Biografie
Böhm studeerde aanvankelijk rechten, omdat zijn ouders (zijn vader was een jurist) hem vroeg waarschuwden dat het moeilijk was om te leven van een beroep als muzikant als je tot de "muzikale middelmaat" behoorde. Hij promoveerde tot doctor in de rechten, maar ging toch muziektheorie in Graz studeren en later aan het conservatorium in Wenen verder studeren. Zijn oorspronkelijke wens in zijn vroege jeugd was om pianist te worden, maar al gauw werd duidelijk dat hij voor het beroep van dirigent zou gaan. Hij was voornamelijk autodidact.
Zijn carrière als repetitor bij opera's begon in 1917 in zijn geboortestad Graz, en wordt spoedig tot dirigent benoemd. Met de steun van Bruno Walter wordt hij in 1921 naar München gehaald. In 1927 wordt hij Generalmusikdirektor in Darmstadt, een functie die hij vanaf 1931 in Hamburg waarnam. In 1934 volgt hij Fritz Busch op bij de Semperoper in Dresden. Hier bleef hij tot 1943 toen hij voor het eerst directeur wordt van de Weense Staatsopera. In 1938 dirigeerde hij voor het eerste op de Salzburger Festspiele de opera Don Giovanni. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt hij vanwege zijn vermeende sympathie voor het naziregime door de geallieerde bezettingsautoriteiten uit dit ambt ontzet en wordt hem het optreden als dirigent verboden. Hetzelfde lot overkwam ook zijn collega Herbert von Karajan. In 1947 wordt hij van elke verdenking vrijgepleit en kan hij weer vrij optreden. Hij wordt een tweede maal tot directeur van de Weense Staatsopera benoemd tussen 1954 en 1956. Men verweet hem echter dat hij te weinig in Wenen aanwezig was en ook omwille van verschillende protestdemonstraties tijdens opvoeringen van Böhm moest hij zijn ambt uiteindelijk neerleggen. Zijn opvolger wordt Herbert von Karajan. Toch treedt hij met dit orkest nog vaak op als dirigent, maar dan vooral in de jaren '60. In juni 1979 dirigeerde hij zijn laatste première in de Weense Staatsopera, Die Entführung aus dem Serail van Wolfgang Amadeus Mozart (regie Dieter Born, decor en kostuums Jürgn Rose; met Edita Gruberova, Horst Laubental en Rolf Boysen als Bassa Selim). In 1980 dirigeerde hij tijdens een tournee door Japan met de Staatsopera Ariadne auf Naxos van Richard Strauss, en in het voorjaar van 1981 vonden zijn laatste openbare optredens plaats, wanneer hij een reeks van opvoeringen van Le nozze di Figaro van Mozart leidt.
Böhm was bekend om zijn onverbiddelijke houding en discipline bij repetities en voor zijn scherpe, vaak sarcastische of cynische opmerkingen tegenover orkestleden. Hij stond echter zeer open voor de progessievere operaregisseurs. Hij concentreerde zich voornamelijk op de muzikale kant van de enscenering, en vermeed het om zich te bemoeien met de regie. Zo werkte hij zonder enig probleem samen met Wieland Wagner, Günther Rennert, Otto Schenk, Jean-Pierre Ponnelle, August Everding en Dieter Born. Zijn congeniale samenwerking met Wieland Wagner bij de Richard Wagner-festspiele in Bayreuth maakte hem vooral bekend als een groot Wagner-vertolker.
Karl Böhm dirigeerde talrijke grote orkesten waaronder vooral de Wiener Philharmoniker, waar hij trouwens in 1967 als eredirigent wordt benoemd, maar ook andere grote Europese en ook Amerikaanse orkesten, zoals de Metropolitan Opera in New York, en hij trad ook op in vele belangrijke muziekfestivals (o.a. Bayreuther Festspiele en vooral de Salzburger Festspiele). Bijzonder nauw was zijn samenwerking met de Wiener Philharmoniker, het orkest waarmee hij tientallen jaren samenwerkte, vele plaatopnames en ook enkele video-opnames maakte en ongeveer 450 concerten gaf. Zijn repertoire bestond voornamelijk uit werken van Duitse klassieke componisten uit de Romantiek. Hij had een grote affiniteit met werken van Mozart, een componist die hij als revolutionair beschouwde. Hij staat dan ook bekend als een belangrijk Mozart-vertolker. Met Richard Strauss had hij tijdens zijn tijd in Dresden een nauwe vriendschappelijke band, en hij heeft ook van enkele werken van deze Duitse componist de eerste uitvoering gedirigeerd. In tegenstelling tot zijn mondaine collega Herbert von Karajan, bleek hij meer eigen aan zijn geboorteland gebonden te zijn. Enkele weken voor zijn dood dirigeerde Böhm nog één maal de Wiener Philharmoniker bij een opname van Elektra van Richard Strauss. Hij overleed tijdens één van de repetities van deze opera in Salzburg. Karl Böhm ligt begraven op het Steinfeld Friedhof in zijn geboortestad Graz in Oostenrijk.
