Martie Verdenius
| Naam | Martie Verdenius |
|---|---|
| Volledige naam | Martha Catharina Henderika Verdenius |
| Geboortedatum | 19 oktober 1908 |
| Geboorteplaats | Heerde |
| Overlijdensdatum | 14 september 1997 |
| Beroep | Cabaretier, Schrijver, Tekstschrijver, Docent |
| Discipline | Toneel, Kleinkunst |
| Trefwoorden | Cabaret |
| Externe databases: | |
| DBNL | |
| IMDb | |
| VIAF |
Biografie
Martie Verdenius (1908-1997) was een Nederlandse actrice, cabaretière, schrijfster, producent en docent. Verdenius is geboren in het Gelderse Heerde en groeide met drie broers op in een welgesteld notarisgezin. Haar ouders bezochten met regelmaat theatervoorstellingen in Amsterdam en soms zelfs in Berlijn. De prikkeling voor het theater bij Verdenius kwam hier vandaan.[1] Ze droomde al jong van een leven in het theater en maakte in 1925 haar debuut op 17-jarige leeftijd in Gijsbrecht van Aemstel van Eduard Verkade.[2]
Verdenius wilde verder met acteren, maar haar ouders keurden dit af. Bij het theater gaan was een verval van moraal en dat was niet passend voor het welgestelde notarisgezin.[3] Aangezien vrouwen destijds enkel kandidaat-notaris konden worden, vertrok Verdenius naar Amsterdam om Nederlands te studeren. Haar ouders spoorde haar aan om deze opleiding te gaan volgen; zelf had ze er weinig interesse in en deed dit voornamelijk om in Amsterdam te komen.[4] Ondanks de start met haar opleiding Nederlands bleef het theater naar Verdenius lonken, wat ze zelf omschreef als: “ (…) het bleef branden, als je niets anders wilt, dan gebeurd het ook.”[5] Ze bleef eigen werk schrijven en probeerde via verschillende wegen bij het theater te komen, maar zonder succes. In het tweede jaar van haar opleiding stopte Verdenius met de studie Nederlands.
In 1935 schreef ze Louis Davids aan en mocht ze veertien dagen deelnemen aan zijn Kurhaus Cabaret in Scheveningen; dit nadat Davids ruzie had gekregen met één van zijn medewerkers. Het jaar daarop mocht ze weer bij zijn cabaret aantreden. Hiervoor kreeg ze goede kritieken van onder andere Menno ter Braak. Hij schreef: “Martie Verdenius is een verrassing, nu eens niet een schone, glunderende, sierlijk uitgedoste dame, maar een spichtig meiske in lange wijde pantalon en trui die met haar wrange liedjes reminiscenties aan de Pfeffermühle (Duits cabaretgezelschap) opriep.”[6] Daarna kreeg ze een tijdelijk engagement bij Alice Dorell en was ze twee seizoenen betrokken bij Wim Kan in zijn ABC Cabaret als één van de zeven ‘joffers’. In deze periode heeft ze ook twee bewerkingen gemaakt van de sprookjes van Hans Christian Andersen.[7] Verdenius gaf aan dat men interesse had in haar werk en minder in haar kwaliteiten als uitvoerende artiest, maar dat ze zakelijk genoeg was om haar werk in combinatie met zichzelf aan te bieden.[8]
Eind 1939 vertrok Kan en zijn cabaret naar voormalig Nederlands-Indië voor een tournee. Verdenius sloeg zijn uitnodiging om mee te gaan af. Doordat ze uit een notarismilieu kwam, was ze zakelijk ingesteld en gecombineerd met haar drang naar vrijheid is ze eigen voorstellingen gaan schrijven.[9] Samen met een bevriende secretaresse huurde ze het Leidseplein Theater af. De eerste twee voorstellingen schreef ze voor actrice Fien de la Mar, maar later voor haar eigen Cabaret Martie Verdenius.[10] Hiervan maakten in de loop der jaren onder anderen Louisette, Sophie Stein, Hetty Blok, Lia Dorana en Guus Hermus deel uit.
