Stephen Sondheim
| Naam | Stephen (Joshua) Sondheim |
|---|---|
| Geboortedatum | 22 maart 1930 |
| Geboorteplaats | New York City |
| Overlijdensdatum | 26 november 2021 |
| Overlijdensplaats | Roxbury, Connecticut |
| Beroep | Auteur, Componist |
| Discipline | Muziektheater |
| Trefwoorden | Opera, Musical |
| Externe databases: | |
| IMDb | |
| IBDb | |
| VIAF |
Biografie
Componist/schrijver Stephen Sondheim werd geboren op 22 maart 1930 in New York. De eerste musical die hij zag was ‘Very Warm for May’ van Kern en Hammerstein. Hij was toen 9 jaar oud. Na de scheiding van zijn ouders verhuisde hij met zijn moeder naar Pennsylvania en werd hij praktisch de buurjongen van Oscar Hammerstein. Deze had een grote invloed op Stephen Sondheim. Nadat Sondheim op zijn 15e zijn eerste musical ‘By George’ had geschreven, bracht hij het naar Oscar Hammerstein en vroeg diens mening. Deze gaf zijn ongezouten, maar opbouwende kritiek, nam de jongen onder zijn hoede en leerde hem alles wat hij wist over het schrijven van musicals.
Opleiding
Stephen Sondheim haalde zijn diploma aan het Williams College, waar hij de Hutchinson Prize for Music Composition kreeg. Op het Williams College begon hij met het studeren van wiskunde, maar schakelde al snel over op theater en musical. Bij zijn afstuderen in 1950, magna cum laude, kreeg hij tevens de Hubbard Hutchinson Proze-prijs van $3000 per jaar om zich verder te ontwikkelen op musicalgebied. Vervolgens studeerde Stephen theorie en compositie bij Milton Babbitt.
Theater/Toneel
In januari 2023 werd onverwacht Sondheims eerste stap op musicalgebied teruggevonden. Een audiorecording uit 1948. "Phinney's Rainbow" werd 4 keer opgevoerd op het Williams College. Sondheim was toen 18.
Zijn professionele carrière echter leek te starten in 1954 met Saturday Night (book Julius J. Epstein), een musical komedie in de traditie van zijn mentor, (Rodgers en) Hammerstein II. Echter door de voortijdige dood van de producent Lemuel Ayers bleef de musical "on hold" tot 1997. In 1957, 26 jaar oud, schreef hij (samen met Leonard Bernstein) de teksten voor West Side Story, zijn eerste grote succes.
Na het schrijven van de liedteksten voor Jule Styne's Gypsy in 1959 profileerde Sondheim zich meer en meer als componist van Broadwaymusicals, waarvoor hij ook de teksten bleef verzorgen. Zo volgden onder andere A Funny Thing Happened on the Way to the Forum (1962), Company (1970), Follies (1971), A Little Night Music (1973), Pacific Overtures (1976), Sweeney Todd (1979) en Merrily We Roll Along (1981), alle geregisseerd door Harold Prince. Stephen Sondheim componeerde de muziek en schreef de teksten voor Anyone Can Whistle (1964), werkte als schrijver met Richard Rodgers aan Do I Hear A Waltz (1965) en schreef nieuwe teksten voor Bernsteins Candide (1974).
1972/73 begon Sondheim een studie "playwriting" aan de Yale Drama School. In zijn tweede jaar (1974) werd de musical "The Frogs" uitgebracht, vrij naar een politieke Aristophanes satire uit 405 jaar voor Christus (book Burt Shevelove). De musical werd oorspronkelijk uitgevoerd in Yale University 's gymnasium ' s zwembad. De show werd geproduceerd op Broadway in 2004 met het boek herzien door Nathan Lane en de score uitgebreid door Sondheim. Dit werd nieuw leven ingeblazen in Londen in 2017.
Rond 1994 componeerde en schreef hij de liedteksten voor het liefdesdrama Passion (gebaseerd op het boek Fosca en op de film Passione d'amore). Het script was geschreven door James Lapine. Met hem maakte hij ook Sunday in the Park with George (1984) - waarvoor ze de Pulitzer Prize voor beste drama wonnen - en Into the Woods (1987).
In 1990 opende off-Broadway ASSASSINS, over de (bijna) moordenaars van Amerikaanse presidenten. Op de productie leek een vloek te rusten. De opening viel gelijk met de Gulfoorlog en de in 2004 geproduceerde versie had te kampen met de gebeurtenissen op 11 september 2001. Het publiek niet zat te wachten op een show over dit thema en had een korte run.
