Rudi van Dantzig: Repertoire - Boeken

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Logo eenlevenlangtheater2.jpg

Rudi van Dantzig. Herkomst foto: Het Nationale Ballet.

Eenlevenlangtheater Rudi van Dantzig:

Rudi van Dantzig: boeken

Tot veler verrassing debuteerde de gevierde choreograaf Rudi van Dantzig in 1986 met de autobiografische roman Voor een verloren soldaat. Het boek werd het best verkochte debuut van dat jaar, in diverse buitenlanden vertaald en 1992 door Roeland Kerbosch verfilmd. Na dit eerste boek volgden er meer. Bovendien verschenen met enige regelmatig artikelen van Van Dantzig in kranten en tijdschriften. In sommige van zijn boeken neemt dans een nadrukkelijke plaats in, maar andersom speelt ook de literatuur een rol in zijn choreografieën: "Als een ballet af is, duik ik in de boekenkast en zoek er de regels bij." (Geciteerd uit: Trouw, 17 oktober 1998). Bij het kiezen van de titels van zijn balletten liet hij zich regelmatig inspireren door Nederlandse dichters als Hans Lodeizen en Gerrit Achterberg.

Het schrijverschap was voor Van Dantzig evenals het maken van choreografieën een manier om zichzelf uit te drukken en misschien ook om zichzelf te vinden. Tot zijn overlijden werkte hij aan een boek over zijn leermeester Sonia Gaskell. De balletwereld maakte dat hij zich deel voelde van een familie, het schrijven kan alleen in afzondering, letterlijk en figuurlijk. Zonder de dans dacht hij niet te kunnen leven, zonder het schrijven eventueel wel. Hij koesterde de dansboeken in zijn boekenkast en dan met name foto's van de grote danslegenden uit het verleden. "Grootheden als Nijinsky, Pavlova en Diaghilev. Als ik naar ze kijk, overvalt me een soort nostalgie. Bij mooie dingen heb ik dat nu eenmaal. Dat ik denk: dat moet ik ook proberen. Aan het werk! Tegelijk vraag ik me wel eens af: waren zij echt zo goed als de verhalen zeggen? Zouden ze niet tegenvallen met de ogen van nu? Literatuur heeft dat effect niet op mij." (Geciteerd uit: Trouw, 17 oktober 1998)

Hoewel het publiek en de recensenten Van Dantzig's schrijverschap erkennen en waarderen, hield hij zelf zijn twijfels. "Bij mijn eerste twee boeken heb ik geput uit herinneringen, daarom was dit boek [Afgrond red.] voor mij erg belangrijk. Hiermee moet ik bewijzen of ik dit wel of niet kan, of ik een schrijver ben of niet, een beetje. Schrijven is helemaal met jezelf geconfronteerd worden en met stilte en met eenzaamheid. Ik denk dat ik nooit écht een schrijver word. (Geciteerd uit: Trouw, 31 januari 1996)

Portret van Rudi van Dantzig 118229.jpg Portret van Rudi van Dantzig 118227.jpg

Links: Rudi van Dantzig. Fotograaf onbekend. Rechts: Rudi van Dantzig, 1975. Foto door zijn broer Bob van Dantzig. Collectie TIN.

