Familie Busnac

De familie Busnac was een (half)joodse artiestenfamilie die voornamelijk optrad in het circus en op kermissen. De familie bestond al verschillende generaties uit variétéartiesten voordat het gezin van François Busnac bekend werd onder de naam Theater Busnac of Theater Modern.

De eerste generaties Busnac

François Busnac werd op 16 januari 1890 geboren in Den Haag. François was de tweede van zes of acht kinderen van de joodse Barend Busnac en rooms-katholieke Alexandrina Etienne. De familie Busnac was een variété-familie, zowel de vader als de opa van François hadden een variétézaak waarmee ze door Nederland reisden.

Samen met zijn jongere broer Alexander vormde François het artiestenduo ‘De Gebroeders Busnac’ of ‘De Vliegende Mannen’. Het duo trad op met een tandkrachtact, waarbij ze met hun mond een trapeze met daaraan zware objecten in de lucht hielden.

Verder was ook zus Dina een artieste, net als haar dochter Hennie die pianiste was en tot zeer hoge leeftijd concerten heeft gegeven. De moeder van de Calbas sisters was eveneens een zus van François.

Het privéleven van François Busnac

Op 8 juni 1910 trouwde François Busnac in Amsterdam met Naatje Zwaab (19 augustus 1887 – 25 januari 1943). Het echtpaar kreeg vier kinderen, waarvan de jongste twee al voor ze twee jaar waren overleden. Niet lang na het sterven van het jongste kind ging het niet goed met Naatje en werd ze opgenomen in het Apeldoornse Bos, een joodse psychiatrische instelling. Enkele jaren later gingen François en Naatje uit elkaar.

In 1926 vond Busnac opnieuw de liefde. Hij ging samenwonen met de joodse Sara Frankenhuis. Frankenhuis werd geboren op 17 september 1898 te Amsterdam. Voor haar relatie met Busnac was zij getrouwd met Samuel Agsteribbe, van wie zij in 1922 scheidde. Uit haar eerste huwelijk had Frankenhuis drie kinderen gekregen; Esther (1919-1942), Samuel (1920) en Elizabeth (3 april 1922). Toen Busnac en Frankenhuis gingen samenwonen, verhuisden ook de jongste twee kinderen van Frankenhuis mee.

Busnac en Frankenhuis kregen samen nog vier kinderen; Henriëtte (8 september 1927), Adolphina (30 augustus 1929), Francisca (17 juni 1934) en Robert (13 juli 1940).

Het artiestenleven van de familie Busnac

In de tijd dat Busnac en Frankenhuis elkaar leerden kennen, was Busnac al werkzaam als acrobaat. Hij had een paradetent onder de naam Theater Busnac. Toen het stel een relatie kreeg, voegde Frankenhuis zich bij hem als zangeres onder de artiestennaam Eva Bonheur. Het gezin woonde in een woonwagen en trok door het hele land om samen op te treden. Hoewel de paradetent eigenlijk Theater Busnac heette, noemde de familie zich ook vaak Theater Modern.

Wanneer de familie optrad, startte François altijd met de openingsspeech. Daarnaast trad hij op met een soort trapezeact. Hij hing aan een trapeze met een mondstuk in zijn mond, waaraan een fiets hing. Op deze fiets mocht iemand uit het publiek gaan zitten, terwijl Busnac het geheel met zijn mond in de lucht bleef houden. Sara zong tijdens deze voorstellingen en verzorgde de kassa. Als de kinderen groot genoeg waren, deden zij een dans of clownerie-act. Voornamelijk Elizabeth maakte indruk met haar danskunsten. Ook op de parade voorafgaand aan een optreden mochten de kinderen meedoen om zo publiek te trekken.

De Tweede Wereldoorlog

Op het moment dat de Tweede Wereldoorlog uitbrak woonde het gezin Busnac in een woonwagen in Moergestel, waar zoon Robert geboren is. Hoewel François volgens de Joodse wet niet Joods was doordat zijn moeder rooms-katholiek was, was de rest van zijn gezin wel Joods. Ook François werd door de bezetter zodoende wel al half-Jood gezien. Hierdoor werd het voor het gezin erg lastig om als artiestenfamilie rond te reizen. Nadat de woonwagen van het gezin tussen maart 1941 en april 1942 nog op twee verschillende plekken in Tilburg heeft gestaan, is het gezin in april 1942 verhuisd naar een tweekamerwoning aan de Coeck van Aelststraat 20.

Op 26 augustus 1942 of in april 1943 werd Busnac, met vele andere Joden, opgeroepen om zich te melden voor ‘werkverruiming’ in Duitsland. Hij meldde zich echter niet maar besloot onder te duiken. Op 19 mei 1943 werd Busnac om tien voor twaalf ’s nachts door de Tilburgse politieman én beruchte jodenjager Piet Gerrits opgepakt, waarna hij via Vught naar Westerbork werd gebracht.

Toen Busnac daar op 24 mei aankwam, waren de andere leden van zijn gezin al opgepakt en voor een deel getransporteerd naar vernietigingskampen. Ook zoon Robert, die eerder door familieleden uit Tilburg was gehaald, maar van François terug naar huis moest komen omdat ze slechts te werk gesteld zouden worden, was al gedeporteerd naar Sobibor en daar vermoord.

Op 25 mei 1943, een dag na zijn aankomst in Westerbork, werd Busnac gedeporteerd naar Sobibor. Volgens de officiële papieren van Het Rode Kruis is hij daar vervolgens bij aankomst op 28 mei meteen vermoord.

Na de Tweede Wereldoorlog

Alle leden van het gezin van François en Sara zijn vermoord in de Tweede Wereldoorlog. De twee kinderen uit het eerste huwelijk van François, die beide geen artiestenbestaan leidden, hebben de oorlog echter wel overleefd. Ook de broers en zussen van François hebben de oorlog allemaal overleefd. Waarschijnlijk komt dit onder andere doordat de moeder van de familie Busnac katholiek was.

Hoewel Theater Modern na de oorlog niet langer bestond, bleef de artiestenfamilie Busnac wel bestaan. Verschillende nichtjes van François bleven na de oorlog actief als artiesten, evenals enkele andere familieleden.  

Bronnen

• “Over Francois Busnac” (2016), Joods Monument, geraadpleegd  1 september 2022, https://www.joodsmonument.nl/nl/page/515726/about-francois-busnac.
• “François Busnac,” Joods Monument, geraadpleegd 1 september 2022, https://www.joodsmonument.nl/nl/page/37725/françois-busnac.
• Archief van Ritsko van Vliet. Brief van Van Vliet aan het Friesch Dagblad over het oorlogsverleden van de familie Busnac. 1986. Doos 20, omslag Fam. Busnac. Theatercollectie Allard Pierson.