De nieuwe versie op Off Broadway werd maart 2020 stilgelegd vanwege het corona virus.
In 1999 opende de laatste productie die Sondheim voor langere tijd zou schrijven. Whise Guys werd met zeer gemengde kritieken ontvangen. Een serie van herschrijvingen deden in 2003 de titel veranderen in Bounce en in 2008 in Road Show, nadat het script weer teruggebracht werd tot de bedoelde essentie uit het begin.
In 2016 werd bekend dat Sondheim bezig was aan een nieuwe voorstelling rondom twee films van de surrealistische regisseur Luis Buñuel maar bleef op de plank liggen.
In 2018 regisseerde Ivo van Hove op Broadway "zijn" versie van "West Side Story". Een rauwe enscenering, gebracht naar deze tijd. Een combinatie van live toneel en videobeelden. De aanpak van de tot bijna heilig verklaarde musical werd niet erg succesvol ontvangen. En werd, na slechts enkele voorstellingen, na de corona stilstand op Broadway niet meer geprogrammeerd.
Ook in 2018 ging in Londen een vernieuwde versie van Company met veel succes in première. Op verzoek van regisseur Marianne Elliot bewerkte Sondheim de eerder mannelijke vrijgezel Bobby tot vrouw, en worden de huwelijken van haar vrienden vanuit vrouwelijk perspectief bekeken. De bewerking bleef uiteindelijk beperkt tot de personages; inhoudelijke tekstuele veranderingen werden geschrapt. Deze vernieuwde versie werd in 2020 naar Broadway gehaald, maar net voordat de première op 22 maart plaats kon vinden getroffen door de Broadway sluiting vanwege COVID. Uiteindelijk vond een herstart plaats in november 2021. Gelijktijdig werd op 2 november de John Doyle's versie van ASSASSINS officieel Off Broadway ge(her)opend.
In september 2021 werd de theaterwereld verrast met de mededeling dat Sondheim bezig was aan een nieuwe voorstelling (playwright David Ives), "Square One". Een scriptlezing vond plaats met onder meer Nathan Lane en Bernadette Peters.[1]
Het was de bedoeling om de voorstelling in 2022 te produceren.
Op 26 november 2021 overleed Sondheim thuis in Roxbury, Conn op 91 jarige leeftijd.
Twee dagen later organiseerde de "Broadway community" spontaan op Times Square een eerbetoon aan hun nestor en mentor.
Met "Sunday" uit "Sunday in the park with George" werd op emotionele wijze afscheid genomen.
Op 27 november 19.00 uur ging als eerbetoon Londen's West End 1 minuut op donker. Op 8 december 18.30 uur volgde Broadway.
Op 3 mei 2022 vond in Londen een gedenkwaardig concert plaats als eerbetoon aan de meester in het naar hem vernoemde theater met in de lead Bernadette Peters. De kaarten waren binnen enkele minuten uitverkocht. In een tweede theater kon op een groot scherm "live" de emotionele avond worden meebeleefd. De registratie werd op 31 december 2022 door de BBC uitgezonden. Een heruitvoering op Broadway volgde, aangevoerd door Bernadette Peters en Lea Salonga.
Tegen elke verwachting in ging Stephen Sondheims laatste langverwachte, op de beide Luis Buñuel films gebaseerde, musical met een nieuwe titel "Here We Are" op 22 oktober 2023, 2 jaar na zijn overlijden, in wereldpremière in een strikt beperkte Off Broadway-uitvoering, geregisseerd door tweevoudig Tony-winnaar Joe Mantello .
Meer een toneeldrama met sterk in de tekst geïntegreerde liedjes in de Sondheim stijl. Waar "Less is More", "God zit in de details" en vooral ook "Inhoud gaat voor Vorm" tot extremen werd doorgevoerd.
In de eerste helft, die zich ontvouwt als een traditionele musical, worden de plannen van vrienden om samen uit eten te gaan steeds gedwarsboomd.
In de tweede helft geniet de groep eindelijk van een heerlijke maaltijd, maar ontdekt dat ze niet weg kunnen, waardoor ze in wanhoop en chaos terechtkomen. Deze helft lijkt meer op een toneelstuk, omdat er grotendeels geen liedjes voorkomen. De reden wordt betwist, ofwel bewust daar acte 2 liedjes niets konden toevoegen om het verhaal te versterken, of omdat Sondheim stierf voordat hij ze kon schrijven. De voorstelling werd door musicologen geanalyseerd, waarbij de door velen gevonden muzikale relaties met eerder werk als een mooie afsluiting van zijn oeuvre werd beschouwd.