Overzicht van publicaties van Rudi van Dantzig

  • 1981: Olga de Haas, een herinnering, Zutphen 1981. Portret van danseres Olga de Haas (1944-1978). Ze was een gevierd balletdanseres bij Het Nationale Ballet. In 1969 werd De Haas uitgekozen om samen met gastsolist Rudolf Nurejev in Giselle te dansen. Het leven met de druk en stress van een topballerina viel haar zwaar en in haar privéleven ontmoette ze de nodige tegenslag. Een week voor haar 34ste verjaardag stierf ze aan de gevolgen van een alcoholverslaving en anorexia nervosa. Rudi van Dantzig werkte met haar bij Het Nationale Ballet en beschrijft in zijn herinneringen aan de ballerina.
  • 1986: Voor een verloren soldaat, Amsterdam 1986. Rudi van Dantzig beschrijft in deze sterk autobiografische roman het verhaal van de tienjarige Jeroen, zijn alter-ego, die tijdens de hongerwinter in de Tweede Wereldoorlog vanuit Amsterdam naar het dorpje Laaxum op het Friese platteland wordt gestuurd om daar bij een boerenfamilie aan te sterken. Hij ontmoet daar in mei 1945 de Canadese soldaat Wolt die hem inwijdt in de liefde door hem te verkrachten. Het was een gruwelijke ervaring, maar tegelijkertijd vervulde het Jeroen met een gevoel van een vreemd soort trots, dat de soldaat uitgerekend hém zijn aandacht had gegeven. Daarom bleef Jeroen hem opzoeken en ontwikkelde zich een relatie, waar verder niemand iets vanaf wist. Tot Wolt zonder iets te vertellen op een dag vertrokken is. Jeroen voelt zich verraden en wanneer hij terug is in Amsterdam, zoekt hij maandenlang de stad af, op zoek naar zijn 'verloren soldaat'. Rudi van Dantzig probeerde zijn ervaring in Laaxum mei 1945 te vergeten en ontwikkelde zich van balletdanser tot een gevierd choreograaf. Maar hij heeft zijn ervaring met Wolt vergeten noch verwerkt. In de zomer van 1984 trekt hij zich na een seizoen van hard werken terug op de boerderij van vriend en collega Toer van Schayk en zette hij het eerste deel van zijn verhaal op papier. Eind 1985 heeft hij alles opgeschreven. Voor het eerst in 42 jaar heeft hij zijn hart gelucht over die traumatische ervaring uit 1945. De Arbeiderspers gaf zijn boek uit. Het werd in Nederland zestien maal herdrukt en in het Duits en Engels vertaald. In april 1992 ging de door Roeland Kerbosch gemaakte film Voor een verloren soldaat in première. (Bron: Bulkboek nr. 217)
  • 1993: Nurejev. Het spoor van een komeet, Zutphen 1993. Herinneringen van Rudi van Dantzig aan de Russische balletdanser Rudolf Nurejev (1938-1993). Ze ontmoetten elkaar in 1968 voor het eerst, op Nurejev's verzoek, in theater Carré waar hij voor het eerst in Nederland zou optreden. Nurejev had gehoord over Van Dantzig's ballet Monument voor een gestorven jongen en zou het graag willen dansen, zonder het zelf overigens ooit gezien te hebben. Van Dantzig maakte die middag in Carré kennis met een humeurige, ongeduldige, agressieve en vurig dansende Nurejev, maar leerde al snel ook die andere Nurejev kennen: een geïnteresseerde, aardige en "soms zelfs wat onzekere jongen die op de meest onverwachte momenten in gretig en soms onverklaarbaar lachen uitbarstte". In het boek beschrijft Van Dantzig zijn herinneringen aan zijn samenwerking bij Het Nationale Ballet en de daaruit ontstane vriendschap met de legendarische Rudolf Nurejev.
  • 1996 Afgrond, Amsterdam 1996. Verhalenbundel met verhalen die Rudi van Dantzig tussen 1988 en 1996 schreef. Het zijn herkenbare en realistische verhalen, soms gebaseerd op een krantenartikel of journaalitem, over de grimmigheid van de wereld en met name de volwassenen in die wereld. In alle verhalen zijn kinderen de dupe van het kille egoïsme en de liefdeloosheid van volwassenen. De laatste drie verhalen, gerubriceerd onder de noemer 'Vleugels', gaan over zijn gestorven ouders en doen in sfeer en stijl denken aan zijn debuutroman Voor een verloren soldaat. Van Dantzig: "Het vreemde is, dat terwijl ik in het laatste stuk mijn ouders bij elkaar breng, de verhouding ouders-kinderen in al die andere verhalen zo contactloos en kil is. (Geciteerd uit Trouw, 31 januari 1996)
  • 1997: De bruid staat rechts van u, Amsterdam 1997. Uitgave ter gelegenheid van De Literaire Boekenmaand gehouden in maart 1997 in de Bijenkorf Boekhandel. In deze novelle wordt het huwelijksgeluk van een jong echtpaar bedreigd als de man benaderd wordt door een homoseksuele kennis.
  • 1998: Toen gij naakt en bloot waart, Amsterdam 1998. Toneelstuk met absurdistische inslag over een groep mensen die, vluchtend voor een onbekend onheil, terechtkomt op een booreiland. Rudi van Dantzig schreef en regisseerde het toneelstuk voor Toneelgroep De Appel.
  • 2003: Het leven van Willem Arondéus 1894-1943. Een documentaire., Amsterdam 2003. Biografie van de Nederlandse schrijver, schilder, lithograaf en verzetsman Willem Arondéus (1894-1943). In 1943 werd door een kunstenaarsverzetsgroep onder leiding van ene WIllem Smit het bevolkingsregister in Amsterdam overvallen, toen gehuisvest in de voormalige concertzaal van Artis. De archieven werden in brand gestoken, maar door verraad werden de meeste leden van de verzetsgroep, en hun helpers, binnen twee weken opgepakt en gefusilleerd. Onder hen ook Willem Smit. Het bleek dat achter deze naam de kunstenaar Willem Arondéus schuil ging. Hij stond bekend als een tragische, klagerige man die altijd geld te kort had en daarvoor aanklopte bij vrienden die meer te besteden hadden dan hij zelf. Bovendien kwam hij openlijk voor zijn homoseksualiteit uit. Dat hij een verzetsheld bleek, was op zijn minst verrassend. Hij leek bij lange na niet te voldoen aan het standaardprofiel van de verzetsheld zoals men die in Nederland kende. Arondéus liet dagboeken en brieven aan vrienden na. Deze documenten vormden het uitgangspunt voor Rudi van Dantzig bij het schrijven van het boek. Hij geeft Arondéus alsnog zijn verdiende plek in de galerij van verzetshelden. In 2005 hield Van Dantzig de jaarlijkse Willem Arondéus-lezing.
  • 2013: Herinneringen aan Sonia Gaskell. Postuum verschenen bij De Arbeiderspers, 2013. Als 17-jarige ontmoet Rudi van Dantzig Sonia Gaskell, de vrouw die zijn leven sterk zou beïnvloeden, eerst als lerares, daarna als artistiek leidster. De geboren Russische Gaskell (1904-1974) is van onschatbare waarde geweest voor de ontwikkeling van de dans in Nederland: ze was een vurig pleitbezorgster van danskunst met een eigen Nederlands karakter. Gaskell werd vereerd en verguisd; er werd veel goeds, maar ook onwaars over haar geschreven. Van Dantzigs ergernis hierover dreef hem ertoe dit boek te schrijven, waarin hij een verering laat zien die bij tijden in afkeer kon omslaan. Zijn diepe liefde en bewondering wonnen echter altijd. Gaskell blijft een raadsel, ook voor Rudi van Dantzig. Tot aan het einde van zijn leven heeft hij aan dit boek gewerkt, gezwoegd; het viel hem onverwacht zwaar maar dat blijkt niet uit de lichtheid, de poëzie en de humor van zijn verhaal.