Tot zijn talrijke prijzen uit zijn ongeveer 60-jarige carrière behoorden speciaal twee Grammy Awards, in de eerste plaats voor zijn uitvoering van Wozzeck van Alban Berg in 1965, een werk dat hem nauw aan het hart lag, geldend als de beste opera-opname, met Dietrich Fischer-Dieskau, Evelyn Lear en Fritz Wunderlich. Een tweede Grammy verkreeg hij in 1976: "Best Recording for Children" voor zijn versie van Sergej Prokofjevs "Peter en de wolf".
Theater CV
Karl Böhm heeft bijgedragen aan 2 productie(s).
Karl Böhm heeft gewerkt in de volgende functies:
- Muzikale leiding - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Karl Böhm heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
| Productie | Functie | Producent | Seizoen | Premièredatum | In regie van |
|---|---|---|---|---|---|
| Der Rosenkavalier | Muzikale leiding | Wiener Staatsoper | 1948/1949 | 2 juli 1949 | Alfred Jerger |
| Die Hochzeit des Figaro | Muzikale leiding | Wiener Staatsoper | 1948/1949 | 4 juli 1949 | Oscar Fritz Schuh |
Overig
Video opnames van opera's
(de meeste zijn op DVD verkrijgbaar) Nota: elk vraagteken "?" verwijst naar een onbekende hoofvertolker; de rollen staan gerangschikt van hoge naar diepe stem.
- Mozart: Die Entführung aus dem Serail-Gruberová/Reri Grist/Araiza/Orth?/Martti Talvela - 1980,Munich - DG
- Mozart: Le nozze di Figaro - Grist/Watson/Mathis/Berry/Wixell - 1966, Salzburg - TDK
- Mozart: Le nozze di Figaro - Freni/Te Kanawa/Ewing/Prey/Fischer-Dieskau - 1976,Ponnelle movie-DG
- Mozart: Le nozze di Figaro - ?/?/?/Prey/? - 1980, Tokyo - Onbekend label
- Strauss-Jhn II: Die Fledermaus - Janowitz/Holm-R/Windgassen/?/Wächter - 1972, Schenk movie - Unitel
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - Hillebrecht/Grist/Jurinac/Thomas - 1965, Salzburg - TDK
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - Janowitz/Gruberová/Schmidt-T?/Kollo - 1978, Wien - Unitel
- Strauss-R: Elektra - Rysanek/Ligendza/Varnay/Beirer/Fischer-Dieskau - 1981, Friedrich movie - Decca
- Strauss-R: Salome - Stratas/Varnay/?/? - 1974, Friedrich movie - DG
- Wagner: Tristan und Isolde - Nilsson/Vickers/Rundgren - 1973, Orange - Kultur
Audio opnames van opera's
(op CD) Nota: elk vraagteken "?" verwijst naar een onbekende hoofvertolker; de rollen staan gerangschikt van hoge naar diepe stem.
