Adriaan van Dis
| Naam | Adriaan van Dis |
|---|---|
| Geboortedatum | 16 december 1946 |
| Geboorteplaats | Bergen aan Zee |
| Beroep | Auteur |
| Discipline | Toneel |
| Website | |
| Externe databases: | |
| DBNL | |
| IMDb | |
| VIAF |
Biografie
Adriaan van Dis (1946) is een Nederlands auteur die in 1983 debuteerde met de novelle Nathan Sid. Hij is ook bekend als televisiepresentator.
Jeugd
Zijn vader was een Indische Nederlander en zijn moeder een boerenmeisje uit Breda die elkaar in Nederlands-Indië hadden leren kennen. Zij had toen al drie dochters uit haar huwelijk met een KNIL-militair. Ook zijn vader was in Indië al eerder getrouwd geweest. De familie was door oorlog getekend. Als overlevende van het door de Britten getorpedeerde schip Junyo Maru werd zijn vader tewerkgesteld aan de Pakan Baroe spoorlijn op Sumatra. De echtgenoot van zijn moeder werd tijdens de Japanse bezetting (1942-1945) onthoofd en zij belandde met haar dochters in een interneringskamp. Adriaan, na de oorlog in Nederland geboren, was als het enige blanke kind en zonder eigen Indische geschiedenis in dit gezin een buitenstaander. Zijn woonomgeving droeg daar ook aan bij. In Bergen aan Zee woonden veel oud-Indiëgangers en Adriaan groeide op in een huis dat door vier repatriantenfamilies werd gedeeld.
Adriaans ouders konden niet met elkaar trouwen. Zijn vaders huwelijk was weliswaar voor de islamitische wet ontbonden, maar die scheiding had in Nederland geen geldigheid. Niemand mocht dit weten en voor de buitenwereld droeg Adriaan daarom de naam van zijn vader: Mulder. Officieel kreeg hij echter de achternaam van zijn moeder: Van Dis. Toen Adriaan ging studeren is hij zich ook daadwerkelijk zo gaan noemen.
Zijn vader was door zijn oorlogservaringen getraumatiseerd en arbeidsongeschikt geraakt. Bovendien vond hij het als migrant moeilijk om zijn plaats in het hem onbekende Nederland te vinden. Hij was altijd thuis en voedde Adriaan streng op en sloeg hem vaak. Adriaan herinnert zich hem als een wrede man, maar kan hem tegelijkertijd als een slachtoffer zien.
Opleiding
Zijn vader overleed in 1956 toen Adriaan tien was. Ondanks hun moeilijke relatie was Adriaan getroffen door het verlies, wat zijn schoolprestaties negatief beïnvloedde. Hij ging naar de mulo, de kweekschool en de hbs in Hilversum. Daarna ging hij naar Amsterdam om Nederlands te gaan studeren. Daar kwam hij in aanraking met het Afrikaans. In de taal herkende hij veel van het Petjo dat vroeger voor de grap bij hem thuis werd gesproken: kromtaal met veel verkeerd gelegde klemtonen. Ook de beladenheid van huidskleur in de Zuid-Afrikaanse literatuur herkende hij. Hij studeerde in 1979 af aan de Universiteit van Amsterdam met een doctoraalscriptie getiteld Om te vlieg: van bron tot boek, een onderzoek naar verschillen en overeenkomsten in een prozatekst van Breyten Breytenbach. Hij beschouwde Breytenbach als een voorbeeld en zou later een deel van diens oeuvre in het Nederlands vertalen.
Carrière
Tijdens zijn studie was Van Dis al werkzaam als redacteur bij NRC Handelsblad en na zijn afstuderen was hij tot 1982 aan de krant verbonden als chef van het katern Zaterdag Bijvoegsel. Zijn debuut Nathan Sid kwam voort uit een kookrubriek waarin hij over zijn herinneringen aan eten schreef. Die herinneringen hingen sterk samen met de strijd tussen zijn ouders – tussen de aardappels en de rijst. Deze bijdragen werden tot een boekje bewerkt dat in 1983 door J.M. Meulenhoff werd uitgegeven. Van Dis had er zelf niet veel vertrouwen in, maar het werd enthousiast ontvangen en kreeg de literaire prijs het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut van 1984.
In 1983 debuteerde Van Dis ook als televisiepresentator en kreeg hij landelijke bekendheid door zijn literaire praatprogramma Hier is... Adriaan van Dis. Het werd uitgezonden door de VPRO en in 1986 bekroond met de Nipkowschijf. De laatste uitzending was op 3 mei 1992. Van 1999 tot 2002 keerde hij terug op televisie voor vier seizoenen Zomergasten (televisieprogramma) en daarmee sloot hij zijn televisiecarrière af - naar eigen zeggen definitief. Van Dis' oeuvre is omvangrijk en hij is populair. Dit laatste blijkt uit het verzoek van de CPNB (Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek) om het Boekenweekgeschenk van 1996 te schrijven.
