Theatermuseum

Uit TheaterEncyclopedie
(Doorverwezen vanaf Toneelmuseum)
Ga naar: navigatie, zoeken

Theatermuseum

Het Theatermuseum was onderdeel van Theater Instituut Nederland. Theater Instituut Nederland (TIN) was tussen 1925 en 2013 het sectorinstituut en theatergeheugen van Nederland met een collectie van meer dan een miljoen objecten, vanaf de 17e eeuw. Deze Collectie TIN wordt vanaf 2013 beheerd door het Allard Pierson.

Voor het raadplegen van de collectie, zie Raadplegen TIN Collectie.

Van Toneelmuseum tot Theatermuseum tot Theater Instituut Nederland

In 1924 wordt door een aantal enthousiaste theaterliefhebbers het Toneelmuseum opgericht. De collectie komt voort uit een aantal aangekochte privéverzamelingen.

De eerste tentoonstelling is in 1925, toen nog in de Stadsschouwburg van Amsterdam, gewijd aan Louis Bouwmeester sr.. Omdat het nog geruime tijd duurt voordat de huisvesting van het museum geregeld is, zijn er tot de jaren ’60 weinig publieke activiteiten. Met de opening in 1960 van het Toneelmuseum aan Herengracht 168 in Amsterdam zet men een gestage groei in. Vanaf die tijd worden twee à drie tentoonstellingen per jaar gemaakt. In eigen huis kan men tentoonstellingen over de meest uiteenlopende onderwerpen organiseren: van Willem Royaards tot Tsjechische toneeldecors en van operageschiedenis tot miniatuurtheaters uit de 19de eeuw.

Theater Instituut Nederland aan de Herengracht in Amsterdam. Foto: Roel Bogaards

In 1978 fuseert het Toneelmuseum met het Nederlandse Centrum van het Internationaal Theater Instituut (I.T.I.) en de Stichting Theater Klank en Beeld tot Nederlands Theater Instituut (NthI). In die jaren erna is er minimaal een verdubbeling van het aantal jaarlijkse tentoonstellingen met een uitschieter in 1970 met negen tentoonstellingen. Ook in dit decennium is er een mix aan onderwerpen en mensen. Begin jaren ’70 is er veel aandacht voor het buitenlandse theater: Henrik Ibsen, de Turkse ontwerper Mengü, Tjechische toneeldecors, poppen uit België, Franse en Vlaamse ontwerpers, Molière, maar ook de familie Bouwmeester en de Gijsbreght van Aemstel komen aan bod. In de jaren ’80 is sprake van een explosieve groei met alleen al zeventien tentoonstellingen in 1984 en achttien in 1987. Met veel aandacht voor jonge theatervormgevers, circus, poppenspel, kostuums en dans.

In 1992 wordt voor de tweede keer gefuseerd. Dit keer met het Nederlands Instituut voor de Dans (N.I.D.), het Nederlands Mimecentrum en het Nederlands Poppenspel Instituut. De nieuwe naam wordt Theater Instituut Nederland (TIN) en met al deze samenvoegingen wordt het TIN een informatie- en documentatiecentrum voor alle theaterdisciplines. Jaarlijks worden gemiddeld tien tentoonstellingen georganiseerd. Eén van de jaarlijks terugkerende thema’s is de TheaterAffichePrijs (TAP) die tot op heden wordt uitgereikt, vanaf 2009 als onderdeel van de TIN TheaterPrijzen (met prijzen voor theaterfotografie en scènografie). In de jaren ’80 is de aandacht vooral gericht op theaterpersoonlijkheden, ontwerpers en fotografen. In de jaren ’90 worden diverse gezelschappen als de Dogtroep, Cabaret Lurelei, Studio Scarabee en Toneelgroep De Appel uitgelicht.

Het eerste decennium van het nieuwe millennium staat in het teken van een aantal grote tentoonstellingen zoals Speelruimte; 1000 jaar Theater. NL, Theater in de Tweede Wereldoorlog, Backstage, Dansen!, Licht als leidraad. Frits Lensvelt en Kleur op de planken.Nicolaas Wijnberg. In de laatste decennia worden nauwelijks internationaal georiënteerde tentoonstellingen gemaakt zoals in de jaren ’70 nog wel het geval is. De tentoonstellingsonderwerpen zijn voornamelijk gericht op de eigen Nederlandse theatergeschiedenis.

