Ko van Dijk: Biografie - Ouders en jeugd
Eenlevenlangtheater Ko van Dijk:
- Homepage Eenlevenlangtheater Ko van Dijk
- Biografie
- Repertoire
- Audio
- Video
- Volgens Ko van Dijk
- Volgens anderen
- Colofon
Ouders en jeugd
Ko van Dijk stamt uit een echte theaterfamilie. Zijn grootvader was de acteur Kees van Dijk. Hoewel hij in 1886 vroeg overleed, had hij wel 21 kinderen bij vier vrouwen gekregen. Volgens Ko van Dijk was het toneelwerk van zijn grootvader weinig opzienbarend. Wel had hij een 'kloeke' gestalte: "Hij woonde in Amsterdam, vlak bij de Amstel en had de gewoonte om zijn dag te beginnen met een duik in deze rivier, onder het motto: 'Goed voor het lichaam'. Hij hield deze gewoonte zowel 's zomers als 's winters vol. Gebeurde het in strenge winters dat het water van de Amstel dichtvroor, dan begaf Kees zich 's morgens, gekleed in zwembroek en gewapend met een pikhouweel naar de kant en hakte een bijt in het ijs. Vervolgens liet hij zich door de gemaakte opening in het ijskoude water zakken en spartelde daar een kwartiertje rond, waarbij het gebrul dat hij uitstootte aan de overkant makkelijk gehoord kon worden. 's Zomers baarde hij op een heel andere manier opzien tijdens zijn dagelijkse bad. Hij was namelijk bijzonder behaard en als hij zich bij warm weer wat behaaglijk rond liet drijven, leek hij, zoals zijn kinderen niet zonder enige eerbied vertelden, op een drijvende boomstam overwoekerd door zeewier." (geciteerd uit: Ko van Dijk van Guus Verstraete, Semper Agendo 1973). Twintig van de 21 kinderen van deze held kregen in hun latere werk, in Nederland of daarbuiten, uiteindelijk allemaal met het toneel, opera of operette te maken. Eén van hen was Ko van Dijk's vader, Jacobus Johannes Hermanus van Dijk (Ko van Dijk sr.). Hij trouwde in 1915 met de actrice Henriette (Jetty) Hermina Riecker. Ze ontmoetten elkaar op het toneel. In een interview uit 1966 herinnert Jetty Hermina Riecker zich:
"Ik heb zelf wel op de toneelschool gezeten, op mijn achttiende kwam ik eraf. Toen mochten we meefigureren bij de grote Ko van Dijk. Ik rende de kleedkamer in, hij ving me op en zoende me. Toen was het meteen gepiept. Hoe veel scheelden wij niet, vrij veel, ik geloof vijftien jaar, ik was twintig toen ik trouwde. En ik zag tegen hem op. Hij was de grootste toneelspeler die er toen was, met een enorme bierbuik. Maar daar lette je niet op."
Bij de de geboorte van hun twee kinderen Ko (25 juli 1916) en Jetty (20 november 1917) was Ko van Dijk sr. inderdaad een vooraanstaand Nederlands toneelspeler. Ook na de komst van de kinderen speelde hij nog regelmatig samen met zijn vrouw Jetty Riecker|Jetty van Dijk-Riecker]]. Ko van Dijk sr. was al op zijn dertiende naar de toneelschool gegaan en slaagde in 1898 voor zijn eindexamen. Hij kreeg direct een contract aangeboden bij de Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel waar hij zeventien jaar zou blijven spelen. Daarna sloot hij zich aan bij het nieuwe gezelschap Het Schouwtooneel dat, na een faillissement in 1933 overging in Nieuw Schouwtooneel. Samen met Frits Bouwmeester jr. had hij van 1933 tot 1937 de leiding over dit gezelschap. Hij overleed plotseling in 1937.
Ko van Dijk junior (hierna kortweg genoemd: Ko van Dijk) werd geboren in de Helmersstraat in Amsterdam, waar het gezin in een benedenhuis met bel-etage woonde. Het huis bevond zich schuin tegenover het Wilhelmina Gasthuis. Zijn grootvader en grootmoeder van moederskant woonden bij het gezin in huis. Dat het geen overbodige luxe was het ziekenhuis aan de overkant van de straat te hebben, herinnert Ko van Dijk zich als volgt: "Ik was, is mij later verteld, een mager, onaanzienlijk en zwak knaapje dat aan hysterische driftaanvallen leed. Ik scheen er behagen in te scheppen het behang van de muren te scheuren en wanneer dit mij, terecht overigens, verboden werd, kreeg ik een driftaanval, werd paars en viel flauw. Mijn moeder rende dan, met mij bewusteloos in haar armen, naar het ziekenhuis aan de overkant waar de dienstdoende verpleegster mij, naar ik aanneem, met een plens koud water of een paar forse klappen op de billen weer tot mijn positieven bracht. Mijn moeder keerde dan, gerustgesteld, met mij naar het pand aan de overkant terug." (geciteerd uit: Ko van Dijk van Guus Verstraete (Semper Agendo 1973).
In een interview uit 1966 herinnert Ko's moeder zich: "Mijn eerste dochter Jet, zei altijd mammie tegen mij. Ko zei gewoon Jet, grote Ko zei Jet en dan zei hij het ook. Dat vond ik erg jammer. Ik wilde wel graag mammie genoemd worden. En dan zei ik wel eens: kom maar bij mammie. Dan antwoordde hij: ja Jet. Maar hij meent het goed, het is een lief joch." Omdat zijn ouders vaak op tournee waren, kregen Ko en zijn zusje Jetty een buitengewoon vrije opvoeding. Soms mochten ze mee op tournee en logeren in hotels, soms bleven ze achter en werd de zorg door familieleden overgenomen. Bij Ko bevorderde dit onbeheerst gedrag. Zijn stemmingen wisselden snel en hij gaf zich er graag aan over: driftig bulderend, tot tranen toe ontroerd of uitbundig vrolijk. Ondanks de betrokkenheid van zijn ouders en vele ooms en tantes bij het toneel, was de vraag of de jonge Ko belangstelling of aanleg voor het theater had in eerste instantie niet aan de orde.
bronnen: website biografisch woordenboek van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis www.inghist.nl, Acteurs- en kleinkunstenaarslexicon van Piet Hein Honig (Diepenveen 1984) en Ko van Dijk van Guus Verstraete (Semper Agendo 1973).