Johan Anthierens
Johan Anthierens, 1986.
| Naam | Johan Anthierens |
|---|
Biografie
Johan Anthierens (Machelen, 22 augustus 1937 — Dilbeek, 20 maart 2000) was een Vlaams journalist, columnist, publicist, schrijver en satiricus.
Hij werd berucht in Vlaanderen met zijn scherpe, geëngageerde en controversiële columns en meningen, waarvoor hij evenveel bewondering als kritiek te verwerken kreeg. Hij publiceerde onder meer in Knack en richtte het slechts twee jaar bestaande satirische blad De Zwijger op.
Bij het grote publiek werd hij bekend via zijn televisieoptredens, onder meer in de Wies Andersen Show en Noord-Zuid. Men noemde hem wel eens een “enfant terrible”, een term die hem zelf stoorde. Anthierens noemde “ergernis” zijn “eerste natuur” en het inspireerde hem tot veel van zijn stukken en meningen. In een barokke stijl schopte hij genadeloos tegen allerlei heilige huisjes, zoals de monarchie, de Kerk en het establishment.
Samen met Louis De Lentdecker en Maurice De Wilde wordt hij als de “Grote Drie” van de Vlaamse kritische journalistiek gezienSjabloon:Feit.
Vroege jaren
Johan Anthierens werd geboren in een groot gezin. 7 dochters en 5 zonen. Karel Anthierens en Jef Anthierens werden later ook bekende journalisten in Vlaanderen.
Johan Anthierens groeide op in een familie waar de vader regelmatig in de pen kroop om communieverzen of lezers- en protestbrieven te schrijven. Het schrijven zat de familie dus in het bloed. Johan was de jongste van het gezin en werd hierdoor ook erg verwend. Omdat hij zo graag tekende volgde hij de afdeling Sierkunsten aan Sint-Lucas, maar zonder veel succes.
Jef Anthierens, die carrière maakte bij Dupuis en Humoradio, loodste zo ook Johan en later Karel het perswereldje binnen. Johan werd chef vormgeving voor Humoradio, maar ontdekte al gauw dat hij van tijd tot ook nieuwe horizonten moest opzoeken. Zo ging hij bij De Post en ook Mimo werken.
Radiocarrière
Via de twaalf jaar oudere Jef werd Johan ook een groot liefhebber van het Franse chanson. De anarchistische teksten van Léo Ferré, Georges Brassens en Jacques Brel lieten hem niet meer los. De Vlaamse openbare omroep gaf hem de mogelijkheid er een radioprogramma rond te presenteren: “Charme van het chanson”, waarin hij eerst Franstalige chansonniers draaide, maar later ook Vlaamse en Nederlandstalige kleinkunst. Hij daagde de toenmalige BRT-directeur-generaal Paul Vandenbussche uit door een gecensureerd lied van Léo Ferré toch te draaien en de tekst van het verboden “Evviva il Papa” (over de paus) van Hugo Raspoet op de radio voor te lezen.
Columns
Tijdens de jaren '70 werd Anthierens bekend dankzij zijn columns in het blad Knack. Eerst schreef hij onder het pseudoniem “Wounded Knee”, maar op aandrang van hoofdredacteur Frans Verleyen signeerde hij na een poos onder zijn eigen naam. Hieruit ontstond vanaf 1975 Anthierens' eigen drie pagina’s tellende column “Ooggetuige”, waarin hij met veel ironie, sarcasme en taalgevoel alles wat hem ergerde neerpende. Redacteur Johan Struye vond de column vaak “stuitend onnozel”, waardoor Anthierens hem steeds meer begon op te voeren in zijn kroniek. Anthierens had de gewoonte bepaalde invallen in een klein boekje te noteren en was soms op de deadline nog bezig met kopij te perfectioneren.
Via deze rubriek werd hij algauw berucht in Vlaanderen en maakte evenveel vrienden als vijanden. Er stroomden een hoop lezersbrieven binnen bij Knack, maar Verleyen vond dat diversiteit op zijn redactie moest blijven bestaan. Een anekdote vertelt hoe Anthierens in 1977, bij een interview in de aula van de Leuvense universiteit, vreesde met tomaten en eieren te zullen worden bekogeld. Uit voorzorg had hij daarom een koekenpan meegenomen in zijn boekentas. Het bleek niet nodigSjabloon:Feit.
