Theaterarchitectuur
Zie ook het uitgebreidere artikel Technische realisatie van voorstellingen, waarbinnen een beknopte geschiedenis van theaterarchitectuur is te lezen.
Architectuur is de naam voor de kunst van het bouwen en wordt beschouwd als een van de autonome kunsten. De kunstenaar noemt men architect. Volgens een geschrift uit de eerste eeuw voor Christus: Over architectuur van de Romein Vitruvius, dient deze kunst echter gestoeld te zijn op drie principes: schoonheid (venustas), stevigheid (firmitas) en bruikbaarheid (utilitas). Het resultaat dient dan een balans tussen deze drie elementen te laten zien, waarbij geen van drieën de andere twee mag overheersen. Voor het specifieke begrip theaterarchitectuur gelden de principes van Vitruvius zeker niet anders; in de praktijk echter is het altijd de vraag wat verstaat men dan concreet onder de drie elementen.
Zo is schoonheid een kwestie van smaak (stijl, mode etc); stevigheid is afhankelijk van de lokatie, de tijd die het bouwwerk geacht wordt te overleven en het soort voorstellingen dat moet kunnen worden opgevoerd en bruikbaarheid wat er dan nodig is om zowel de geëigende toeschouwers goed te kunnen ontvangen, als de optredenden met al hun hebben en houden adequaat te kunnen accommoderen.
Theatergebouwen werden in het begin van de theatergeschiedenis duidelijk gebouwd ten behoeve van de soort theateropvoeringen uit die tijd en de schoonheid en stevigheid waren dan conform de daarbij horende algemene opvattingen daarover.
In het verdere verloop van de geschiedenis ziet men hoe de theaterarchitectuur zich ontwikkelt aan de hand van nieuwe vormen van voorstellingen, maar ook op grond van de plaats die de podiumkunsten in de maatschappij van dat moment innam. Zo werd theaterbouw vaak ook een architectonisch monument voor de mate van culturele beschaving van de gemeenschap waarvoor het theater werd gebouwd c.q. voor de opdrachtgever die daarmee vaak zijn ‘visitekaartje’ in die gemeenschap afgaf.
Met het gevarieerder en groter worden van de soorten theatervoorstellingen en de diversiteit in werkwijzen in de podiumkunsten, alsmede het steeds grotere belang dat besteed dient te worden aan de veiligheid en comfort van het publiek, als aan de duurzaamheid van het gebouw en de inrichting, is de theaterarchitectuur uiterst complex geworden en kan de door Vitruvius ge-eiste balans alleen nog voortkomen uit een goed samenspel van zeer uitlopende deskundigheden; niet in de laatste plaats die van theaterdeskundigen zoals theatermakers en -vormgevers, theatertechnici. Hierbij dient dan ook nog rekening gehouden te worden dat de ontwikkelingen in nieuwe werkwijzen en vormen in de podiumkunsten zich veel sneller voordoen dan de tijd die nodig is voor het realiseren van een nieuw theatergebouw en helemaal de levensduur ervan.
Veel architecten beschouwen het ontwerpen van een theatergebouw, de theaterarchitectuur, dan ook als een ultieme soort opdracht die men kan verkrijgen.
De ontwikkeling van de theaterarchitectuur tot en met het begin van 20ste eeuw is onder meer nog steeds enigszins zichtbaar in de volgende lijst van theatergebouwen die de eeuwen hebben overleefd, dan wel zijn gereconstrueerd (of goed gedocumenteerd).
NB. In de 20ste eeuw wordt de theaterarchitectuur zeer veelvormig, onder meer geïnspireerd op experimenten van theatervernieuwers als Edward Cordon Craig en Adolphe Appia, de experimenten in Festspielhaus Hellerau en het teruggrijpen op het theatervormen uit de tijd van William Shakespeare.
- Amfitheater van Epidaurus, 350 voor Christus - Wikipedia
- Romeinse theater van Orange, 1e eeuw na Christus - Wikipedia
- Globe Theatre Londen, 1599 - Wikipedia
- Teatro Farnese, 1618 - Bologna Magazine
- Leidse Schouwburg, 1705 - Wikipedia
- Drotningholm Paleistheater, 1766 - Wikipedia in het Engels
- Cesky Krumlov Paleistheater, 1766 - Castle Theater in Český Krumlov in het Engels
- Goethe Theater (Bad Lauchstädt), 1802 - Wikipedia in het Duits
- Bayreuth Festspielhaus, 1876 - Wikipedia in het Engels
- Festspielhaus Hellerau, 1911 - Wikipedia in het Engels