Felix Meritis, Amsterdam
Felix Meritis. Gravure door Jan Bulthuis, 18de eeuw. Collectie TIN.
| Naam | Felix Meritis, Amsterdam |
|---|---|
| Opgericht | 1788-10-31 |
| Plaats | Amsterdam |
| Type | Theaterzaal |
| Thema | Muziek, Toneel, Dans |
| Monumentstatus | ja |
| Monumentnummer | 2580 |
| Architect | Jacob Otten Husley |
| Bouwjaar | 1787-1788 |
| Openingsdatum | 26 januari 1884 |
| Gesloten | Nee |
| Wikidata ID (Q-nummer) | Q2920003 |
| Website |
| Info | Waarde |
|---|---|
| Afbeelding | Felix meritis.jpg |
| Postcode: | 1016 EZ |
| Openingsdatum: | 31 okt 1788 |
| Op de kaart: | Ga naar kaart... |
| Wikimedia Commons: | Galerie (Wikimedia Commons) |
| Gelegen in: | Amsterdam (Q9899) |
Bekijk deze en meer informatie op de website van Wikidata, of lees de pagina Felix Meritis op Wikipedia.
Het gebouw Felix Meritis in Amsterdam
Bouwjaar: 1787-1788
Architect: Jacob Otten Husley
Opdrachtgever: Genootschap Felix Meritis
Oorspronkelijk gebouwd als: Verenigingsgebouw van de Maatschappij ter Bevordering van Kunsten en Wetenschappen
Opening: 31 oktober 1788
Opening als theater: 26 januari 1884
Openingsvoorstelling: Ouverture Der Fliegende Holländer; fragmenten Tristan und Isolde en Tannhäuser
Geschiedenis
Het gebouw Felix Meritis (‘Gelukkig door verdienste’) was het verenigingsgebouw van de Maatschappij ter Bevordering van Wetenschap en Kunsten. Voor de bouw werden vier panden aan de Keizersgracht aangekocht en gesloopt.
In 1889 werd het pand aangekocht door drukkerij Holdert & Co, die het ontruimde en een aanzienlijk deel van het interieur sloopte; de concertzaal werd drukkerij. De gehoorzaal op de eerste verdieping van het voorgebouw werd zetterij.
De bovenverdieping werd later verhuurd aan een groothandel in lampenkappen. Op 19 februari 1932 brak hier een brand uit, die zo hardnekkig was dat het drie dagen duurde voordat het vuur was geblust. Hierdoor ging een groot deel van het interieur in het voorgebouw verloren.
Na de Tweede Wereldoorlog vestigde de Communistische Partij Nederland zich in het gebouw, en werd hier ook het dagblad De Waarheid gedrukt. Op de bovenverdiepingen bevonden zich de redactie en partijbureaus. Er werd een bescheiden begin gemaakt met het herstel van het originele interieur. In ieder geval kwam een einde aan de nietsontziende aanpassingswerkzaamheden.
In 1968 betrok Ramses Shaffy met zijn programma Shaffy Chantant de voormalige tekenzaal. De inrichting werd grondig gewijzigd; de muren werden beschilderd met ‘Tuschinski-achtige’ motieven. De vloer en de zitbanken werden met oude tapijten bekleed. Deze zaal, en gaandeweg het hele gebouw, werd in de programmering, ook na het vertrek van Shaffy Chantant, bekend als het Shaffy Theater.
De huidige beheerder van het gebouw, de Stichting Felix Meritis, streeft een beleid na dat sterk herinnert aan de originele doelstellingen van de oorspronkelijke stichters: een ontmoetingscentrum te zijn voor kunstenaars, wetenschappers en cultureel geïnteresseerden. Per 1 januari 2017 valt het theater onder Amerpodia, een samenwerkingsverband met het Compagnietheater, De Rode Hoed en De Nieuwe Liefde, podia in Amsterdam.