In 2009 breekt een nieuwe periode aan. TIN verhuist van de Herengracht naar de Sarphatistraat in Amsterdam. Vanaf dat moment wordt samenwerking gezocht met externe partners als musea, culturele instellingen en festivals. Dit resulteert in de grote operatentoonstelling Niet omkijken, Orpheus! in Museum De Fundatie in Zwolle, Theater na Tomaat in het Amsterdams (Historisch) Museum, de tentoonstelling Sonia Gaskell. Pionier van de dans in het Joods Historisch Museum in Amsterdam en de tentoonstelling over locatietheater Ergens & Overal, die langs diverse festivals reist.

In 2011 besloot staatssecretaris Zijlstra van Cultuur dat het TIN als sectorinstituut per 2013 geen subsidie meer kreeg. Een plan om als museum te blijven voortbestaan leek kansrijk, maar werd uiteindelijk niet gehonoreerd. Het Instituut heeft in 2012 de deuren moeten sluiten, maar de Stichting TiN (vanaf 2013 Theater in Nederland) blijft bestaan en zich inzetten voor het levend houden van de Nederlandse theatergeschiedenis.

De Collectie TIN wordt vanaf 2013 beheerd door Bijzondere Collecties, vanaf 2019 Allard Pierson van de Universiteit van Amsterdam. Voor het raadplegen van de collectie, zie Raadplegen TIN Collectie.

Het Kamertoneel van Baron van Slingelandt

Een van de mooiste stukken uit de collectie van het Theater Instituut Nederland is het kamertoneel dat Hieronymus baron van Slingelandt in 1781 liet maken. Het kamertoneel is geen kopie van de stadsschouwburg in Amsterdam, maar heeft er veel overeenkomsten mee. De decors werden op dezelfde manier samengesteld als in de schouwburg en konden ook op dezelfde manier verwisseld worden. Deze reportage laat zien hoe het toneel werkt.

Tentoonstellingen Archief

DSCF3354.jpg

2000-2012

  • 2008 TheaterAffichePrijs 2008 (tuin en foyer)
  • 2008 Han Ebbelaar (foyer)
  • 2008 Kleur op de planken. Nicolaas Wijnberg (grote wisseltentoonstelling)
  • 2007 Theaterbouw in Nederland (reistentoonstelling)
  • 2007 TheaterAffichePrijs 2007 (tuin en foyer)
  • 2007 Affiches uit roemrucht Shaffy Theater (foyer)
  • 2007 Movimento, dansfoto’s Joris-Jan Bos (foyer)
  • 2007 Theaterdansfoto’s Maria Austria en Henk Joker (foyer)
  • 2007 Bernie Autsema: dansschetsen (foyer)
  • 2007 Dansen! (grote wisseltentoonstelling)
  • 2007 Licht als leidraad. Frits Lensvelt (grote wisseltentoonstelling)
  • 2005 Tournee - Theaterfoto’s Serge Henri Valcke (foyer)
  • 2005 Sonja Dwinger - portretten van Nederlandse acteurs en dansers (foyer)
  • 2005 Portretten van Acht - fotoportretten van acteurs (foyer)
  • 2005 Mouvements (Jamain) (foyer)
  • 2005 TheaterAffichePrijs 2005 (tuin)
  • 2005 Theater in de Tweede Wereldoorlog (grote wisseltentoonstelling)
  • 2005 Kikker & Co (grote wisseltentoonstelling)
  • 2004 Traditie en Vernieuwing (scènografie tentoonstelling)
  • 2004 TheaterAffichePrijs 2004 (tuin)
  • 2004 Hella voor Freek
  • 2003 Dance has many faces
  • 2003 Sterren vereeuwigd (Greiner, foto’s)
  • 2003 Slingelandt Toneel (semi-permanente tentoonstelling)
  • 2003 TheaterAffichePrijs 2003 (tuin)
  • 2003 De Oriënt in de Opera Nu
  • 2003 Schetsen tussen de coulissen – scèneschetsen Fien de Brueijs (foyer)
  • 2003 Speelruimte; 1000 jaar Theater.NL (grote wisseltentoonstelling)
  • 2002 TheaterAffichePrijs 2002 (foyer en tuin)
  • 2002 Nederland Theaterland
  • 2002 Mozart en de opera in Nederland
  • 2002 Fototentoonstelling Bas Mariën
  • 2002 Dringende kwesties; cabaretiers over God, oranje, sex en andere zaken (grote wisseltentoonstelling)
  • 2002 Vorstenschool. Multatuli’s tips voor Maxima (foyer)
  • 2000 Stripping Girls: Dumas & Corbijn
  • 2000 TheaterAffichePrijs 2000
  • 2000 Van zwaar neervallend damast tot vederlicht tule
  • 2000 Depot in Glas (semipermanente tentoonstelling, Slingelandtzaal)