Zijn nalatenschap is deels aan een veilinghuis aangeboden. In Nederland worden veelal de memorabelen aan het Theaterinstituut en het Theaterarchief geschonken.
Naast zijn eigen stukken, leverde Sondheim in zijn carrière op verschillende wijzen bijdragen aan diverse andere voorstellingen: The last Resort (1956, niet geproduceerd), The word of Jules Feiffer (1962), Hot Spot (1963), The Mad Show (1966), Illya Darling (1968), A Pray By Brecht (1968), Revival CANDIDE (1974), Muscle (1994, niet geproduceerd) en Sondheim on Sondheim (2010).
Theater CV
Stephen Sondheim heeft bijgedragen aan 54 productie(s).
Stephen Sondheim heeft gewerkt in de volgende functies:
- Auteur (schrijver libretto, scenario) - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Liedteksten - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Muziek - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Stephen Sondheim heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
Producties na zijn overlijden
In oktober 2023 vond in New York een herneming plaats van "Merrily We Roll Along" in de regie van Maria Friedman. De oorspronkelijke productie uit 1981 was een flop in New York (44 previews en 16 voorstellingen werden slechts gespeeld) en maakte ene einde aan de samenwerking met Harold Prince. Deze herneming werd daarentegen een succes. Na een geslaagde Off-Broadway-run verhuisde de voorstelling naar Broadway, met record ticketprijzen ver boven de 500 dollar. Tijdens de Tony Awards in 2024 ontving de voorstelling vier prijzen. De laatste voorstelling is gepland voor juli 2024.
Sondheims werk lijkt een nieuwe fase in te gaan. West End en Broadway plannen nieuwe producties, regisseurs vernieuwen zijn oeuvre.
Sondheim's werk gekwalificeerd
Sondheim wordt niet voor niets de William Shakespeare van het musicalgenre genoemd. Zijn liedteksten en muziek zijn markant, karakteristiek en daarmee zeer typerend voor zijn karakters. Hij weet de alledaagse dingen om te zetten in prachtige poëzie. Zelf zei hij ooit: “Minstens de helft van mijn teksten houdt zich bezig met ambivalentie: tegenstrijdige gevoelens.”[2] Zijn hobby, het maken van kruiswoordpuzzels, zijn tekenend voor de ingenieuze tekstbehandeling.
Sondheim hanteerde tijdens het schrijven van stukken drie credo's, die in bijna al zijn werken zijn terug te vinden, te weten: Less Is More, Content Dictates Form en God Is In The details. Alle drie de credo's zijn volgens hem dienstbaar aan de duidelijkheid van het stuk.[3] Hij onderscheidde zich daarin van velen in zijn professie.
Film/Televisie
Sondheim maakte de muziek voor de films Stavisky (1974), Reds (1981) en hij schreef enkele nummers voor de film Dick Tracy (1992), die uitgevoerd werden door Madonna. Hij schreef samen met Anthony Perkins het scenario van de film The Last of Sheila en componeerde de muziek en de liedteksten voor de televisiemusical Evening Primrose (1966). Ook componeerde hij - als vanzelfsprekend - de muziek voor de verfilmingen van zijn musicals Sweeney Todd (2007/2008) en Into the Woods (2014).
Daarnaast leverde hij bijdragen aan de films The Thing of It (1969, niet geproduceerd), The Seven-Per-Cent Solution (1976), Singing out loud(1992, niet geproduceerd) en The Birdcage (1996). Voor televisie droeg hij bij aan Kukla, Fran and Ollie (1952), I Believe in You (1956), The Fabulous Fifties (1960) en Do You Hear A Waltz (1960).
Op 9 december 2021 ging Steven Spielberg's remake West Side Story in Nederland in première. Spielberg zegt daarover dat hij zich altijd zal herinneren dat hij drie weken naast Sondheim in een opnamehokje zat, terwijl de acteurs hun vocale nummers neerlegden. "Zijn muzikale scherpte, hij sluit altijd zijn ogen. Hij luistert altijd naar de muziek."[4] Hij drukt uit waar hij van houdt en niet van wat hij hoort, en dan is hij zo welbespraakt om erover te communiceren.