Televisie
Anthierens verscheen dat decennium ook als panellid in de Wies Andersen Show (1976). Hij zorgde in de eerste aflevering voor controverse door te verklaren: “Ik ben gelukkig gescheiden”, wat een stortvloed aan reacties veroorzaakte. Samen met Mies Bouwman prestenteerde hij het praatprogramma “Noord-Zuid” en samen met Monica Moritz en Guido Depraetere "Bij Nader Inzien" waarin hij regelmatig mensen tegen de borst stootte. Toen Vader Abraham eens te gast was en Anthierens hem aanviel over het al dan niet betalen van auteursrechten aan Peyo in verband met het Smurfenlied, voelde de zanger zich door Anthierens’ kritiek zo beledigd dat hij kwaad de studio verliet. Ook Will Tura en Leo Tindemans werden door Anthierens hard aangepakt. Het duurde ook niet lang voor de BRT hem ontsloeg.
De Zwijger
In 1982 nam Anthierens ontslag bij Knack om het satirische blad De Zwijger op te richten. Het blad werd geïnspireerd op het Franse blad “Le Canard Enchaîné”, en was bedoeld als een eigenzinnige kijk op de actualiteit. Een uitgebreide reclamecampagne en zelfs een overname door uitgeverij Kritak konden echter niet verhinderen dat het blad na een paar jaar alweer werd opgedoekt. Anthierens blikte er zelfs jaren later nog op terug als “een gemiste kans”.
Latere jaren
Hierna volgde een periode waarbij hij amper nog werk vond bij andere bladen. Anthierens was één van de eerste journalisten in Vlaanderen die ook over zijn collega's schreef en daarmee had hij stilaan te veel mensen op de zere tenen getrapt. Voor de televisie maakte hij “De Regenwegen van Brel” en hij reisde zijn idolen Jacques Brel en Willem Elsschot achterna, respectievelijk naar de Markiezen-eilanden en Brussel. In 1994 co-presenteerde hij het archiefprogramma “Gisteren Gekeken” (1994-1996) op TV1 (tegenwoordig Eén).
Maar Anthierens schreef tijdens de jaren '80 en '90 vooral pamfletachtige boeken en essays. In deze werken kon hij wat hem bezighield uitgebreider en vrijer uiten: de onverschilligheid van de modale Vlaming voor zijn taal, de macht en het ondemocratische van de monarchie, de invloed van de Kerk in Vlaanderen, de commercialisering van radio en televisie,… Anthierens joeg ook de traditionele Vlaamse Beweging op stang met een boek over Irma Laplasse en de IJzertoren.
Anthierens noemde zichzelf een republikein, eerder vanwege de hersenloze hysterie rond het koningshuis dan vanwege de vorst zelf. De Kerk zag hij als een "hefboom van de verknechting" en hij reageerde hevig tegen Het Laatste Nieuws en VTM die zich volgens hem te veel bezighielden met sensatiezucht en "systematische onderschatting van het publiek".
In de Nederlandse media was Anthierens de rebelse waarnemer van België. Zijn taalbarokke kronieken verschenen in verschillende kranten en zijn stijl en dwarsheid vielen erg in de smaak bij de Nederlanders.
Anthierens was een erg individualistisch man, die nooit lang ergens kon aarden en daarom ook freelance voor diverse bladen werkte: Knack, Humo, De Morgen,... Hij had een hekel aan kitsch, gezapigheid en onoprechtheid, zowel bij politici als in het schrijversmilieu. Men zag hem als een cynisch, ongevoelig man, wat door zijn vrienden en kennissen genuanceerd en ontkracht werd. Hij was een liefhebber van Jacques Brel en Willem Elsschot over wie hij ook elk een boek schreef.
In 1998 slaagde hij erin het boek te schrijven, waarvan hij altijd droomde: zijn hommage aan Jacques Brel, met als ondertitel De passie en de pijn.
Dood
Op 20 maart 2000 overleed Johan Anthierens in zijn woning op 62-jarige leeftijd aan de gevolgen van lymfeklierkanker (ziekte van Hodgkin). Op zijn begrafenis werd onder meer Jacques Brel gespeeld (“Au Suivant”, “La ville s’endormait” en zijn favoriete nummer “La chanson des vieux amants”), Yves Montand(“Le temps des cerises), Léo Ferré en klassieke muziek van Antonio Vivaldi en Franz Schubert. Men sloot de begrafenis af met een beeldfragment waar hij van op zijn ziekenbed verklaarde: “Ik wil een vrij man blijven, en dat in alle opzichten.” Cartoonist Gal was één van de vier mensen die de kist mocht dragen.