1990-1999

  • 1999 Een Huis vol Stemmen
  • 1999 TheaterAffichePrijs 1999
  • 1999 Hallo Hierheen! Theater voor een groot publiek 1839 – 1939
  • 1999 Theatrale dromen. Fotoportretten van Diana Blok (reistentoonstelling)
  • 1999 Depot in Glas (semipermanente tentoonstelling, Slingelandtzaal)
  • 1998 Theatrale dromen. Fotoportretten van Diana Blok
  • 1998 Theater op doek (schilderijen uit eigen collectie)
  • 1998 Theaterafficheprijs 1998
  • 1998 Dansfotografie in Nederland
  • 1998 Hallo Hierheen! Theater voor een groot publiek 1839 – 1939
  • 1998 Depot in Glas (semipermanente tentoonstelling, Slingelandtzaal)
  • 1997 TheaterAffichePrijs 1997
  • 1997 Theatrale dromen. Fotoportretten van Diana Blok
  • 1997 Hallo Hierheen! Theater voor een groot publiek 1839 – 1939
  • 1997 Depot in Glas (semipermanente tentoonstelling, Slingelandtzaal)
  • 1996 Negentiende eeuwse achterdoeken van B.J. van Hove (i.s.m. Van Gogh Museum, Amsterdam)
  • 1996 TheaterAffichePrijs 1996
  • 1995 Drie Pioniers
  • 1995 Kostuums en attributen'
  • 1995 Dat is de kleine man...100 jaar joden in het Amsterdamse amusement, 1840-1940
  • 1995 Nederlandse Theateraffiche Prijs 1995
  • 1994 Toneelschrijfkunst in Nederland en Vlaanderen (Hugo Claus)
  • 1994 Tomaat in Perspectief, Theatervernieuwing in de jaren '60 en '70
  • 1994 Nederlandse Theateraffiche Prijs 1994
  • 1994 Twee planken en een hartstocht, 35 jaar theaterfotografie door Kors van Bennekom(reizende tentoonstelling)
  • 1993 Spelen met ruimte: locatietheater in Nederland
  • 1993 Theater van de Toekomst
  • 1993 Shakespeare-affiches
  • 1993 Patrick Meis, theaterfoto's
  • 1993 Ex Libris uit de collectie van Lou Hoefnagels
  • 1993 Circus-affiches
  • 1993 Jonge vormgevers Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag
  • 1993 Nederlandse Theateraffiche Prijs 1993
  • 1993 Twee planken en een hartstocht. 35 jaar theaterfotografie door Kors van Bennekom
  • 1993 Kleine tentoonstelling n.a.v. 'De Danswoede'
  • 1993 Frank Govers’ Keuze (kostuums uit eigen collectie)
  • 1993 Theateraffiches Olivier Roozenburg
  • 1993 Scenografie en Beeldende Kunst, Wisseling van werkelijkheid (Paleis Lange Voorhout, Den Haag)
  • 1992 The Portable Paul Gallis (overzicht werk Paul Gallis, n.a.v. winnen Prosceniumprijs)
  • 1992 Theaterfoto's van Jan Swinkels
  • 1992 Anders dan schouwspel. Het Hoorspel in Nederland
  • 1992 Lurelei: de geschiedenis van een cabaret
  • 1992 Nederlandse Theateraffiche Prijs 1992
  • 1992 De Appel 20 jaar eigenzinnig theater
  • 1992 R.N. Roland Holst: theateraffiches
  • 1992 Museum van het Toeval, de collectie gezien door Rieks Swarte
  • 1991 Dogtroep
  • 1991 Nico van der Stam, theaterfoto's.
  • 1991 Zolder op stapel, de collectie gezien door Judith Lansink en Rien Bekkers
  • 1991 Les Misérables
  • 1991 In het licht van de fotograaf. Een overzicht van de Nederlandse theaterfotografie tot 1940
  • 1991 De Muzikale Tuin
  • 1991 Affiches Theaterprijzen 1990-1991
  • 1991 In memoriam 1990-1991
  • 1991 Quadriennale 1991
  • 1991 Schilderijen uit de eigen collectie
  • 1991 Louis Saalborn: 100ste geboortedag
  • 1991 Un malheureux vêtu de noir; de wording van een opera
  • 1991 Jeugdtheater, Van vorming tot Kunst
  • 1990 Een Vroom bedrog. Een tentoonstelling over het acteren van Siem Vroom
  • 1990 Lou Bandy
  • 1990 Kostuums (serie wisselende kostuumtentoonstellingen in de Slingelandtzaal)
  • 1990 Leg neer die bal!
  • 1990 In memoriam: Myra Ward
  • 1990 Alexandra Radius (t.g.v. afscheid van het ballet)
  • 1990 In memoriam: Sara Heyblom
  • 1990 Wat het water mij gaf
  • 1990 Theater Odeon
  • 1990 "Ik wil gelukkig zijn". Het veelbewogen leven van Fien de la Mar
  • 1990 Mime in Holland
  • 1990 Drie zusters & ander leed., De collectie van het TIN gezien door Frank Raven
  • 1990 Studio Scarabee, Experimenteel Theater in Nederland, 1965-1983 (in 1989 te zien in het Bachroesjin Theatermuseum Moskou, in 1990 in het Theatermuseum)