- Beethoven: Fidelio - Konetzni/Ralf/Schöffler/Alsen - 1944, live in Wenen - Andante
- Beethoven: Fidelio - Ludwig/James King/Neidlinger?/Greindl? - 1963, live in Tokyo - Legato
- Beethoven: Fidelio - Jones-G/King/Adam/Crass - 1970? - DG
- Berg: Lulu - Lear/Johnson/Grobe/Fischer-Dieskau - 1968, onvolledig - DG
- Berg: Lulu - Silja/Mödl/Kmentt/Gutstein - 1968, live in Vienna, onvolledig - Andante
- Berg: Wozzeck - Goltz/Klein/Lorenz/Berry/Dönch - 1955, live in Wenen - Andante
- Berg: Wozzeck - Lear/Stolze/Melchert/Fischer-Dieskau/Kohn - 1964 - DG
- Berg: Wozzeck - Silja/Melkert/Uhl/Evans/Kremmer - 1971, live in Salzburg - Opera d'Oro
- Einem: Der Prozess - della Casa/Lorenz - 1953, live in Salzburg - Orfeo
- Mozart: La clemenza di Tito - Varady/Berganza/Schreier - 1979? - DG
- Mozart: Così fan tutte - Danco/Simionato/?/?/?/? - 1949, live in Geneva - Onbekend label
- Mozart: Così fan tutte - Seefried/?/?/?/?/? - 1954, live in Salzburg - Orfeo
- Mozart: Così fan tutte - della Casa/Ludwig/Loose/Dermota/Kunz/Schöffler - 1955 - Decca
- Mozart: Così fan tutte - Schwarzkopf/Ludwig/?/?/?/? - 1967, live in Salzburg - Onbekend label
- Mozart: Così fan tutte - Schwarzkopf/Ludwig/Steffek/Kraus/Taddei/Berry - 1962 - EMI
- Mozart: Così fan tutte - Janowitz/Fassbaender/Grist/Schreier/Prey/Panerai - 1974, live in Salzburg - DG
- Mozart: Don Giovanni - ?/?/?/?/?/London - 1955, live in Wenen - Onbekend label
- Mozart: Don Giovanni - ?/?/?/?/?/Valdengo - 1955, live in Napels - Onbekend label
- Mozart: Don Giovanni - Nilsson/Arroyo/Grist/Schreier/Flagello/Fischer-Dieskau - 1967 - DG
- Mozart: Don Giovanni - Tomowa-Sintow/Zylis-Gara/Mathis/Schreier/Berry/Milnes - 1977, live in Salzburg - DG
- Mozart: Die Entführung aus dem Serail - Augér/Grist/Schreier/Neukirch/Moll - 1972? - DG
- Mozart: Idomeneo, rè di Creta - Varady/Mathis/Schreier/Ochman - 1970s - DG
- Mozart: Le nozze di Figaro - ?/?/?/Stabile/? - 1951, live in Napels - Onbekend label
- Mozart: Le nozze di Figaro - Streich/Jurinac/Ludwig/Berry/Schöffler - 1956 - Philips
- Mozart: Le nozze di Figaro - ?/?/?/Kunz/? - 1957, live - Onbekend label
- Mozart: Le nozze di Figaro - ?/?/?/Böhme/? - 1958 - Onbekend label
- Mozart: Le nozze di Figaro - ?/?/?/Berry/? - 1963, live in Tokyo - Onbekend label
- Mozart: Le nozze di Figaro - Mathis/Janowitz/Troyanos/Prey/Fischer-Dieskau - 1968-DG 449 728-2
- Mozart: Der Schauspieldirektor - Grist/Augér/Schreier/Moll - 1970? - DG
- Mozart: Die Zauberflöte - Güden/Lipp/Simoneau/Berry/Böhme - 1955 - Decca
- Mozart: Die Zauberflöte - Lear/Peters/Wunderlich/Fischer-Dieskau/Crass - 1964 - DG
- Rossini: Il barbiere di Siviglia - Grist?/Wunderlich/Wächter - 1966, live in Wien - Myto
- Strauss-Jhn II: Die Fledermaus - Janowitz/Holm-R/Windgassen/Kmentt/Wächter - 1972? - Decca
- Strauss-R: Arabella - Reining/della Casa/Taubmann/Hotter - 1947, live in Salzburg - DG
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - Reining/Noni/Seefried/Lorenz - 1944, live in Vienna - Preiser
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - della Casa/Güden/Seefried/Schock - 1954, live in Salzburg - DG
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - Ludwig/Grist/Jurinac/Thomas - 1964, live in Salzburg - Myto
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - Rysanek/?/?/? - 1967, live in Wien - Melodram
