Sonia Gaskell: Biografie - Het Nationale Ballet

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Logo eenlevenlangtheater2.jpg

Sonia Gaskell, 1965. Fotograaf onbekend

Eenlevenlangtheater Sonia Gaskell:

Oprichting Het Nationale Ballet en afscheid

Sonia Gaskell in de studio, ca. 1967. Foto: Maria Austria/MAI. Collectie TIN.

Nadat de kern van dansers zich in 1959 afscheidde van Sonia Gaskells Nederlands Ballet en met het Nederlands Dans Theater een eigen gezelschap in Den Haag oprichtte, besloten het ministerie en de gemeente Amsterdam het Amsterdams Ballet en de restanten van Gaskells Nederlands Ballet samen te voegen tot één nationaal gezelschap. Op 31 augustus 1961 was de oprichting van Het Nationale Ballet een feit, met Amsterdam als thuishaven. De leiding bestond uit Sonia Gaskell en Mascha ter Weeme samen. Herman Waage werd als zakelijk leider aangesteld. Het nieuwe gezelschap begon met 76 dansers (plus dertien aspiranten). Rudi van Dantzig en Robert Kaesen werden de huischoreografen.

Op één lijn zaten de van oorsprong drie verschillende groepen, het Ballet der Lage Landen, het Ballet van de Nederlandse Opera en het Nederlands Ballet, echter niet. De mentaliteiten en uitgangspunten lagen te ver uit elkaar om tot een organische samenwerking te komen. Het Ballet der Lage Landen was geschoold op de Engelse stijl, het Ballet van de Nederlandse Opera ging uit van een Franse traditie en het Nederlands Ballet was gestoeld op de Russische. Sonia Gaskell was zich van de verschillen bewust en deed haar best tot een eenheid te komen, maar het lukte haar niet. Mascha ter Weeme hield het na een jaar voor gezien, evenals zakelijk leider Herman Waage. Gaskell leidde het gezelschap opnieuw alleen, volgens de Russische stijl maar zeker ook met ruimte voor het experiment. Alle ontwikkelingen werden breeduit in de pers gevolgd. En hoewel de balletoorlog met de oprichting van het Nationale Ballet in eerste instantie definitief ten einde leek, kreeg de tijd van 'fusies en ruzies' van het begin van de jaren vijftig toch weer een nieuwe impuls.

Olga de Haas en Sylvester Campbell in Het Zwanenmeer, Het Nationale Ballet 1965. Foto: Maria Austria/MAI. Collectie TIN.

Intussen lukte het wel een groot aantal prachtige voorstellingen tot stand te brengen. Er werden het eerste seizoen 82 voorstellingen in Nederland gegeven en 38 in het buitenland. Ook nam het gezelschap deel aan 68 opera-uitvoeringen. Vaste speelplaats voor het Nationale Ballet was de Stadsschouwburg in Amsterdam; de studio bevond zich op steenworp afstand in de Marnixstraat. De eerste uitvoering van het volledige en avondvullende ballet Het Zwanenmeer in 1965 – met Olga de Haas als schitterend middelpunt – was een mijlpaal. Maar er bleven conflicten bestaan. In het seizoen 1963/64 werd Marianna Hilarides ontslagen, en een paar maanden later vroegen nog zeven dansers zelf ontslag vanwege de 'ongeorganiseerde en ongedisciplineerde toestand'. Het seizoen daarna nam opnieuw een groep dansers ontslag, met als gevolg dat van de solisten van het voormalige Ballet der Lage Landen niemand meer was overgebleven.


Sonia Gaskell geeft les in de studio van Het Nationale Ballet, 1962. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.

In 1966 werd Gaskell gehuldigd omdat ze twintig jaar actief was als balletleidster in Nederland. In de pers werd weer veel over haar geschreven, haar sterke en zwakke punten kwamen in elk artikel of interview naar voren. Over haar enorme verdiensten voor het ballet in Nederland waren vriend en vijand het met elkaar eens. Zelf leek Gaskell, de onvermoeibare Gaskell, moegestreden en zelfs gedesillusioneerd. De spanningen, onenigheid en hoogoplopende ruzies eisten hun tol. Ze trok zich steeds meer terug, was veel in Parijs en liet de leiding steeds meer in handen van Rudi van Dantzig en Rober Kaesen. In 1967 had Gaskell zich uit eigen beweging teruggetrokken door alleen nog als adviseur van het gezelschap in dienst te zijn. Hiermee liet ze de artistieke leiding over aan Van Dantzig en Kaessen, hoewel haar dat toch niet helemaal lukte. Over de voorstelling Doornroosje onstond een conflict waarbij Gaskell, na een periode van ziekte, een brief aan Van Dantzig en Kaessen schreef: "Als jullie het zo graag zelf willen doen, doe het dan maar zelf, ik blijf hier niet, ik ga weg."

Sonia Gaskell, 1969. Foto: Maria Austria/MAI. Collectie TIN.

Toen Gaskell in oktober 1969 officieel afscheid nam van het gezelschap, weigerde zij nog steeds te spreken met haar twee opvolgers, Van Dantzig en Kaesen. Ze werd onderscheiden met de Zilveren Medaille van de gemeente Amsterdam door wethouder Polak. Minister Klompé huldigde haar met de toekomstige opdracht aan een schilder of beeldhouwer om Gaskell's portret te vervaardigen. Ook werd de door David Koning gemaakte film 'Dag mevrouw' vertoond, waarin vele dansgrootheden uit heden en verleden hun lof over Gaskell uitspraken. Na haar afscheid vestigde Gaskell zich verbitterd en teleurgesteld in Parijs. Maar zij bleef niet stilzitten: ze reisde veel op en neer tussen Israël, Parijs en Amsterdam, waar ze de woning in de Zomerdijkstraat aanhield. Tot aan haar dood bleef ze lezingen en lessen geven. Na een ziekbed van enkele maanden overleed Sonia Gaskell op 9 juni 1974 in een ziekenhuis in Parijs. Ze werd in Amsterdam gecremeerd. Bij de herdenking werd haar portret, geschilderd door Joop Sjollema, opgesteld in de rotonde van de Stadsschouwburg. Vrienden en collega's omringden het portret met bloemen. Haar as werd, samen met die van haar echtgenoot Philipp Brauchhenss, uitgestrooid over zee.

Ondanks haar eigen bitterheid over de laatste jaren in Amsterdam, is het Nationale Ballet geworden wat Sonia Gaskell voor ogen stond en waarvoor zij de kiem heeft gelegd: een gezelschap dat academisch ballet brengt op het allerhoogste niveau, van klassiek tot hedendaags, van verhalend tot abstract en met eigen en internationaal repertoire.