Ben Ali Libi
| Naam | Michel Velleman |
|---|---|
| Pseudoniem | Ben Ali Libi |
| Geboortedatum | 5 januari 1895 |
| Geboorteplaats | Groningen |
| Overlijdensdatum | 2 juli 1943 |
| Overlijdensplaats | Sobibor |
| Beroep | Goochelaar |
Biografie
Op 5 januari 1895 werd Michel Velleman geboren als tweede zoon van Jesajas Ruben Velleman en Aaltje Noort. Het joodse gezin, dat bestond uit negen kinderen waarvan twee vlak na de geboorte zijn overleden, woonde op dat moment in Groningen. Rond 1910 verhuisde het gezin naar Amsterdam.
Velleman trouwde op 4 oktober 1916 met Anna Spijer (20 mei 1896) met wie hij twee kinderen kreeg; Aaltje (1916) en Jacques (1919).
De carrière van Ben Ali Libi
In de jaren ’20 begon Velleman op te treden als humoristisch goochelaar en illusionist. Dit deed hij onder de naam Professor Ben Ali Libi. Hoewel Velleman geen heel groot goochelaar was, was hij wel een erg goede goochelaar. Het Nieuwsblad van het Zuiden schreef in 1924 bijvoorbeeld over hem: “Ben Ali Libi is een handige toovenaar die de aanwezigen versteld doet staan van zijn ongelooflijke toeren. Al deze toeren op te noemen is natuurlijk onmogelijk, doch hij had een groot succes. Een heele avond met deze toovenaar alleen zou niemand vervelen.” Dat Ben Ali Libi een goede artiest was blijkt ook uit dat hij onder impresariaat stond van de beroemde impresario Max van Gelder, net als veel andere grote variétéartiesten uit die tijd.
Ben Ali Libi heeft door heel Nederland en België voorstellingen gegeven, maar trad voornamelijk in Amsterdam op. Andere plekken waar hij heeft gegoocheld zijn het Rooms-Katholiek Doofstommen Instituut in Sint Michielsgestel en het joods psychiatrisch verpleeghuis het Apeldoornse Bos. Ook schreven verschillende kranten dat Velleman zou hebben opgetreden voor prins Hendrik en de Duitse ex-keizer Wilhelm, die destijds in ballingschap in Nederland verbleef.
Alhoewel Ben Ali Libi zich adverteerde als hofgoochelaar, trad hij met name op voor kinderen en tijdens feesten. Zo was Velleman op 12 oktober 1927 bijvoorbeeld te horen op de radio in het kinderprogramma van Antoinette van Dijk. Daarnaast trad hij op in cabaretshows met andere artiesten zoals Johnny & Jones, Marie Hamel en John de Leeuw.
Naast het optreden heeft Ben Ali Libi het boekje ‘Een serie goocheltoeren en kunstjes met eenvoudige hulpmiddelen’ uitgebracht.
De Tweede Wereldoorlog
In de eerste oorlogsjaren lukte het Velleman om te blijven optreden. Toen joden vanaf november 1941 niet meer vrij mochten reizen, besloot Velleman te gaan werken voor de Culturele Afdeling van de Joodse Raad. Door zijn werkzaamheden daar kon Velleman blijven reizen en dus door het land heen optreden. Waarschijnlijk heeft Velleman voor het laatst opgetreden op 24 mei 1942 in Molengoot, een joods werkkamp in de buurt van Hardenberg. Verder begon Ben Ali Libi in 1942 met goochellessen geven aan huis. Voor deze lessen adverteerde hij in een joods weekblad.
Door zijn werk voor de Joodse Raad waren Velleman en zijn gezin in eerste instantie vrijgesteld van deportatie. Tijdens een razzia in juni van het jaar 1942 of 1943 of in juli 1942 werden Velleman en zijn vrouw toch opgepakt, waarna ze werden afgevoerd naar Westerbork. Op 29 juni 1943 zijn zij gedeporteerd naar Sobibor. Volgens de officiële papieren zijn Velleman en zijn vrouw daar bij aankomst op 2 juli onmiddellijk vermoord. Er zijn echter geruchten geweest dat Velleman niet meteen of helemaal niet zou zijn vermoord. Na de oorlog hebben getuigen aangegeven dat ze Velleman in het kamp zouden hebben gezien en ook zou iemand bij het Rode Kruis hebben gemeld dat hij de artiest in Polen zou hebben gezien. Om deze reden werd door sommigen gesproken over ‘de laatste verdwijntruc van Ben Ali Libi’.
De dochter van Velleman is net als haar ouders vermoord in Sobibor. Of zij tegelijk met haar ouders opgepakt en gedeporteerd is of al eerder is niet helemaal duidelijk. De zoon van Velleman was niet thuis op het moment dat zijn ouders opgepakt werden tijdens de razzia. Hij werd gewaarschuwd dat hij niet naar huis moest gaan en heeft daardoor als enige van zijn gezin de oorlog overleefd.
Ben Ali Libi in ere hersteld
Na de Tweede Wereldoorlog was er erg weinig bekend over goochelaar Ben Ali Libi. Dit veranderde in 1988. Willem Wilmink zag achterin het boek Door de nacht klinkt een lied: amusement in Nederland 1940-1945 in de lijst van vermoorde joodse artiesten de naam Ben Ali Libi staan. Hij had nog nooit van deze artiest gehoord, wat aanleiding gaf om een gedicht te schreven getiteld ‘Ben Ali Libi’. In dit gedicht staat Velleman model voor de kleine artiest voor wie in een misdadig regiem geen plaats was en vergeten werd.
Kort na het overlijden van Wilmink werd er een documentaire over hem gemaakt. Voor deze documentaire heeft Joost Prinsen het gedicht voorgedragen. Door de emotie waarmee hij dit deed, raakte het gedicht en dus ook de naam ‘Ben Ali Libi’ bekend bij een groter publiek. De vergeten goochelaar heeft dankzij Willem Wilmink dus een klein podium teruggekregen.
Theater CV
Van deze persoon is geen enkele bijdrage aan een theater- of dansproductie geregistreerd op de TheaterEncyclopedieOm dit te verbeteren, vult u op de betreffende pagina('s) over theater- of dansproducties de bijdragen van deze persoon aan..
Bronnen
- Michel Velleman,” Wikipedia, geraadpleegd 9 augustus 2022, https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Velleman.
- “Ben-Ali-Libi,” Joods Amsterdam (2016), geraadpleegd 9 augustus 2022, https://www.joodsamsterdam.nl/ben-ali-libi-michel-velleman/.
- “Over Michel Velleman,” Joods Monument, geraadpleegd 9 augustus 2022, https://www.joodsmonument.nl/nl/page/515233/about-michel-velleman.
- “Ben Ali Libi,” Sobibor Interviews, geraadpleegd 9 augustus 2022, https://www.sobiborinterviews.nl/slachtoffers/ben-ali-libi.
- Archief van Ritsko van Vliet. Krantenknipsels over Ben Ali Libi. Doos 23, omslag Michel Velleman (Ben Ali Libi). Theatercollectie Allard Pierson.