1980-1989

  • 1989 Jonge Theatervormgevers: Marie-José Thijssen, Josina Goossens en Diana van de Vossenberg
  • 1989 Jonge Theatervormgevers: Sandra de la Combé, Sandra Fischer en Monique Mous
  • 1989 Russische Avant-Garde. Theater 1914-1934 (gasttentoonstelling van het Bachroesjin Theatermuseum, Moskou)
  • 1989 Pan Sok, theaterfoto's
  • 1989 Multi-mediale manifestatie rond de 125ste geboortedag van Herman Heijermans
  • 1988 111 jaar het Zwanenmeer
  • 1988 Een toekomst voor Ideeën
  • 1988 Niet op mooi – Kees van Iersel
  • 1988 Rooie Sien, Bleeke Bet, Oranje Hein
  • 1988 Slingelandttoneel (semipermanent)
  • 1988 Het gezicht van Jan Klaassen
  • 1988 Jonge Theatervormgevers: Erik Kouwenhoven, schetsen en modellen 1986–1988
  • 1988 Jonge Theatervormgevers: Vincent Numan, modellen 1985–1988
  • 1988 Kostuums voor de opera’s Dido en Aeneas en De liefde voor de drie sinaasappelen, schenking van de Nederlandse Operastichting
  • 1988 Hedendaagse Russische Theaterregie; Lev Dodin, Eimuntas Nikrosjoes en Anatoli Vasiljev
  • 1988 Uit de schaduw: Het poppenspel belicht
  • 1988 Jean-Louis Pisuisse; 1880–1927
  • 1988 Het lichaam als instrument; Ausdrucktanz, Butohdans en Neo-expressionisme
  • 1988 Expositie Affiches (reizend naar Brauhof, Oostenrijk)
  • 1987 Van Elckerlyc tot Watzlaf, kostuums van de Nederlandse Comedie
  • 1987 Cees Bantzinger: tekeningen
  • 1987 Maurice Bover: foto’s van Shusaku & Dorme Dance Theatre
  • 1987 Willv Rieser: theatertekeningen
  • 1987 Délire de Vie (Katheater): theaterfoto’s van Clemens Boon (foyer)
  • 1987 100 jaar Carré: affiches + attributen
  • 1987 Poppen van Jan Nelissen, Janus Cabalt en Wim Meilink
  • 1987 Heerekrintjes (poppententoonstelling)
  • 1987 Bep Sturm van den Bergh: bronzen circusfiguurtjes
  • 1987 De Kleine Komedie moet blijven
  • 1987 Jan Nelissen “Meester tussen tijdgenoten”
  • 1987 Affiches van poppenvoorstellingen uit de collectie van het NthI
  • 1987 Schilderijen, prenten en objecten, m.b.t. Commedia dell’arte uit eigen collectie
  • 1987 En Scene
  • 1987 Godfried de Groot (fototentoonstelling)
  • 1987 Jutka Rona 20 jaar toneel
  • 1987 Shusaka Dormu Dance Theatre (Theaterfoto’s Maurice Boyer)
  • 1987 Veiko Kankkunen balletfoto’s (foyer)
  • 1986 Verbeelden van Visioenen (overzichtstentoonstelling scenografie Niels Hamel)