Hij liet een vrouw, Elisabeth Erauw, twee kinderen, Eva en Benjamin Anthierens uit zijn eerste huwelijk en drie kleinkinderen, Jasper Sans, Jasmina Sans en Arent Anthierens achter.
In 2005 eindigde hij op nr. 149 in de Vlaamse versie van De Grootste Belg, buiten de officiële nominatielijst.
Theater CV
Johan Anthierens heeft bijgedragen aan 1 productie(s).
Johan Anthierens heeft gewerkt in de volgende functies:
- Auteur (schrijver libretto, scenario) - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Johan Anthierens heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
| Productie | Functie | Producent | Seizoen | Premièredatum | In regie van |
|---|---|---|---|---|---|
| Kalligrafisch theater | Auteur (schrijver libretto, scenario) | Leids Cabaret Festival | 1993/1994 | 15 februari 1994 |
Bibliografie
Eigen werk (selectie)
- 1964 Een keurkorf luisterliedjes, Heideland, Hasselt.
- 1976 De flauwgevallen priester op mijn tong: vijftien op prijs gestelde Ooggetuige-kronieken, Knack - jaargang 1975, Walter Soethoudt, Antwerpen.
- 1976 Wies en waarachtig, Het Volk, Gent.
- 1978 Onder anderen: vijftien onvoorspelbare kronieken, Lannoo, Tielt.
- 1980 De boterhammen van de bakkerin, Baart, Borsbeek.
- 1981 Vlerk in vogelvlucht, De Lange, Amsterdam.
- 1986 Het Belgische domdenken: smaadschrift, Kritak, Leuven.
- 1987 De Vlaamssche Kronijken (met bijdragen van J. Anthierens, Hugo Gijsels), EPO, Berchem.
- 1990 Brief aan een postzegel: kritisch koningsboek, Kritak, Leuven (Over zijn visie op de hofhouding).
- 1992 Willem Elsschot. Het Ridderspoor, Kritak, Leuven.
- 1993 Tricolore tranen: Boudewijn en het augustusverdriet, EPO, Berchem.
- 1995 Vaarwel, mijn 1995, EPO, Berchem.
- 1995 Zonder vlagvertoon, Van Halewijck, Leuven (Over de weerstand tegen het verzet).
- 1996 De overspannen jaren. Opgetekend van 1960 tot 1996 (met Gal), EPO, Berchem.
- 1997 De IJzertoren. Onze trots en onze schande, Van Halewyck, Leuven.
- 1998 Jacques Brel. De passie en de pijn, L.J. Veen, Amsterdam.
Biografie
- 2003 Leve Mij . Niemands meester, niemands knecht (deel 1)
- (een bloemlezing uit de verschillende honderden artikelen, reportages, interviews, columns en kronieken die Johan Anthierens van 1959 tot 1999 voor tientallen Vlaamse en Nederlandse dag-, week- en maandbladen schreef, maakte Brigitte Raskin, in samenspraak met Karel Anthierens, een selectie van de beste en belangrijkste teksten, ongepubliceerde brieven en schetsen), Van Halewijck, Leuven.
- 2005 Ooggetuige. Niemands meester, niemands knecht (deel 2), Van Halewijck, Leuven.
Prijzen
Johan Anthierens was de eerste laureaat van de Geuzenprijs in 1979, uitgereikt door de oudste studentenvereniging van België 't Zal Wel Gaan. Hij ontving de prijs omwille van 'de onafhankelijkheid waarmee hij als journalist en auteur dogma's en bekrompenheid aanviel'.
Externe links
Bronnen
- Wikipedia
- Overlijdensbericht in De Standaard, 27 maart 2000, blz. 3
- LIBERT, Marijke, Overlijdensbericht in De Morgen, 27 maart 2000, blz. 3
- PLOTTIER, Armand, Overlijdensbericht in De Morgen, 27 maart 2000, blz. 13
- Overlijdensbericht in De Tijd/Weekend, 25 maart 2000