Sonia Gaskell: Biografie

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Logo eenlevenlangtheater2.jpg

Sonia Gaskell, 1965. Fotograaf onbekend

Eenlevenlangtheater Sonia Gaskell:


Biografie van Sonia Gaskell

Sonia Gaskell. Fotograaf onbekend. Ca. 1938. Herkomst: Privécollectie.

Als kind van joods-Russische ouders, geboren in Litouwen, leert Sonia Gaskell al vroeg dat je moet vechten voor je bestaan. Haar jeugd in een welgesteld, intellectueel milieu met vier zusjes is gelukkig, maar het anti-semitisme is buiten de voordeur overal voelbaar. De Russische Revolutie van 1917 brengt niet de gehoopte verandering, in tegendeel, intellectuelen, en dan ook nog joods, zijn doelwit van discriminatie en geweld. Na de Oktoberrevolutie werd Sonia fervent socialiste en zioniste. Met een groep zielsverwanten onderneemt ze een risicovolle vluchtpoging naar Palestina, waar ze twee jaar in een kibboets werkt en haar eerste man, Abraham Solomon Goldenson, leert kennen. Het bestaan in de kibboets is hard en lichamelijk zwaar: ze werkten vooral aan het droogleggen van door malaria geteisterde moerassen.

Wanneer haar man besluit zijn wiskundestudie in Parijs voort te zetten, gaat Sonia maar al te graag met hem mee. Daar wordt ze gegrepen door de dans. Om geld te verdienen treedt ze op in nachtclubs en cabarets, daarnaast neemt ze balletlessen bij grootheden als Ljoebov Egorova, een voormalig danseres van het Marijinski Ballet, en Léo Staats, balletmeester bij de Parijse Opéra. Ze werd opgenomen in de kring van kunstenaars en choreografen rondom het Ballet Russes. Ze werkt hard, keihard, scheidt van haar man, eist misschien te veel van zichzelf, wordt ziek en realiseert zich tijdens het jaar dat ze in een sanatorium verblijft dat haar kracht niet ligt in het zelf dansen, maar in het opleiden van dansers.

Na haar herstel begint ze een balletstudio aan de Champs-Elysées. Ze bouwt voorzichtig een naam op en vindt veel voldoening in haar werk. Wanneer ze verliefd wordt op de Hollander Philipp Heinrich Bauchhenss, besluit ze uiteindelijk, met lichte tegenzin, Parijs in te ruilen voor Amsterdam. Ze begint er haar eigen dansstudio, doorstaat de Tweede Wereldoorlog en verwerft steeds meer faam.

Gaskell geeft les in de Zomerdijkstraat 26. Foto Particam/MAI, ca. 1950. Collectie TIN.

Gaskell gaf in Nederland les in dezelfde traditionele Frans-Russische stijl als die waarin ze zelf geschoold was als ballerina, alles volgens haar eigen motto: Creativiteit in een mens te ontwikkelen, dat is het grootste doel, dat wij ons kunnen stellen. Haar werkwijze is hard, haar manier van leiding geven autoritair. Van haar leerlingen eist ze een zelfde totale overgave aan de dans, zoals zij die zelf kent. Vechtlust staat hoog in haar vaandel en haar expressiviteit en sterke karakter roepen tegengestelde reacties op.

Voor de betekenis van de danskunst in Nederland is zij onmisbaar geweest. Het begon met de opening van een eigen balletschool aan de Zomerdijkstraat in Amsterdam, gevolgd door de oprichting van verscheidene balletgezelschappen. Ze was de stuwende kracht achter vele vernieuwingen, die soms ontstonden als tegenreactie op haar eigen ideeën en gedrag. In 1954 werd zij artistiek leider van het eerste gesubsidieerde nationale balletgezelschap, het Nederlands Ballet, dat in 1961 opging in Het Nationale Ballet. Zij wist dit gezelschap, samen met dansers als Olga de Haas en choreografen als Rudi van Dantzig, een internationale naam te bezorgen. Toen ze in 1969 afscheid nam als artistiek leider van Het Nationale Ballet, behoorde het gezelschap tot de internationale top.

Hieronder vindt u Sonia Gaskell's levensloop en haar verdiensten voor de danskunst in Nederland in meer detail beschreven.

Jeugd

Het gezin Gaskell, met v.l.n.r. vader, zuster Mina, moeder, zusters Greta, Ida, Sonia en Rachel. Fotograaf onbekend, z.j. Collectie TIN.

