50 jaar Het Nationale Ballet - Herinneringen van Jaap Nieuwenhuis
Beeldend kunstenaar en illustrator Jaap Nieuwenhuis schrijft over zijn kortstondige loopbaan in het theater, als kostuum- en decorontwerper:
Mijn debuut als costuum- en decorontwerper bij Het Nationale Ballet was tevens mijn Zwanenzang. Het was niet meer dan een incident dat vrijwel zonder sporen achter te laten voorbij ging. Het enig tastbare wat er gebleven is zijn een paar foto's van Maria Austria en het grootste gedeelte van mijn ontwerptekeningen.
Het is inmiddels drie-of vierenveertig jaar geleden dat Rudi van Dantzig (de toenmalig artistiek directeur van Het Nationale Ballet ) mij vroeg het decor en de costuums te ontwerpen voor het ballet "La Somnambule" of "Nightshadow" van Balanchine. In dezelfde Stadsschouwburg in Amsterdam waar Het Nationale Ballet huisde was "Der Zigeunerbaron" van Johann Strauss jr.. in productie gegaan. Cor Hezemans had de buitengewoon originele decors ontworpen en regisseur Frans Boerlage had mij gevraagd de costuums te ontwerpen. Een aantal dansers van Het Nationale Ballet vormden het "Circusballet" van de opera. Vanzelfsprekend had Rudi van Dantzig de voorstelling gezien, wat voor hem de reden was mij te vragen.
Geïnspireerd door de heerlijke muziek van Bellini en tegelijkertijd geremd door het kleine budget had ik in korte tijd de ontwerpen van zowel het decor zowel als de costuums klaar. Rudi stemde ermee in en Benjamin Harkarvy, die het ballet instudeerde, was zelfs enthousiast.
Toen begon het geknibbel. Het decor, dat toch al tamelijk eenvoudig was, moest nog eenvoudiger. In de bekende Haagse stoffenwinkel, waar ik met mijn ontwerpen in de hand inkopen deed, werd ik gebeld door Rudi. "Voor hoeveel heb je al ingekocht?" vroeg hij. De verkoper maakte een optelsom. Ik meldde hem het bedrag. "Denk er aan, je bent al over de helft van je budget", was het zorgelijke antwoord. Na een half uur belde hij weer. "Hoe ver ben je nu ?" Ik liet het uitrekenen en zei het hem. "Onmiddellijk stoppen !" riep hij, "je hebt al te veel uitgegeven." "Ja, Rudi," zei ik gehoorzaam en hing op terwijl de verkoper rustig doorging met het afmeten van een enorme lap stof. "Je moet toch genoeg stof hebben om alle dansers aan te kleden, je kunt er niet een paar in hun blootje laten dansen." vond hij.
Ik had het de costumières niet makkelijk gemaakt met mijn transparante, in grillige vormen en verschillende kleuren geaquarelleerde ontwerpen. Ik moest soms zelf met de schaar ingrijpen om te voorkomen dat de vormen te regelmatig en te decoratief zouden worden.
Toen kwamen de problemen met de dansers. De Twee Negertjes vonden dat ze niet konden dansen met de opgepofte proppen stof om hun knieën; die moesten er dus af. Prima ballerina Olga de Haas vertikte het om in het voor haar ontworpen costuum van de "Coquette" te dansen (zie op mijn pagina). Er was zelfs sprake van dat ze helemaal niet wilde dansen. Er begon een onaangename gespannen sfeer te heersen naast de gebruikelijke première-koorts. Iedereen leek uit zijn humeur.
Olga danste toch en ze danste betoverend, maar niet in mijn costuum. Ze had een rode nauwsluitende jurk aan die helemaal niet paste bij de andere costuums, die een romantische, negentiende eeuwse uitstraling hadden. "La Somnambule" is niet vaak gegaan. Wel zijn we een keer met het hele ballet in een Fokker Friendship naar Hannover gevlogen, waar in het openluchttheater van slot "Herrenhausen" o.a. "La Somnambule" werd gegeven. Dat alles in het kader van een culturele uitwisseling. Het decor van alle balletten werd gevormd door een prachtig gesnoeide taxushaag. Het was een sprookjesachtige voorstelling en tevens de laatste keer dat ik "mijn" Somnambule heb gezien....
Jaap Nieuwenhuis, Welsum 29 April 2014
Hoe beeldend kunstenaar en illustrator Jaap Nieuwenhuis in het theater terecht is gekomen, vertelt hij in: Herinneringen aan mijn stap van illustrator naar scenograaf