Verdenius had een eigen stijl die vernieuwend was voor haar tijd. In tegenstelling tot de tot dan vaak nietszeggende liedjes ging het bij Verdenius over maatschappelijke problemen. Ze had een didactische drang om mensen iets bij te brengen. Verdenius gaf over haar werk aan: “(…)werk waar je hart en ziel van omdraaide in je lijf.”[11] In haar schrijfstijl hield Verdenius ervan om heilige huisjes omver te trappen. Ook was ze - deels onbewust - een voorbeeld voor vrouwenemancipatie. “Ik was al feministe toen het woord nog niet bestond. (…) ik heb eigenlijk nooit het gevoel gehad dat ik bepaalde dingen niet kon of mocht omdat ik een vrouw ben.”[12] Binnen haar oeuvre heeft ze veel liedjes speciaal voor vrouwen geschreven.[13] Verdenius heeft vaak geschreven voor andere mensen; ze doorzag wat voor soort nummer of voordracht bij een artiest goed tot uiting zou komen. Binnen haar cabaret was ze scherp op de balans van de voorstelling, zodat nummers en artiesten goed tot hun recht konden komen. Ondanks dat Verdenius het bekendst is geworden door haar teksten, vond ze het schrijven van teksten en later van haar andere werk een verschrikkelijk zware bezigheid.[14]
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef het Cabaret Martie Verdenius optreden. Volgens Verdenius had het Nederlandse publiek behoefte aan amusement om de zware tijden buiten de zaal even te kunnen vergeten. Daarnaast schreef Verdenius tussen de regels door ook kritisch over de bezetter. Een verrader schreef in een verslag aan het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten: “Verdenius is een begaafd schrijfster, doch gebruikt haar talent voor anti-nationaal-socialistische uitingen.”[15] Haar nummer “Rotterdam 1940”, gezongen door Fien de la Mar, ontving door de impact ervan geen applaus, maar het publiek ging uit respect staan. Voor het schrijven van dit nummer over het bombardement op Rotterdam moest ze uitleg komen geven bij de Duitse inlichtingendienst aan de de Euterpestraat in Amsterdam.[16] Ondanks het verbod door de bezetter gaf ze bepaald werk uit handen aan bevriende Joods artiesten.[17] Tijdens de oorlog trouwde Verdenius met Jan Prent en kreeg het echtpaar twee kinderen. Dit huwelijk werd in 1949 ontbonden.[18] Na het beëindigen van de oorlog stond ze in september 1945 weer in het Leidseplein Theater met Alleen mannen en in de daarop volgende jaren maakte ze met haar cabaret verscheidene voorstellingen.
In 1950 besloot Verdenius te stoppen met haar eigen cabaret. De reden hiervoor was de zorg voor haar kinderen, maar ook problemen met haar gezondheid in de jaren daarvoor.[19] Daarnaast kwamen haar artistieke verlangens steeds vaker in conflict met het commerciële theater.[20] Ondanks het einde van haar cabaret bleef Verdenius schrijven voor theater, televisie en reclame-uitingen. Na het stoppen van haar cabaret heeft ze als redacteur bij het tijdschrift “Thuis” gewerkt. Daarna heeft ze vijftien jaar lang als columnist geschreven bij het tijdschrift “Elsevier”.
Verdenius doceerde ook aan drie verschillende instellingen, aan de nijverheidsschool in Amsterdam, het Sociaal Wetenschappelijk Instituut in Den Haag en aan de Amsterdamse Academie voor Kleinkunst. In haar latere werk bleef ze zich maatschappelijk kritisch opstellen en was ze niet gediend van het verval van de Nederlandse taal; hierover schreef ze het boek Nederlands om prettiger te leven: Leren Praten. Op 81-jarige leeftijd ging Verdenius - met enige tegenzin - met pensioen.[21] Ook na haar pensioen bleef ze schrijven en heeft haar nieuwe werk “geef de bloemen nou” voorgedragen tijdens een interview met Jacques Klöters.[22]
Martie Verdenius overleed op 14 september 1997, ze werd 88 jaar.
Theater CV
Martie Verdenius heeft bijgedragen aan 45 productie(s).
