Willem Nijholt: Repertoire - Toneel - Nederlandse Comedie

Willem Nijholt, 1960. Foto: Theo A.A. Veenboer. Collectie TIN.

Eenlevenlangtheater Willem Nijholt:

• Homepage Eenlevenlangtheater Willem Nijholt
• Biografie
• Repertoire
• Audio
• Video
• Volgens Willem Nijholt
• Volgens anderen
• Colofon

Nederlandse Comedie

In tweede helft van de jaren zestig kwam De Nederlandse Comedie, waar Willem Nijholt op dat moment speelde, in onrustig vaarwater. Menig criticus constateerde nauwelijks vernieuwingen in dit ‘traditionele bolwerk’. De kritiek richtte zich onder meer op de repertoirekeuze. De artistieke leiding zou, aldus een aantal critici, niet met haar tijd meegaan en een opportunistisch beleid voeren, waarbij zij een willekeurige greep deed in stukken die in het verleden succes hadden behaald. Guus Oster en Han Bentz van den Berg, die samen de artistieke leiding vormden, trokken zich deze kritiek aan en kozen voor een wat hedendaagser repertoire, dat actuele, relevante, psychologische, maar ook maatschappelijke problemen aansneed.

Ook bij de studenten van de Toneelschool heerste in die tijd onvrede. Men vond dat er ongeïnspireerd gespeeld werd bij de Nederlandse Comedie en dat de regieopvattingen achterhaald waren. Wat daarna volgde kon niet uitblijven: op 1 november 1969 barstte de Aktie Tomaat los. Tijdens de opvoering van stukken als De Storm en Toller (in beide voorstellingen speelde Willem Nijholt mee) werden de eerste tomaten en rookbommen naar het toneel en in de zaal gegooid. Er ontstond een felle discussie tussen de leden van actiegroep Tomaat, de acteurs en de artistieke leiding van de Nederlandse Comedie. Dat ging er behoorlijk heftig aan toe en hoewel het gevestigde toneel begreep dat er iets veranderen moest, kon het zich tegen deze agressie niet verweren. Willem Nijholt herinnert zich:

"Ik stond destijds bij de Nederlandse Comedie in die omstreden voorstelling De Storm, waarmee alles begonnen is. Ik kreeg de eerste tomaat naar het hoofd. Ik dacht eerst nog dat het een roos was. Dat was een hele schrik. Bij Toller werden de voorstellingen onderbroken door figuranten die infiltranten bleken. Ze stormden met rookbommen en vlaggen de zaal in om van daaruit het toneel te bekogelen. Allemaal heel leuk, ware het niet dat Han Bentz van den Berg eraan kapot is gegaan, Ank van der Moer en Ellen Vogel totaal in de war raakten en dat ook Guus Oster het moeilijk kreeg. Ik was zo doodsbang geworden dat ik een rol waarvoor ik in een touw moest klimmen, weigerde. Ik durfde het niet meer aan, ik ben helemaal gestopt. Wij bij de Nederlandse Comedie vormden het stootblok, maar als ik nu zie hoe gezapig de oproerkraaiers geworden zijn, dan denk ik: het is een kwestie van kringloop. Zij zijn op kussens gaan zitten waar ze straks misschien ook weer worden afgeschopt." (Geciteerd uit: Frits Abrahams, 'De Laatste paar jaar...', Vrij Nederland, 16.6.1984)

Na De Storm en Toller speelde Nijholt nog in Don Quichot op de bruiloft van Kamacho dat op 2 januari 1970 in première ging, maar na de laatste voorstelling van dit stuk diende hij zijn ontslag in bij Guus Oster.

Foto's

Links: Ank van der Moer en Willem Nijholt in Mevrouw Warren's beroep, 1965. Rechts: In het midden Willem Nijholt in De man van morgen, 1964. Foto's: Lemaire en Wennink/MAI. Collectie TIN.

Links: Marja Habraken en Willem Nijholt in Een verwarrend nachtje, 1966. Foto Ad van Gessel. Rechts: Willem Nijholt in Spoken in Spaanse kant, 1967. Foto: Jutka Rona. Collectie TIN.

Links: Willem Nijholt als Ariel (boven) in De storm, 1969. Rechts: Han Bentz van den Berg en Willem Nijholt in dezelfde voorstelling. Foto's: Jutka Rona. Collectie TIN.

Links: Willem Nijholt en Rechts Willem Nijholt, Han Bentz van den Berg, Rudolf Lucieer in Toller, 1969. Foto's: Jutka Rona. Collectie TIN.

Overzicht van de rollen Willem Nijholt bij de Nederlandse Comedie

• 3 november 1963: Diomedes in Antonius en Cleopatra.

• 3 maart 1964: Luitenant Zagón in Het sprookje van de wolf.

• 3 oktober 1964: Scholara in De man van morgen. Uit de pers: "Verder was er een gesorteerd stelletje gevangenisbewoners van o.a. Alex van Roijen, Jan Hundling, Jac. Commandeur, Will van Selst, Ton Kuyl, Willem Nijholt en Hein Boele. Merkwaardig dat sommige jongere spelers er niet in slaagden hun van huis uit keurige stemmen wat rauwer te laten klinken". bron: H.A. Gomperts, 'De man van morgen bij de Ned. Comedie', Het Parool, 5.10.1964.