- Strauss-R: Ariadne auf Naxos - Hillebrecht/Grist/Troyanos/Thomas/Fischer-Dieskau/Stoss - 1969 - DG
- Strauss-R: Capriccio - Janowitz/Troyanos/Schreier/Prey/Fischer-Dieskau/Ridderbusch - 1971 - DG
- Strauss-R: Daphne - Reining/Frutschnigg/Friedrich/Dermota/Alsen - 1944 - Preiser
- Strauss-R: Daphne - Güden/Little/King/Wunderlich/Schöffler - 1964, live in Vienna - DG
- Strauss-R: Elektra - Borkh/Schech/Madeira/Uhl/Fischer-Dieskau - 1961 - DG
- Strauss-R: Elektra - Nilsson/?/?/?/? - 1965, live in Wien - SRO
- Strauss-R: Die Frau ohne Schatten - Rysanek/Goltz/Höngen/Hopf/Weber 1955, live in Wien - Orfeo
- Strauss-R: Die Frau ohne Schatten - Rysanek/Goltz/Höngen/Hopf/Schöffler - 1955 - Decca
- Strauss-R: Die Frau ohne Schatten - Rysanek/Nilsson/Hesse/King/Berry - 1977, live in Wien - DG
- Strauss-R: Der Rosenkavalier - Schech/Seefried/Streich/Böhme - 1959, DG
- Strauss-R: Der Rosenkavalier - Ludwig/Mathis/Troyanos/Adam - 1969, live in Salzburg - DG
- Strauss-R: Salome - Jones-G?/Dunn?/Cassilly/Fischer-Dieskau - 1970, live in Hamburg - DG
- Strauss-R: Salome - Rysanek?/?/Hopf?/Wächter? - 1972?, live in Wien? - Opera d'Oro
- Strauss-R: Die schweigsame Frau - Güden/Wunderlich/Prey/Hotter - 1959, live in Salzburg - DG
- Verdi: Macbeth - Ludwig/Cossutta/Milnes/Ridderbusch - 1970, live in Wien - Opera d'Oro
- Wagner: Der fliegende Holländer - Jones-G/Esser/Stewart/Ridderbusch-1971, live in Bayreuth - DG
- Wagner: Lohengrin - Watson/Ludwig/Thomas/Berry/Talvela - 1965, live in Wien - Golden Melodram
- Wagner: Die Meistersinger von Nürnberg - Seefried/Seider/Schöffler/Kunz - 1944, live in Wien - Preiser
- Wagner: Die Meistersinger von Nürnberg - Jones-G/Kmentt/Adam/Helmsley - 1968, live in Bayreuth - Golden Melodram
- Wagner: Der Ring des Nibelungen: Das Rheingold-Ilja/Burmeister/Soukupová/Windgassen/ Neidlinger/Adam - 1966, live in Bayreuth - Philips
- Wagner: Der Ring des Nibelungen: Die Walküre - Rysanek/Nilsson/Burmeister/King/Adam/Nienstedt - 1967, live in Bayreuth - Philips
- Wagner: Der Ring des Nibelungen: Siegfried - Nilsson/Wohlfahrt/Windgassen/Adam/Böhme - 1966, live in Bayreuth - Philips
- Wagner: Der Ring des Nibelungen: Götterdämmerung - Nilsson/Mödl/Windgassen/Stewart/Greindl - 1967, live in Bayreuth - Philips
- Wagner: Tannhäuser - Tebaldi/Pery/Beirer/Tagliabue/Christoff - 1950, live in Napels - Hardy
- Wagner: Tannhäuser - Rysanek/Nilsson/Lustig/Cordes/Frick - 1956, live in Napels - Melodram
- Wagner: Tristan und Isolde - Nilsson/Windgassen/Talvela - 1966, live in Bayreuth - DG
- Weber: Der Freischütz - Janowitz/King/Holm/Ridderbusch/Crass - 1972, live in Wenen - Arkadia
Video opnames van orkestmuziek
(op DVD)
- Mozart: Late Symfonieën - Wiener Philharmoniker en Wiener Symphoniker - 1970s - DG 073 413-0 (3 DVDs)
- Mozart: Requiem - Janowitz/Ludwig/Schreier/Berry, Koor Wiener Staatsopera, Wiener Symphoniker - 1970s - DG 073 408-1
Audio opnames van orkestmuziek
(op CD)
- Brahms: Volledige symfonieën- Wiener Philharmoniker - 1975 - DG 471 443-2 (3 CDs)
- Bruckner: Symfonie No. 8 - Wiener Philharmoniker - 1970 - DG 463 081-2
- Haydn: Die Jahreszeiten - Janowitz/Schreier/Talvela, Wiener Singverein, Wiener Symphoniker - 1960s - DG 457 713-2 (2 CDs)
- Mozart: Volledige symfonieën- Berliner Philharmoniker - 1950s and 1960s - DG 453 231-2 (10 CDs)
- Schubert: Volledige symfonieën - Berliner Philharmoniker - 1970? - DG 471 307-2 (4 CDs)
Bronnen