Ank van der Moer: Biografie - Het leven na Aktie Tomaat

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Logo eenlevenlangtheater2.jpg

Ank van der Moer, 1955. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.


Eenlevenlangtheater Ank van der Moer:

Het leven na Aktie Tomaat

Op 9 oktober 1969 begeeft een aanstormende groep leerlingen van de Toneelschool zich met tomaten naar de Amsterdamse Stadsschouwburg om hardhandig duidelijk te maken wat zij van de huidige toneelpraktijk en de grote coryfeeën van De Nederlandse Comedie vindt: weg ermee! De stoffige klassieken en traditioneel geschoolde steracteurs moesten maar eens plaats gaan maken voor een vernieuwend soort toneel, democratisch georganiseerd en maatschappelijk geëngageerd. De oproer is de geschiedenis in gegaan als Aktie Tomaat.

De tomaten zelf hebben Ank van der Moer nooit geraakt, omdat zij in die periode juist ‘uitgeleend’ was aan Globe en in de provincie optrad ("waar men niet gewoon is met tomaten naar toneelspelers te gooien"); de násleep van de actie treft de actrice des te meer. De Nederlandse Comedie wordt in 1971 opgeheven en de roep om democratisering van het toneelonderwijs maakt haar positie aan de Toneelschool onmogelijk. En zo wordt alles waar Ank van der Moer jarenlang met liefde en energie aan heeft gewerkt in één klap weggevaagd. "Als ik niet werk zak ik als een plumpudding in elkaar", zei de actrice eens in een interview. En dat was precies wat er nu gebeurde. "Haar avonden zijn lang en leeg", schreef dochter Annemarie Oster, "en overdag brengt ze doelloos haar uren zoek op haar etage aan het Singel".

Ank van der Moer in Gelukkige dagen, 1978. Foto: Frits Lemaire/MAI. Collectie TIN.

Na enkele gastrollen (onder meer bij Het Amsterdams Toneel en Podium), bijdragen aan een paar kleine vrije producties, en een ondraaglijke periode van niet spelen, melden oud-leerlingen Kitty Janssen en André van den Heuvel zich bij Ank van der Moer met de vraag of zij mee wil spelen in Gelukkige Dagen van Samuel Beckett. Met de luid geprezen vertolking van de tot onder haar oksels in het zand gestoken Winnie herovert de onbreekbare actrice haar plaats in de schijnwerpers.

Nooit eerder waagde zij zich aan absurdistisch toneel, het genre waar Beckett als geen ander in uitblonk. Dat de actrice nogal eens de stempels ‘eenvoudig’ en ‘ongeïnteresseerd’ kreeg opgedrukt, werd in de hand gewerkt door de uitspraken die zij deed over de inhoud van ingewikkelde stukken, zo ook over Gelukkige dagen: "Dat stuk is natuurlijk een idióte geschiedenis, een vrouw met d’r kop uit die hoop zand... Ik zou het leuk vinden als mensen er ook de lol wat meer van inzagen". Feit was dat zij de kwaliteit van het spel simpelweg belangrijker vond dan de precieze bedoeling en betekenis van een stuk.

Affiche Afscheid van Theatergroep Nijinsky, 1981. Collectie TIN.

In de daarop volgende jaren maakte Ank van der Moer opnieuw een aantal opvallende keuzes. Bart Kiene, de artistiek leider van de experimentele margetoneelgroep Nijinsky, polste de actrice in 1980 of zij zijn acteursgroep les wilde geven. Zo zou de jonge acteurs eindelijk eens de vakkundige techniek worden bijgebracht die de Toneelschool sinds Aktie Tomaat weigerde te onderwijzen. Ank van der Moer wees het voorstel af, zij wilde niet lesgeven. Maar wél meespelen. Hoewel bepaalde mensen de wonden van Aktie Tomaat nog altijd bij haar zagen, leefde de actrice erg op van het werken met de jonge generatie acteurs van Nijinsky. Voor de grootste verrassing zorgde Ank van der Moer op zeventigjarige leeftijd door zich aan te sluiten bij Nooy's Volkstheater. Naast onder andere Carry Tefsen, Hanny Vree en Henk Molenberg speelde zij de rol van de onvervalste Na Druppel in de volkstoneelklassieker De Jantjes. Zij vond het heerlijk; het liefst had zij in haar jongere jaren al volkstoneel willen spelen, maar dat was er nooit van gekomen.

V.l.n.r. Carry Tefsen, Ank van der Moer, Hanny Vree in De Jantjes, 1982. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.

Ondertussen verloor zij ook haar geliefde klassieke vrouwenrollen niet uit het oog. Op 27 maart 1983 transformeert de 71-jarige actrice voor de laatste maal tot de jonge prinses Iphigeneia. "Ik had er toen, vele jaren geleden meer de leeftijd voor. Nu zou ik eerder Leda, haar grootmoeder hebben kunnen zijn", grapt de actrice aan het begin van de voordracht om zich vervolgens volledig over te geven aan de wonderschone teksten van Goethe en Euripides.

Dertig uur na de Iphigeneia-voordracht - op weg naar de opnames van een televisiebewerking van De Jantjes - overlijdt Ank van der Moer aan een hartaanval.