In 2008 bleek dat Van Dis het televisiemaken toch niet kon laten. Hij kwam met een zevendelige reeks voor de VPRO: Van Dis in Afrika, waarin hij een reisverslag maakte van een bezoek dat hij bracht aan zuidelijk Afrika. De serie werd beloond met de Zilveren Nipkowschijf.[1]
Plagiaat
Van Dis werd in zijn carrière tot twee maal toe van plagiaat beticht. In 1992 werd hij er door Vrij Nederland van beschuldigd in zijn in 1990 verschenen boek Het beloofde land: een reis door de Karoo citaten van de antropoloog Vincent Crapanzano te hebben gebruikt. Van Dis was zich van geen kwaad bewust. Hij gaf als verklaring dat hij bij het schrijven uit zijn oude dagboeken had geput en dat hij daarin destijds de citaten had overgenomen, zonder de bron te vermelden. Hij bood Crapanzano zijn excuses aan, maar vond plagiaat een te zware beschuldiging. Eind 2001 kwamen frappante overeenkomsten tussen Een barbaar in China en From Heaven Lake: travels through Sinkiang and Tibet (1983) van de Indiase auteur Vikram Seth aan het licht. De critici waren het er echter niet over eens of er werkelijk van plagiaat en kwade trouw sprake was.
Theater CV
Adriaan van Dis heeft bijgedragen aan 20 productie(s).
Adriaan van Dis heeft gewerkt in de volgende functies:
- Bewerking - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Vertaling - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Auteur (schrijver libretto, scenario) - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Uitvoerende - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Dramaturgie - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Adriaan van Dis heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
Oeuvre
Het oeuvre van Van Dis omvat romans, novelles, verhalen, essays, poëzie en toneel. Zijn werk is in grofweg drie categorieën in te delen. Het eerste deel is geïnspireerd op de vele reizen die hij maakte naar onder andere China, Afrika, Japan, Marokko en Mozambique. Voorbeelden daarvan zijn Casablanca (1986) en In Afrika (1991). Het tweede deel van zijn oeuvre gaat terug op zijn Indische jeugd, zoals Nathan Sid (1983), Indische Duinen (1994) en Familieziek (2002). Tot slot zijn er nog de karakterromans over ontluikende homoseksualiteit, waartoe Zilver (1988) en Dubbelliefde (1999) gerekend kunnen worden.
Tweeslachtigheid is een belangrijk thema in het werk van Van Dis. Het wemelt in zijn boeken van de antithesen, zoals blank/zwart, maatschappelijk/asociaal en afkomst/eigen identiteit. Deze kenmerken vindt men zowel in zijn reisverhalen, Indische boeken als in de karakterromans. Zijn stijl, die al bij het verschijnen van Nathan Sid alom werd geroemd, is luchtig. Die luchtigheid is echter bedrieglijk want noodzakelijk om onderwerpen te kunnen aanroeren die zwaarwichtig van aard zijn zoals oorlogstrauma, discriminatie en mishandeling.
Discussie
Er is discussie over de vraag of Adriaan van Dis tot de Indisch-Nederlandse letterkunde moet worden gerekend. Hij is weliswaar niet in Nederlands-Indië geboren, maar zijn werk is thematisch wel verwant aan dat van auteurs als Marion Bloem, Multatuli en Hella S. Haasse.
Bibliografie
Zie voor een uitgebreid overzicht van zijn werken Wikipedia
Toneel
- 1986 Tropenjaren: De zaak
- 1988 Komedie om geld, Een uur in de wind
Literaire prijzen
- 1984 Het Gouden Ezelsoor voor Nathan Sid
- 1994 De Nieuwe Clercke-Pico Bello-prijs (tien gulden en een gedicht) voor zijn verdiensten voor de Nederlandse literatuur
- 1995 Gouden Uil voor Indische Duinen
- 1995 Trouw Publieksprijs voor Indische Duinen
- 2007 Groenman-taalprijs van de Stichting Lout, een dochter van het genootschap Onze Taal, vanwege zijn helder en creatief taalgebruik
- 2009 Gouden Ganzenveer
Trivia
- Van Dis dreigde ooit zijn Airmiles in te leveren toen de KLM Salman Rushdie niet wilde vervoeren. Hij riep het publiek op hetzelfde te doen. De luchtvaartmaatschappij koos eieren voor haar geld.
- Sinds 2004 is Adriaan van Dis woonachtig in Parijs.
- Van Dis verruilde in 2001 uitgeverij Meulenhoff voor de nieuwe uitgeverij Augustus (uitgeverij) van Tilly Hermans, die tot dan toe zijn vaste redacteur was geweest.
- Adriaan van Dis was van 1987 tot 1992 redacteur van literair tijdschrift De Gids.
- In 1996 reisde hij met collega Connie Palmen langs de theaters in Nederland en België met een gezamenlijk theaterprogramma.
- Van Dis heeft met het idee gespeeld Indische Duinen een andere titel te geven: Dood aan de familie. Op aanraden van de uitgever en de christelijke boekhandel zag hij daar van af.
Externe links
- www.adriaanvandis.minkman.org
- Hier is... Adriaan van Dis: te zien op Cultura.nl
- Tegen de smaak van de tijd, opinies en columnistengeklets (interview met Adriaan van Dis)
- (en) Werken van of over Adriaan van Dis in bibliotheken (volgens de WorldCat-catalogus)
- Schrijversprofiel Adriaan van Dis op NRC boeken
Bronnen
- ↑ Nu.nl: Adriaan van Dis wint Nipkow-schijf (8 mei 2008)