• 20 februari 1965: Writsert in Moortje. Uit de pers: "Dat mannelijke negertje speelde Wim Nijholt met zwier en gratie, zodat Writsert het in allure won van zijn broer Ritsart, die Will van Selst, zij het met een goede dictie, wat te weinig waarlijk sierlijk speelde". bron: B.S., geen titel, Algemeen Handelsblad, 22.2.1965.

• 2 mei 1965: Filch in De Driestuiversopera.

• 27 november 1965: Frank in Mevrouw Warren's beroep. Uit de pers: "Bob de Lange wist de voorstelling een jeugdig elan mee te geven. Hij presenteerde er Petra Laseur en Willem Nijholt in als blijspelkrachten van allure, die hun belangrijke rollen meebrachten. Petra Laseur ontwikkelde zich tot een ideale Shaw-figuur, geëmancipeerd, geestig en onaangedaan. De eerste rol, waarin zij doorbreekt naar een volwassen prestatie. Hetzelfde kan worden gezegd van de vrijmoedige Frank, die bij Willem Nijholt een uitgekiende bon-vivant toonde". bron: Piet Ruivenkamp, geen titel, Haagsche Courant, 29.11.1965.

• 1 januari 1965: Kloris in De bruiloft van Kloris en Roosje.

• 26 februari 1966: stiefzoon Tony in Een verwarrend nachtje. Uit de pers: "Ten slotte de typische eenling in dit stuk, de onrustverwekker en buitenstaander, in wie Goldsmith heel wat van zichzelf moet hebben neergelegd: Tony Lumpkin, het aan ieder en alles ontsnappende moederszoontje. Wij lazen ergens dat met de vervulling van deze rol het stuk staat of valt. Welnu, met zijn weergave van deze kostelijke figuur wist Willem Nijholt, die reeds eerder dit jaar tot een opmerkelijke prestatie kwam, het pleit geheel te winnen. Reeds zijn eerste, bruisende optreden in de herbergscène verschafte hem een open doekje". bron: Auteur onbekend, geen titel, NRC, 28.2.1966.

• 17 september 1966: Marollier in De dame uit Maxim.

• 23 december 1966: Johan in 'n Appel voor de dorst. Uit de pers: "Voortreffelijk spel ook van Willem Nijholt". bron: André Rutten, 'Mary Dresselhuys op het plein', De Tijd, 24.12.1966. "Wel wordt er ook om de hoofdrol heen briljant komedie gespeeld, vooral door Joan Remmelts als een ingedroogde bankier en door Willem Nijholt en Peter van der Linden, beiden schitterend als de louche secretaris en de zeergeleerde butler des huizes". bron: Hans van den Bergh, 'Vitaal spel in jolig frans stuk', Het Parool, 24.12.1966.

• 1 januari 1967: rei der Edelingen in Gijsbreght van Aemstel. Uit de pers: "Enkele andere jonge spelers onderscheiden zich heel gunstig in soms bescheiden rollen, zoals Jacques Commandeur als de kloosterportier en Willem Nijholt in de Rei van Edelinghen". bron: Ad. J. Odijk, 'Een voorzichtige Gijsbreght', De Volkskrant, 2.1.1967.

• 1 januari 1967: Krelis in De bruiloft van Kloris en Roosje.

• 22 april 1967: Don Luis in Spoken in Spaanse kant. Uit de pers: "André van den Heuvel, Jules Croiset en Willem Nijholt als de edellieden wisten veelal voortreffelijk de droogkomische bedoelingen van de spelopvattinge te realiseren". bron: Hans van den Bergh, geen titel, Het Parool, 24.4.1967. "Willem Nijholt gaf de ander, heftig jaloerse, broer een kostelijk 'spaans' temperament. Hij en Petra Laseur, troffen de ironische stijl, waarin de gehele opvoering had moeten zijn". bron: Ad. Int., geen titel, Trouw, 24.4.1967.

• 19 september 1969: Ariël in De storm. Uit de pers:"De Ariël van Willem Nijholt was - voor een luchtgeest - soms ietwat aan de aardse, jongensachtige kant, maar zong en bewoog zich uitstekend". bron: Hans van den Bergh, geen titel, Het Parool, 20.9.1969. "Willem Nijholt is een heel mooie, bijna demonische Ariel, een wel aannemelijke luchtgeest, de tekst komt bij hem scherp en duidelijk over". bron: W. Boswinkel, geen titel, Algemeen Handelsblad, 20.9.1969.

• 22 november 1969: conferencier in Toller. Uit de pers: "(...) ook Willem Nijholt bleek het te kunnen als het verwijfde conferenciertje in het derde tafereel; als militair daarentegen faalde hij. Maar deze twee waren zo ongeveer de enigen die in dit opzicht voldeden". bron: A.G. Kloppers, geen titel, NRC, 24.11.1969.

• 2 janauri 1970: Sanche Pance in Don Quichot op de bruiloft van Kamacho. Uit de pers: "Ondanks deze steriele stijl van regie en aankleding waren de spelprestaties van de meeste acteurs gelukkig zeer genietbaar. Dat was in het bijzonder het geval met de mooie theatrale Don Quichot van Wim de Haas en de vermakelijke, watervlugge Sanche Panche van Willem Nijholt". bron: Simon Koster, geen titel, Haagsche Courant, 3.1.1970.