  • 1986 Op en achter het toneel (toneelmachinerieën in de 18de eeuw)
  • 1986 Kostuums voor Strawinsky’s ‘Oedipus Rex’ van Harry Wich
  • 1986 Maquettes van Amsterdamse schouwburgen.
  • 1986 Tekeningen van Anneloes Groot (foyer)
  • 1986 Fokke Duez decorontwerper
  • 1986 Janus Cabalt (Poppen en Marionetten)
  • 1986 Schilderijen uit de collectie van het NthI
  • 1985 Een huis vol Theater, een tentoonstellingen serie: Theo Mann-Bouwmeester, actrice; Flup en Ju, objecten; Kostuums van na 1945; Adolphe Appia; Van schouwburgen en kermissen 1780–1813; Theater in Nederland 1780–1813; Johan Merkelbach, portretten; Feike Boschma en zijn marionetten
  • 1985 Driestuiversopera; tekeningen van Germ de Jong
  • 1985 Opus Esp; Kostuumtekeningen.
  • 1985 Boulevard of Broken Dreams.
  • 1985 Affiches en maquettes, Frank Raven en Nicolaas Wijnberg
  • 1985 Theaters door de eeuwen heen (werd reistentoonstelling)
  • 1985 Herman Gordijn
  • 1985 Jonge Theaterfotografen
  • 1985 Reistentoonstelling Brederode
  • 1985 Theater und Gesellschaft (reistentoonstelling)
  • 1985 Vergane Glorie, artiesten en hun graven
  • 1984 Uit in Amsterdam en Armoede en Grootheid, tentoonstellingen in het kader van de manifestatie La France aux Pays Bas
  • 1984 Kostuums van voor 1945
  • 1984 Poppen van Hinderik de Groot en Wim Meilink
  • 1984 Geluidsfragmenten geïllustreerd met documentatie
  • 1984 Miniatuurtonelen
  • 1984 Kijk… Annie M.G. Schmidt: de schrijfster in beeld
  • 1984 ONK Theater Overal, objecten
  • 1984 Maquettes en ontwerpen (Werk van Nicolaas Wijnberg, Herman Gordijn, Frank Raven, Toer Van Schayk, Harry Wich)
  • 1984 Curiosa uit de nalatenschap van Oscar Carré
  • 1984 Toneelwaaiers
  • 1984 Goochelspullen
  • 1984 Tilly Sylon; een vergeten danseres
  • 1984 Chiel de Boer; cabaretier
  • 1984 Nieuwe aanwinsten; aangekocht
  • 1984 Tekeningen van leerlingen van de Gerrit Rietveld Akademie (foyers en hal).
  • 1984 Wim Kan
  • 1984 Affiches van Nicolaas Wijnberg, Frank Raven, Anthon Beeke, Jan Bons en Dick Elffers
  • 1983 Tentoonstelling theater (Rotterdam)
  • 1983 Albert van Dalsum als decorontwerper
  • 1981 De tijd wisselt van spoor
  • 1981 Jean Cocteau
  • 1981 Theater of Beeldende Kunst
  • 1980 Poppenscènes, Paul Citroen
  • 1980 ‘t Mooist zijn de beentjes, Revue
  • 1980 Poppenspel in Nederland na 1945
  • 1980 Special Festival of Fools