Sonia Gaskell werd in 1904 als Sara Gaskelyte in Vilkaviškis in Litouwen geboren in een welvarend, joods gezin. Haar vader Solomon was graanhandelaar. Hij kwam oorspronkelijk uit Polen, maar vestigde zich met Chaya Dobra (Anna Mazimovna) Karnovsky in Vilkaviškis in Litouwen. Samen kregen zij vijf dochters. Rahel (1902), Sonia (1904), Ida (1906), Mina (1910) en Greta (1912). Sonia was de op één na oudste. In die tijd was het verplicht om kinderen ook joodse namen te geven en Sonia had om die reden ook officiëel de naam Sara. Zoals de meeste meisjes uit haar milieu kreeg ze piano- en balletlessen, hoewel haar grootste interesse bij de literatuur lag. In het intellectuele gezin werd door de vijf meisjes weinig buiten gespeeld, maar veel gediscussieerd, gelezen en gestudeerd. Hun moeder was zeer muzikaal en speelde piano.

Lees meer: Sonia Gaskell: Biografie - Jeugd

Palestina (1921-1923)

Kibboets Ein Harod, Israel. Fotograaf onbekend, ca.1921. Collectie Archief Ein Harod, Israel.

De antisemitische maatregelen en de vijandigheden van de Russen beu, sloot Sonia Gaskell zich in 1919 aan bij een groep joden die naar Palestina wilde vluchten. De groep werd geleid door Selig Rifkind, die Sonia dan waarschijnlijk al een paar jaar kent.

Selig werd in 1900 in Bachmut geboren. Hij was lid van een zionistische jeugdgroep en hij ging naar de landbouwschool in Charkov.

Lees meer: Sonia Gaskell: Biografie - Palestina

Parijs (1923-1939)

Sonia Gaskell als ballerina. Fotograaf onbekend, ca. 1930. Collectie TIN.

Vanuit Palestina kwam Sonia Gaskell met haar man Abraham Goldensen in 1923 in Parijs aan. Hij ging daar naar de Sorbonne universiteit om zijn wiskundestudie te voltooien, zij had ook graag willen studeren om daarna schrijfster te kunnen worden. Het lukte haar echter niet om toegelaten te worden omdat al haar schooldimploma's onderweg naar Palestina gestolen waren. Om de kost te verdienen besloot ze daarom werk te zoeken als danseres. Als kind had ze balletlessen gevolgd. Samen met een vriendin vormde zij het dansduo, "Ariane et Arielle" en traden ze op in cabarets, revues, nachtclubs en casino’s.

Lees meer: Sonia Gaskell: Biografie - Parijs

Amsterdam (1939)

Sonia Gaskell met Henri Bauchhenss, net getrouwd, 1939. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.

Na ruim vijftien van dans vervulde jaren in Parijs, besluit Sonia Gaskell in 1939 naar Amsterdam te verhuizen waar zij trouwt met de Nederlandse architect Heini Bauchhenss. Bij haar aankomst in Nederland, bestond hier geen academische danstraditie zoals in Rusland, Frankrijk en Engeland. Dat was ook de reden waarom ze niet stond te trappelen om naar Nederland te komen. Wat er voor de oorlog in Nederland op het gebied van dans gebeurde, was sterk anti-klassiek-ballet gericht, terwijl Sonia in die tijd niets van de moderne dans moest hebben.

Lees meer: Sonia Gaskell: Biografie - Amsterdam

Den Haag (1954)

Sonia Gaskell in de studio, 1954. Foto: Maria Austria/MAI. Collectie TIN.

Naast het Ballet Recital van Sonia Gaskell bestonden ook het Ballet der Lage Landen van Mascha ter Weeme, het Ballet van de Nederlandse Opera van Françoise Adret en het Scapino Ballet van Hans Snoek. Geen van de groepen ontving subsidie en ze moesten zich in leven houden met allerlei schnabbels en bijbaantjes voor de dansers.

Begin jaren vijftig besloten het Rijk en de gemeenten Den Haag en Amsterdam dat de tijd intussen wel eens rijp zou kunnen zijn voor de stichting van één nationaal ballet in plaats van al die kleine groepjes. Sonia Gaskell werd gepolst voor het artistiek leiderschap.

Lees meer: Sonia Gaskell: Biografie - Den Haag

Het Nationale Ballet (1961)

Sonia Gaskell, 1969. Foto: Maria Austria/MAI. Collectie TIN.

Nadat de kern van dansers zich in 1959 afscheidde van Sonia Gaskells Nederlands Ballet en met het Nederlands Dans Theater een eigen gezelschap in Den Haag oprichtte, besloten het ministerie en de gemeente Amsterdam het Amsterdams Ballet en de restanten van Gaskells Nederlands Ballet samen te voegen tot één nationaal gezelschap. Op 31 augustus 1961 was de oprichting van Het Nationale Ballet een feit, met Amsterdam als thuishaven.

Lees meer: Sonia Gaskell: Biografie - Het Nationale Ballet