Toen ik afstudeerde zeiden ze tegen mij: toneel en school zijn bij jou twee geheel verschillende dingen. Klopte ook. In dat jaar was ik door passie gedreven plotseling een week of een dag of tien verdwenen, naar Parijs.’[2]

Na de toneelschool kreeg hij onmiddellijk een contract bij Comedia (later Nederlandse Comedie). Dat vond Van Ulsen geen onverdeeld genoegen. ‘Het ging me gewoon niet hard genoeg. Ik vond dat er in het gezelschap te weinig gebeurde. Toen kwam Curaçao op mijn pad.’[3] Henk van Ulsen kreeg het aanbod op Curaçao een stuk te gaan spelen. Hij greep het met beide handen aan.

In juni 1954 gaf de Nederlandse Comedie Van Ulsen verlof om een jaar naar de Nederlandse Antillen te gaan. Daar ging hij in opdracht van de Stichting Culturele samenwerking met Suriname en de Antillen theater maken. Zijn verblijf daar was een wisselend succes. De acteurs met wie hij werkten waren vol lof en de repetities die hij leidde waren succesvol, maar hij was er zelf niet altijd even gelukkig.

Na zijn terugkeer in Nederland speelde hij nog enkele rollen voor de Nederlandse Comedie. In april 1956 speelde hij met Lucifer zijn laatste stuk voor het gezelschap. Vanaf nu zou hij als freelance-acteur door het leven gaan.[4]

Hij werkte veelvuldig met Kees van Iersel van toneelgroep Test. Onder zijn hoede was hij veelvuldig op televisie te zien op de donderdagavond-toneelavond. Kees van Iersel was in deze periode waarin de televisie sterk in opkomst was een van de eerste échte televisieregisseurs. Deze samenwerking bekoorde Van Ulsen zeer. ‘Zo’n man mis ik deerlijk. Ik heb wat afgejankt in die tijd, gestampvoet, want Van Iersel zei alles. Hij wist echter wat hij wou. Ik vertrouwde hem.’[5]

In 1965 regisseerde Kees van Iersel hem in Henks eerste uitvoering van Dagboek van een gek, een rol die Van Ulsen veel zou spelen. Toen Henk van Ulsen het stuk op latere leeftijd nog een keer speelde zocht hij zijn oude regisseur op. ‘Ik vertelde dat ik het Dagboek weer ging spelen. “Zó” zei Kees, met zijn laatste krachten. “Hoe oud ben je nu? Eenenzeventig? Nou moet je doen. Maar hou het wel goed strak”’.[6]

Affiche dagboek van een gek (1965). Collectie Theater Instituut Nederland.

In de herfst van 1963 gaat de eerste speelfilm waar Henk van Ulsen in acteerde in première: De vergeten medeminnaar, geregisseerd door John Korporaal. Deze film, een psychologische thriller, werd goed ontvangen, maar was geen overweldigend succes. Aan Van Ulsen lag dat niet: ‘ “Persoonlijk heb ik de film, vooral door het prachtige spel van Henk van Ulsen, wel de beste gevonden uit de hele NFM-serie” aldus producent Landré, “Maar het publiek liet het weer grotendeels afweten.”’

Andere films waar Van Ulsen in speelde waren De Mannetjesmaker (regie: Hans Hylkema) en De Ratelrat (regie: Wim Verstappen).[7]

De rol waar hij het meest mee geassocieerd wordt is die van Propitsjin in Gogols Dagboek van een Gek. Het stuk beschrijft het proces van gek worden en wat dat doet met de perceptie van de realiteit. Hij speelde de rol maar liefs vier keer: voor het eerst in 1965, onder regie van Kees van Iersel, en de laatste keer in 1998. Hij was dan ook zeer gefascineerd door Russische literatuur en stukken.

Over zijn rol in Mijn held Tsjitsjikov zegt hij: ‘Ik hoop dat ik nooit van die Russische types loskom. Die literatuur heeft mij nog véél te bieden. […] Het speelt zich ruim een eeuw geleden afmaar het wonderlijke is dat het nog zo van nú is. Het gaat over de namaaktonen van mensen, de kuiperij, de corruptie, de steekpenningen. Over de blablabla van mensen, de kitscherigheid.’[8]

In de jaren tachtig en negentig legde hij zich toe op voordrachten. Hij wierf grote bekendheid met het voordragen van poëzie en bijbelteksten, waarvoor hij veelvuldig met priester Huub Oosterhuis werkte. Oosterhuis zei hierover: “Ik moest hem veel uitleggen, hij liet zich regisseren. Ik had daar niet op gerekend, hij was toen al een bekende acteur. De timing van de gedichten had hij vaak niet in de gaten, te snel te weggooierig. Ik moest het hem voordoen en hij accepteerde dat zonder meer.”[9]

In 2007 ging Dood in Venetië in première, vooralsnog het laatste stuk waar Henk van Ulsen in speelde. Aanvankelijk leek het erop dat het stuk er nooit zou komen, omdat Van Ulsen moeite had met het onthouden van de tekst. Met een andere regisseur en producent werd er een andere manier gevonden om het stuk toch op de planken te brengen: met de tekst voor zijn neus verbeeldt Henk van Ulsen de schrijver Thomas Mann. Deels gespeeld, deels voorgelezen komen de teksten tot leven. De recensies waren voor het grotendeels lovend.

Henk van Ulsen overleed op 28 augustus 2009 op 82-jarige leeftijd in zijn woonplaats Bussum plotseling aan een hartstilstand. Hij was ook in de laatste weken van zijn leven nog volop actief als acteur.

Bronnen

  1. Jungschleger, Ineke. Henk van Ulsen. Solist. 2007.
  2. Telegraaf, 10 oktober 1988.
  3. Amigoe, 14 juli 1978
  4. Jungschleger, Ineke. Henk van Ulsen. Solist. 2007.
  5. Goudse Courant, 9 januari 1988
  6. Vrij Nederland, 1998.
  7. Gelder, Henk van. Hollands Hollywood.
  8. Parool, 24 oktober 1977.
  9. Jungschleger, Ineke. Henk van Ulsen. Solist. 2007.