1970-1979

  • 1979 Vondel en Amsterdam
  • 1979 Wonderland.
  • 1979 Van de koele meren des doods (reizend naar Praag)
  • 1979 Theater op de Bres
  • 1978 Hooggeëerd Publiek, Circus in Nederland
  • 1978 Een tentoonstelling ter gelegenheid van de 100ste geboortedag van Eduard Verkade
  • 1978 Gijsbrecht van Aemstel
  • 1978 Het Poppenspel
  • 1978 De wereld van Grietje Kots (o.a. reizend naar Parijs)
  • 1976 Komt dat zien! De Amsterdamse kermis in de 19e eeuw
  • 1976 De achtergrond belicht
  • 1976 Herman van Elteren (serie Nederlandse ontwerpers voor het theater, nr.4)
  • 1976 Volk voor de Kunst, 10 jaar Uitkrant
  • 1975 Studio Scarabee
  • 1975 Goed in ’t pak
  • 1975 Opera en muziektheater in Amsterdam: theaters en lokalen van vroeger en nu
  • 1975 Gijsbrecht
  • 1975 H. Th. Wijdeveld
  • 1974 Een tentoonstelling met werk van de Turkse ontwerper Mengü
  • 1974 Cor Ruys, acteur, regisseur en toneelleider
  • 1974 Het toneel van Baron van Slingelandt
  • 1974 Wim Sonneveld
  • 1973: Toneeldecor- en costuumontwerpen uit de jaren 1890–1930 uit de collectie van het Toneelmuseum te Amsterdam
  • 1973 De Bouwmeesters- een theaterfamilie
  • 1973 Molière 1673–1973
  • 1973 Ballet in Prent en Pak
  • 1972 Theaterfoto’s van Ralph Prins
  • 1972 Brand!
  • 1972 Erwin Piscator
  • 1972 Franse ontwerpers voor het Theater
  • 1972 Jo Mielziner, toneeldecors uit de USA
  • 1972 Vlaamse ontwerpers voor het Theater
  • 1971 Spectacle coupé uit de Nederlandse theatergeschiedenis
  • 1971 Nicolaas Wijnberg, dekors etc.(serie Nederlandse ontwerpers voor het theater, nr.3)
  • 1971 Poppen uit België en Nederland.
  • 1971 Theater in Blik (reizend naar Praag)
  • 1971 Affiche tentoonstelling (reizend naar Praag)
  • 1971 Michiel de Ghelderode
  • 1970 De eigen collectie in een nieuw licht
  • 1970 Ibsen en het Noors toneel
  • 1970 Theater in Blik (Bremerhaven, Berlijn en Regensburg)
  • 1970 20 jaar Engelse decorontwerpen
  • 1970 75 jaar Nederlands Cabaret
  • 1970 Johannes Jelgerhuis
  • 1970 Lisette van Meeteren (serie Nederlandse ontwerpers voor het theater, nr.2)
  • 1970 Mini - theaters
  • 1970 Tsjechische toneeldecors

1960-1969

  • 1969 Minitheaters: toneel als speelgoed in de 19e eeuw
  • 1969 Theater in Blik
  • 1969 Wim Vesseur (serie Nederlandse ontwerpers voor het theater, nr.1)
  • 1968 Josef Svoboda
  • 1968 Decors voor het voetlicht
  • 1968 Toneel bij gaslicht en gloeilamp
  • 1966 Een huis vol toneel
  • 1966 Op de planken
  • 1965 Het toneeldecor in de 19e eeuw
  • 1965 Kostuums voor het voetlicht
  • 1965 Scapino 20 jaar
  • 1964 Herman Heijermans
  • 1963 Kerken, kloosters en kastelen
  • 1962 Theaterbouw (in Museum Fodor, Amsterdam)
  • 1962 Tweehonderd jaar affiches
  • 1961 Nijmegen Theaterstad
  • 1961 Opera toen, opera nu
  • 1960 Gijsbrecht

1925-1957

  • 1957 Amsterdam Theaterstad
  • 1954 Het Theater, 150 jaar Koninklijke Schouwburg (in Gemeentemuseum, Den Haag)
  • 1954 Een half procent Toneelmuseum
  • 1950 Kleur en Fleur van het Nederlandse Toneel in oude en in nieuwe tijd
  • 1950 Amstelstraat en Rembrandtsplein
  • 1950 Theo Mann Bouwmeester
  • 1949 75 jaar Toneelschool
  • 1934 40 Jaar Stadsschouwburg
  • 1925 Eretentoonstelling Louis Bouwmeester (in de Stadsschouwburg Amsterdam)
  • 1925 Het Amsterdamsch Toneel