Prijzen
Sondheim won Tony Awards als beste componist en beste tekstschrijver voor Sweeney Todd, A Little Night Music, Follies en Company. Dezelfde musicals wonnen ook de New York Drama Critics’ Circle Award, evenals de producties Pacific Overtures en Sunday in the Park with George. Voor Sunday in the Park with George ontving Sondheim in 1985 de Pulitzer Prize. Daarnaast Tony's voor beste originele muziek Into the Woods en PASSION. Verder de Engelse Olivier Awards voor Sweeney Todd (1980), FOLLIES (1987), Sunday in the Park (1991) en Merrily We Roll Along (2001/2024). Grammy Awards voor onder meer Passion, In to the Woods (2×), Sunday in the Park with George, Sweeney Todd, Little Night Music (best musical, beste lied van het jaar), Company. In 2008 ontving hij de special Tony Award - Lifetime Achievement, The Helen Hayes Tribute price (1993), Lucille Lortel Award (2003), Edgar Ellen Poe Award (1974), Outher Critica Circle Award (Company, Candide, 1970,1974), Grammy Trustees lifetime Achievement Award (2008).
Overig
Stephen was bestuurslid van het Dramatists Guild, de Amerikaanse Associatie van Toneelschrijvers, Componisten en Tekstschrijvers. Hij was voorzitter van 1973 tot 1981 en werd in 1983 gekozen voor de American Academy and Institute of Arts and Letters. In 1989 werd Stephen Sondheim benoemd tot Visiting Professor of Drama and Musical Theatre aan de Universiteit van Oxford. Ontving in 2015 uit de handen van Obama "The Presidential Medal of Freedom" en werd gezien als de meest vernieuwende componist/tekstschrijver van de Amerikaanse musical in de 20e eeuw.
Twee theater zijn hernoemd naar Stephen Sondheim. In New York werd het Miller's Theater in 2010 omgedoopt tot het Stephen Sondheim Theater, ter ere van zijn tachtigste verjaardag. Na een verbouwing van het Londense Queens' Theatre, heropende het gebouw in 2019 onder de nieuwe naam van het Sondheim Theatre.
Op 26 April 2020 werd Sondheim's 90e verjaardag groots luister bijgezet door het crème de la crème van Broadway met een wereldwijd virtual concert "Take Me To The World".[5] Het concert werd ingeleid door een voltallig Broadway orkest vanuit de individuele huiskamers met ouvertures uit zijn werk. Mede als fundraising for Artists Striving to End Poverty (ESTAP).
Literatuur over Sondheim (beperkte selectie)
- Stephen Sondheim, a life. Meryle Secreet, Delta trede paperbacks
- Art is 't Easy, the theater of Stephen Sondheim. Joanne Gordon, Da Capo press NY
- How Sondheim found his sound. Steve Swayne, University of Michigan Press
- Sondheim & Company. Graig Zadan, Da Capo Press NY
- Sondheim. Martin Gottlieb, Harry N. Abrams, inc.,publishers
- Sondheim on Music, Minor Details and Major Decisions. Mark Eden Horowitz, Scarecrow Press
- Finishing The Hat. Stephen Sondheim, Alfred A. Knop NY
- Look, I Made A Hat. Sondheim, Alfred A. Knopf NY
Beide door Sondheim geschreven boeken behandelen zijn lyrics met commentaren, verduidelijkingen, dogma's, inhoud, anekdotes en een compleet overzicht van bijdragen aan onder meer theaterproductie, televisie, individuele en gelegenheidsopdrachten en een songlist. Mark Horowitz ondervroeg Sondheim 6 weken en beschrijft het creatief proces van een aantal shows.
Externe links
Bronnen
- ↑ Deadline: "Stephen Sondheim Writing New Musical ‘Square One’, Reveals Plans To Stephen Colbert."
- ↑ Gordon, Joanne. Art Isn’t Easy: The Achievement of Stephen Sondheim. Carbondale: Southern Illinois UP, 1990. P.11
- ↑ Stephen Sondheim, Finishing the Hat: Collected Lyrics (1954-1981) with Attendant Comments, Principles, Heresies, Grudges, Whines and Anecdotes
- ↑ Maureen Lee Lenker. "Steven Spielberg and the cast of West Side Story remember Stephen Sondheim". Entertainment Weekly. Gepubliceerd 9 december 2021.
- ↑ Broadway.com: Jaw-Dropping Line-up of Stars to salute Stephen Sondheim