Voorstellingsleiding
Informatie
Voorstellingsleiding is een functie die organisatorisch leiding geeft aan een juist verloop van de voorstelling ten aanzien van alle verschillende technische en artistieke aspecten daarvan. Daartoe ziet een voorstellingsleider toe dat alle technische en organisatorische zaken deugdelijk zijn voorbereid, dat de zaal gereed is voor aanvang (in overleg met degene die verantwoordelijk is voor het welzijn van het publiek in de zaal) en eventueel de musici klaar zitten in de orkestbak of elders, zoals voorgeschreven. Hij zorgt dat de optredenden op tijd en in de correcte aankleding gereed staan en geeft het teken voor aanvang en vervolgens tekens, waarneming of (in het Engels) cue’s voor alle overigen veranderingen ten aanzien van het decor, de belichting, geluid, rekwisieten, kostuums etc. Hij ziet voorts toe dat alle verdere optredenden op tijd hun entree maken en bewaakt het verdere (tijds-)verloop van de voorstelling, inclusief de pauzes en de applaus regeling.
Bij grote producties is soms sprake van meerdere voorstellingsleiders, waarbij altijd een van hen op een vaste plaats de tekens voor veranderingen ten aanzien van de theatertechnische elementen geeft en de communicatie onderhoudt over het verloop van de voorstelling met de kleedkamers, kantine en bij de voorstelling betrokken andere ruimten. De andere voorstellingsleiders kunnen dan specifieke controle en regeltaken elders op het toneel hebben of ambulant zijn. Een van hen echter draagt de eindverantwoordelijkheid.
De voorstellingsleider beschikt voor zijn werk meestal over een lessenaar met uitgebreide communicatie- en seinlampapparatuur, effectschakelaar en beeldschermen om de voorstelling te kunnen volgen en mogelijk het publiek in de zaal te observeren en (met een infrarood camera) ook de changementen op het toneel in het donker te kunnen volgen. Hij werkt meestal vanuit een tekst- of muziekboek waarin alle momenten van veranderingen en opkomsten zijn opgetekend.
Het verloop van voorstellingen, met name ten aanzien van de technische veranderingen wordt door de technische mogelijkheden steeds complexer. In sommige grote en ingewikkelde voorstellingen, worden het traditionele sein en teken geven door de voorstellingsleider, geheel of gedeeltelijk vervangen door geautomatiseerde apparatuur, show-control geheten, of krijgen de boardoperators van de belichting of het geluid e.d. opdracht zelf hun waarneming te doen, c.q. cue te geven binnen het door de voorstellingsleider aangegeven tijdsverloop.
Alhoewel de functie voorstellingsleiding binnen alle theaterdisciplines in Nederland gemeen goed is geworden, is de functie pas sinds begin van de jaren zeventig met deze naam voor het eerst in Nederland ingevoerd en wel bij Het Nationale Ballet. Het heeft enige tijd geduurd voordat de functie ook bij de toneelgezelschappen werd ingevoerd, waar van oudsher de Inspiciënt deze functie vervulde, naast al zijn andere voornamelijk technische taken.
De opera gezelschappen in Nederland kenden wel een min of meer vergelijkbare functie ook met de naam Inspiciënt, maar volgens Duits voorbeeld. Deze functie werd echter niet als een technisch/organisatorisch, maar als artistieke gezien en beperkte zich ten aanzien van de organisatie tot het aangeven van de momenten van de veranderingen in de belichten en changementen etc. De functie-inhoud van de voorstellingsleider is meer gevormd naar die van stagemanager volgens de Angelsaksische theatertraditie, waar deze veel meer gezien wordt als leidinggevend en eindverantwoordelijk voor een goed organisatorisch verloop van de voorstelling.
In diverse Nederlandse producties van musicals gebruikt men wel de term stagemanager voor de functie van voorstellingsleider.
Sinds 2002 bestaat er in Nederland een HBO-opleiding voor deze functie aan de Theaterschool van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
Een overzicht van personen die o.a. aangeduid worden met de functiebenaming voorstelingsleider: zie Lijst van voorstellingsleiders