Martie Verdenius heeft gewerkt in de volgende functies:
- BeeldtAf - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Bewerking - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Regie - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Vertaling - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Auteur (schrijver libretto, scenario) - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Uitvoerende - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Liedteksten - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Muziek - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Martie Verdenius heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
- Idem de voorstellingen waarvoor hij geregistreerd werd als producent onder de naam Cabaret Martie Verdenius.
Overig
- Gehuwd met Jan Prent op 20-3-1940 (Amsterdam).
- Gescheiden van Jan Prent op 22-1-1949 (Amsterdam).
Trivia
- Tijdens haar 40-jarige artiestenjubileum in 1975 werd, op aandringen van Wim Ibo, de langspeelplaat “Uit Liefde” uitgebracht. Voor deze plaat heeft Martie Verdenius twaalf van haar werken uitgekozen die vervolgens door verschillende artiesten, waaronder Thérèse Steinmetz, zijn ingezongen. Ook Fien de la Mar, met wie Verdenius intensief heeft samengewerkt, staat met een oude opname op de plaat.[23]
- In 1989 liet Verdenius beslag leggen op het boek Zij kon het lonken niet laten van Guus Vleugel. Het boek was een bloemlezing met liedteksten van het Nederlandse cabaret vanaf 1945 tot 1989. Vleugel had geen expliciete toestemming van Verdenius gekregen om haar werk te gebruiken. Ze liet daarom beslag leggen op de uitgave vanwege de kwestie rond de auteursrechten. Daarnaast stelde Verdenius dat haar werk zwaar verminkt en niet representatief voor haar oeuvre was.[24] Verdenius, Vleugel en uitgeverij Bert Bakker zijn tot een compromis gekomen. De keuze van Vleugel voor “Wie willen het onderste uit de kan…” ook bekend als “Alleen Mannen” bleef in het boek en het boek kreeg een inlegvel met “Versje voor Vrouwen”, de keuze van Verdenius.[25]
Externe links
- website resources Huygens
Bronnen
- ↑ Paul de Casparis, “Paul de Casparis interviewde Martie Verdenius”, De Telegraaf, 24-12-1952
- ↑ Els Kloek, 1001 vrouwen in de 20ste eeuw (Nijmegen: Van Tilt, 2018) 831
- ↑ Meisje uit Heerde werd bekend liedjesschrijfster”, Nieuw Kamper Dagblad, 25 maart 1975
- ↑ Kloek, 1001 vrouwen, 831-832
- ↑ Martie Verdenius, interview door Jacques Klöters, 26 maart 1995, geluidsopname, Theater Instituut Nederland / De theatercollectie, Amsterdam
- ↑ Jacques Klöters en Paul Blom. 100 jaar amusement in Nederland. (’s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1987) 278
- ↑ Kloek, 1001 vrouwen, 831
- ↑ Verdenius, interview door Klöters
- ↑ Ben Dull, “Een spichtig meiske dat niks kon”, Het Parool, 20 juni 1975
- ↑ Klöters en Blom. 100 jaar amusement, 279
- ↑ Verdenius, interview door Klöters
- ↑ Margriet Prinsen, “Portret”, Opzij, november 1994
- ↑ Dull, “Een spichtig meiske dat niks kon”
- ↑ Prinsen, “Portret”
- ↑ Henk van Gelder en Jacques Klöters, Door de nacht klinkt een lied: Amusement in Nederland 1940-1945 (Amsterdam: Thomas Rap, 1985), 138
- ↑ Dull, “Een spichtig meiske dat niks kon”
- ↑ Verdenius, interview door Klöters
- ↑ “Martha Catharina Henderika Verdenius”, Gemeente Amsterdam Stadsarchief, geraadpleegd op 17 oktober 2024, https://archief.amsterdam/indexen/persons?ss={“q":"Martha Catharina Henderika Verdenius"}
- ↑ Prinsen, “Portret”
- ↑ Kloek, 1001 vrouwen, 832
- ↑ Prinsen, “Portret”
- ↑ Verdenius, interview door Klöters
- ↑ “Meisje uit Heerde werd bekend liedjesschrijfster, Nieuw Kamper Dagblad, 25 maart 1975
- ↑ “Beslag gelegd op liedjesbundel”, Volkskrant, 22 maart 1989
- ↑ “Cabaret heeft geen bestaansrecht meer”, Het Vrije Volk, 14 juni 1989