Johannes Jelgerhuis
Portret van Johannes Jelgerhuis; litho van I.J.R.Z. Omnis, 1830.
| Naam | Johannes Jelgerhuis |
|---|---|
| Volledige naam | Johannes Jelgerhuis Rieksz. |
| Geboortedatum | 24 september 1770 |
| Geboorteplaats | Leeuwarden |
| Overlijdensdatum | 6 oktober 1836 |
| Overlijdensplaats | Amsterdam |
| Beroep | Acteur, Beeldend kunstenaar |
| Discipline | Toneel |
| Externe databases: | |
| VIAF |
Biografie
In 1791 trouwde Jelgerhuis, net 21 jaar oud, met de zeventienjarige Philippina Maria van der Boon. In hetzelfde jaar werd Jelgerhuis aangenomen als acteur bij het toneelgezelschap van Wilhelmus van Dinsen in Rotterdam. Hij heeft daar slechts één seizoen gespeeld, omdat de groep van Van Dinsen uit elkaar viel. Toen zijn vrouw overleed hertrouwde Jelgerhuis met Alida Maria Margrita Dol.
Van 1799 tot 1805 vervult Jelgerhuis als "liefhebber" gastrollen. In 1799 verschijnt hij op het toneel van Amsterdamse Stadsschouwburg als Avogaro in Gaston en Bayard. In 1804 speelt hij een gastrol als Koning Lear in het gelijknamige stuk. Vanaf 1805/1806 kreeg Jelgerhuis een vaste aanstelling als acteur bij deze schouwburg, die hij tot zijn dood zou houden. Daarnaast bleef hij al die jaren actief als schilder en tekenaar.
Jelgerhuis ontwikkelde zich tot voorvechter voor een officiële opleiding voor acteurs, die in Nederland nog niet bestond. In 1808 schreef hij een pleidooi voor een centrale opleiding, in 1810 maakte hij een boekje met etsen van de Tooneelkledingen van den Koninklijken Hollandschen schouwburg te Amsterdam, prenten met korte verklarende tekst. In 1811 verscheen een stuk van Jelgerhuis over de Franse acteurs François-JosephTalma, Damas, Joséphine Duchesnois en Bourgoin, die Amsterdam kort daarvoor hadden bezocht. Jelgerhuis had de verschillende lichaamshoudingen, hun mimiek en de kostuums vastgelegd en van uitvoerige kritiek voorzien.
Jelgerhuis kon zijn idealen in praktijk gaan brengen toen hij in 1812 als frater werd opgenomen in de ‘Kunst en wetenschap beoefende maatschappij onder de zinspreuk V.W’, een instelling waar hij tekenkunde, kunstmatige voordracht en ‘Uiterlijke Welsprekendheid’ doceert aan jonge acteurs. Jelgerhuis bracht hen de Frans-classicistische stijl bij. In 1827 verscheen zijn standaardwerk: Theoretische lessen over de gesticulatie en mimiek, gegeven aan de kweekelingen van het fonds tot opleiding en onderrigting van tooneel- kunstenaars aan den Stadsschouwburg te Amsterdam. Dit werk geeft in teksten en afbeeldingen een belangrijk beeld van een Frans-classicistische acteerstijl en is daarmee van groot belang voor de geschiedschrijving van de classicistische theaterperiode. Maar Jelgerhuis had zijn tijd niet mee: het treurspel raakte uit de mode en het publiek wenste zangstukken, balletten en lichte kost. In december 1835 was zijn laatste benefietavond. Hij speelde de hoofdrol in het treurspel Zelmire, net als in het blijspel dat daarop volgde. Op 6 oktober 1836 overleed hij. Kort na zijn dood werd ter ere van hem een plechtige hulde georganiseerd in de Amsterdamse schouwburg.
Theater CV
Johannes Jelgerhuis heeft bijgedragen aan 51 productie(s).
Johannes Jelgerhuis heeft gewerkt in de volgende functies:
- BeeldtAf - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Uitvoerende - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- IsVervaardigdDoor - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Johannes Jelgerhuis heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
Fotografie door Johannes Jelgerhuis
Er zijn 3 foto's die zijn gemaakt door Johannes Jelgerhuis beschikbaar op de TheaterEncyclopedie:
Balletafbeelding van familie Köbbler in Pas de Schawe door J. Jelgerhuis Rzn. 110588
Kostuumafbeelding van Andries Snoek als Anthenor in het treurspel Zelmire 66068
Zelfportret van Johannes Jelgerhuis als waanzinnige Koning Lear 69107
Johannes Jelgerhuis (1770 – 1836) was een Nederlands acteur, toneeldocent, graveur en schilder.
Bronnen
- A.E. d’Ailly, Johannes Jelgerhuis Rieksz. Overdruk uit het Jaarboek Amstelodamum, 1938.
- R.L. Erenstein, Een theatergeschiedenis der Nederlanden. Amsterdam: Amsterdam University press, 1996 pp 396- 403
- Johannes Jelgerhuis rzn. Acteur- schilder 1770- 1836. Catalogus voor expositie Toneelmuseum: Amsterdam 1970.