Canon: 1994

Mirad, een jongen uit Bosnië, jeugdtheater over een oorlog

Schrijver en regisseur Ad de Bont en zijn gezelschap Wederzijds winnen er net geen prijs mee, maar dit stuk over de oorlog in voormalig Joegoslavië is al snel in veertien talen vertaald. Jeugdtheater in Nederland.

Sinds 1972 wordt er in Nederland ieder jaar een prijs uitgereikt aan de beste jeugdtheaterproductie. In 1994 was de voorstelling Mirad, een jongen uit Bosnië, naar een tekst en in regie van Ad de Bont, een van de drie genomineerden. Dat jaar kreeg De Bont de Hans Snoekprijs niet. Dat neemt niet weg dat hij zou uitgroeien tot de meest gelauwerde jeugdtheatermaker van Nederland.

Zelfexpressie en engagement in het jeugdtheater

Aktie Tomaat betekende ook voor het jeugdtheater in Nederland een belangrijk keerpunt. Met het lang gangbaar gebleven ‘sprookjestoneel’ voor kinderen werd nu korte metten gemaakt. Zelfexpressie en de ontwikkeling van de eigen creativiteit gingen een steeds grotere rol spelen. De gezelschappen Proloog en Staut introduceerden bijvoorbeeld meespeeltheater, waarbij kinderen invloed konden uitoefenen op het verloop van de voorstelling. Daarnaast was er volop aandacht voor maatschappelijke en politieke vraagstukken en sociale misstanden. Voor veel van deze voorstellingen gold dat ze – geheel in de geest van de tijd – collectief en vaak op basis van improvisatie tot stand kwamen. Het ging nadrukkelijk niet in de eerste plaats om het maken van kunst, maar om vorming en bewustmaking. Van blijvend belang was dat deze makers hun jeugdig publiek serieus namen.

Van actueel naar klassiek

Begin jaren tachtig droogde de politieke inspiratie langzaam op. Jeugdtheatermakers richtten de blik niet langer op actuele, maatschappelijke onderwerpen, maar op klassieke thema’s en teksten. Metafoor en fantasie mochten daarbij weer. Tegelijkertijd stapten veel groepen af van de collectieve werkwijze. Ze kozen er voor om voor ieder onderdeel van de voorstelling een specialist aan te trekken: decorontwerpers, kostuumontwerpers, lichtontwerpers. En auteurs, want er kwam veel aandacht voor de ontwikkeling van eigen repertoire. Belangrijke nieuwe schrijvers die zich in de jaren tachtig meldden en die soms zelf ook regisseerden, waren Hans van den Boom, Pauline Mol, Suzanne van Lohuizen, Heleen Verburg en Roel Adam. En dan was er dus Ad de Bont.

Ad de Bont en Wederzijds

Na een opleiding als docent drama en als kleinkunstenaar, begon Ad de Bont in 1979 samen met een aantal collega’s een jeugdtheatergroep. De Bont tekende voor de teksten, maar was daarnaast ook werkzaam als acteur en regisseur. Op het moment dat hij Mirad, een jongen uit Bosnië schreef, was hij al weer ruim tien jaar artistiek leider van Wederzijds. De Bonts oeuvre kenmerkt zich door een grote diversiteit. Omvangrijke muziektheaterproducties zoals Het Bijzondere Leven van Hilletje Jans (1983) worden afgewisseld met associatieve, soms absurde voorstellingen. In een ander opzicht kozen hij en zijn gezelschap wel voor een duidelijke lijn: ze zochten de kinderen in hun eigen omgeving op. De voorstellingen werden altijd in scholen of gymzalen gespeeld, nooit in een regulier theater.

Mirad, een jongen uit Bosnië

Het stuk dat Ad de Bont in 1994 schreef over de oorlog in voormalig Joegoslavië, kenmerkte zich door een hele eenvoudige opzet: een acteur, een actrice, een lessenaar en een verhaal. Degene die het verhaal vertellen zijn Fazila en Djuka, de oom en tante van de veertienjarige Mirad, die zelf afwezig is. Zij vertellen het verhaal onder meer aan de hand van zijn brieven. Die brieven maken duidelijk hoe het gewone leven verandert in een hel, wanneer mensen elkaar wantrouwen en oorlog voeren. Door de gekozen, afstandelijke vorm is het mogelijk deze thematiek ook voor kinderen inzichtelijk en invoelbaar te maken, zonder dat het al te aangrijpend wordt.

Van IJsland tot Israël

Al snel begon Mirad, een jongen uit Bosnië aan een lange zegereeks. Er bleek grote behoefte te zijn aan het soort engagement dat Mirad bracht. Ad de Bont wist met zijn stuk de gevoelens van machteloosheid en onbegrip ten aanzien van de oorlog in voormalig Joegoslavië vorm te geven en te doorbreken. Nog in hetzelfde seizoen werd Mirad door zeven Nederlandse gezelschappen op het repertoire genomen. Een unicum. Ook in het buitenland werd het stuk een groot succes. Aan het einde van het seizoen 1995/1996 was het in veertien talen vertaald en werd het gespeeld van IJsland tot Israël: zeventig theatergroepen gaven in totaal meer dan vijfduizend voorstellingen.

Volwassen jeugdtheater

Niet alleen Wederzijds maakte furore in de jaren negentig van de twintigste eeuw. Voor het jeugdtheater kwam steeds meer geld beschikbaar, en dat betaalde zich uit in een lange reeks originele en betoverende voorstellingen van gezelschappen als Stella Den Haag (Hans van den Boom), Teneeter, Theater Artemis (Pauline Mol) en Huis aan de Amstel (Liesbeth Coltof). In dat laatste, succesvolle decennia van de twintigste eeuw, is het Nederlandse jeugdtheater definitief volwassen geworden. Het kenmerkt zich sindsdien door continue hoge kwaliteit en een grote diversiteit. Het is daarmee een voorbeeld voor vele buitenlanden. Belangrijke nieuwkomers zijn onder meer Theatergroep Max. (Moniek Merkx) en Het Filiaal. Ad de Bont vormt sinds 2009, na een fusie, samen met Liesbet Coltof de artistieke leiding van De Toneelmakerij.

Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland