Toer van Schayk: Biografie - Jeugd

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Logo eenlevenlangtheater2.jpg

Toer van Schayk. Foto: Jean van Lingen. Herkomst: Privécollectie.


Eenlevenlangtheater Toer van Schayk:

Jeugd

Toer van Schayk op de stoep van het huis in de Harmoniehof 9, Amsterdam, ca. 1948. Herkomst: Privécollectie.

Toer van Schayk werd op 28 september 1936 als Antoni Willem van Schaijk in Amsterdam geboren en was de tweede zoon van Johan van Schaijk en Justine (Juus) Hartman. Hij was vernoemd naar zijn grootvader aan moeders kant, Antoni Willem Hartman, die na zijn huwelijk rond 1900 met zijn vrouw naar Indië (Semarang) was vertrokken om daar een bloeiende advocatenpraktijk op te zetten. In Indië werden achtereenvolgens hun kinderen Wibbo, Justine (geboren 1905 te Semarang, en de moeder van Toer) en Cornelie geboren.

Grootmoeder Hartman kon het klimaat in Indië niet verdragen, dus kwam het gezin rond 1915 terug naar Nederland, waar ze zich vestigden in Den Haag. Het gezin was in goeden doen en liet in Lunteren een vakantiehuis bouwen, waar Justine later met haar eigen gezin vele zomers zou doorbrengen. Het huis in Lunteren, de 'Rommelpot', is nog altijd in de familie.

Huwelijksfoto van de vader en moeder van Toer van Schayk: Justine Louise Hartman en Johan van Schaijk, ca. 1930 in Den Haag. Herkomst: Privécollectie.

Juus Hartman was kunstschilder en trouwde rond 1930 met Johan van Schaijk. Hij was ambtenaar in Nederlands Indië (controleur op Bali en Lombok), maar na hun huwelijk gingen ze in Amsterdam wonen, op de Harmoniehof 9. Johan van Schaijk kwam in dienst bij de Nederlandse Bank. Hij was opgegroeid in een gezin van kleine middenstanders en had zich omhoog gewerkt door hard te studeren. Hij was erg geïnteresseerd in cultuur en vooral archeologie had zijn grote interesse.

Juus en Johan kregen twee zoons: eerst werd Jacques geboren, twee jaar later gevolgd door Antoni. De kleine Jacques kon het woord 'broer' niet goed uitspreken, het werd 'toer', en zo is het gebleven. Ook Toers achternaam zou later verbasteren: toen hij ging dansen werd zijn achternaam in de aankondigingen bijna altijd met een 'y' in plaats van een 'ij' geschreven, en ook dat is zo gebleven.

Het gezin leek gelukkig, de jongens deden het goed op school en waren dol op hun moeder, die een grillige fantasie had, goed kon tekenen en schilderen en graag wonderlijke en bijzondere voorwerpjes knutselde. Onder haar invloed ontwikkelde Toer zijn liefde voor het theater, dans en de beeldende kunst. Overal in huis hingen en stonden foto's en andere herinneringen aan haar helden als bijvoorbeeld de dansers Nijinsky, Anna Pavlova en Tamara Karsavina. Maar de oorlog zette het gelukkige gezinsleven in een ander daglicht. De angst voor de bombardementen is Toer altijd is bijgebleven. "Wat een onuitwisbare indruk op me heeft gemaakt is de oorlog. Ik was toen een kind. Altijd heb ik de angst gehad nog eens een oorlog te moeten meemaken. Pas wanneer de wereld drastisch verandert zal ik me daar van kunnen bevrijden." (Haarlems Dagblad, 10 juni 2006). In het laatste jaar van de oorlog had het gezin een onderduiker in huis, genaamd Van Santen of Van Zanten, die bij het gezin Van Schayk het einde van de bezetting veilig haalde.

Vader van Toer draait aan het fietswiel voor de stroomvoorziening en onderduiker van Santen bedient de illegale radio. Privécollectie.
Onderduiker van Santen bedient de illegale radio, de moeder van Toer kijkt toe. Herkomst: Privécollectie.

Na de bevrijding hernam het leven schijnbaar zijn normale loop. De jongens merkten nooit iets van de onenigheid, die er wel was, tussen hun ouders. Toen ze tien en twaalf waren, kregen ze te horen dat hun vader en moeder gingen scheiden. Moeder Juus verliet het gezin en haar vertrek kwam als een harde en onverwachte klap voor de beide jongens. Hun grootouders van vaders kant trokken bij hun zoon in en namen het grootste gedeelte van de zorg voor hun kleinzoons op zich. Ze hadden ongetwijfeld het beste met ze voor, maar lieten het niet na hen voor te houden dat hun moeder 'niet deugde' en haar gedrag 'schandalig' was. "We gedroegen ons vreselijk tegenover onze grootouders. We saboteerden alles: we wilden onze moeder terug. Het was natuurlijk uiterst pijnlijk voor mijn vader, maar we konden die arme mensen niet uitstaan, in die tijd."

Meer jeugdfoto's van Toer van Schayk, zie:


Bron: Toer van Schayk - Drie dimensies in dans (red. Isabella Lanz en Marcel-Armand van Nieuwpoort) (Zutphen 1998)