Interieur
Bouwkundig is het gebouw Felix Meritis verdeeld in een voor- en achtergebouw, met daartussen een ruim trappenhuis. De concertzaal in het achterhuis op de begane grond, is ovaal van vorm, en meet 20 bij 13 meter en 10 meter hoog. Op de eerste verdieping aan de voorkant bevindt zich de gehoorzaal. Na verwijdering van de wandbekleding (waarschijnlijk aangebracht na de brand van 1932) kwamen zuilen en pilasters tevoorschijn, waardoor deze ruimte nu de Zuilenzaal wordt genoemd.
Boven de concertzaal, op de tweede verdieping van het achterhuis, was de tekenzaal; aanvankelijk voorzien van een amfitheater. Daarboven bevond zich een sterrenkundig observatorium. Over diverse ruimten verspreid waren er nog een laboratorium, een museum voor natuurkundige apparatuur en kantoren en studieruimten.
De stijl van het hele interieur was/is Louis XVI, vermengd met een zekere Hollandse soberheid. De wanden waren van wit stucwerk, met vergulde ornamenten. Het houtwerk, zoals de monumentale trapleuningen, waren van donker gelakt hout.
Het gebouw heeft nooit een theatrale bestemming gehad. Het is pas van belang geweest tijdens de vernieuwingsgolf binnen het theater in de jaren zestig tot ongeveer 2000.
Exterieur
De gevel van Felix Meritis is een belangrijk voorbeeld in Amsterdam van de Louis XVI-stijl; dat wil zeggen een terugkeer naar de classicistische opvattingen over symmetrie en vlakverdeling.
Herinneringen aan het Shaffy Theater
Ter gelegenheid van het 80ste geboortejaar van Ramses Shaffy en het feit dat het Shaffy Theater 45 jaar geleden zijn deuren opende, organiseerde Felix Meritis het Shaffy Weekend op 8 en 9 november 2013. Over de geschiedenis van het Shaffy Theater werden herinneringen aan het Shaffy Theater verzameld en gepubliceerd op de website van Felix Meritis.
De herinneringen zijn geschreven door auteurs die het Shaffy Theater (1968-1988) persoonlijk hebben meegemaakt. Hun verhalen geven een goede indruk van het veelzijdige "theater waar alles kan" in die jaren.
Zie: Shaffy Theater: De verhalen
Soort voorstellingen
De belangrijkste zaal van Felix was altijd de concertzaal, waarvan de akoestiek internationaal geroemd werd. Tot 1888 werden daar bal gegeven, maar vooral concerten (door beroeps en amateurs), die slechts toegankelijk waren voor leden van de vereniging en hun genodigden – joden konden geen lid worden. De concertzaal, gelegen in het achtergebouw, werd overigens ook gebruikt voor vergaderingen en tentoonstellingen; de gehoorzaal werd gebruikt voor lezingen en voordrachten.
Na 1972 werd de concertzaal bespeeld door Toneelgroep Baal. De gehoorzaal (zuilenzaal) op de eerste verdieping fungeerde als repetitieruimte. Vanaf de jaren tachtig speelde Maatschappij Discordia hier. In de Shaffyzaal, op de tweede verdieping, hadden na het vertrek van Shaffy Chantant allerlei cabaret-, toneel- en pantomimevoorstellingen van binnen en buitenlandse gezelschappen plaats.
Voorstellingen
Een chronologisch en daaronder een link naar een alfabetisch overzicht van de voorstellingen die op deze locatie in première zijn gebracht, voor zover geregistreerd in de productiedatabase
- Het alfabetisch overzicht van deze voorstellingen
Idem een chronologisch en daaronder een link naar een alfabetisch overzicht van de voorstellingen die op een overzicht van de voorstellingen, die door Felix Meritis zelf als producent in première zijn gebracht.
- Het alfabetisch overzicht van deze voorstellingen
Bronnen
- Productiedatabase
- Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Redactie Bob Logger, Eric Alexander, Menso Carpentier Alting, Nico van der Krogt, Nathalie Wevers. Theater Instituut Nederland, 2007