Moderne dans

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


De term Moderne dans

Met de term moderne dans refereert men aan theaterdansvoorstellingen die rond 1900 ontstonden en ontwikkelden en waarvan het bewegingsidioom niet was gebaseerd op de academische ballettechniek, zoals die is voortgekomen uit de gearrangeerde hofdansen aan de Italiaanse en Franse vorstenhoven en de oprichting in 1661 van de Academie Royale de Danse te Parijs. De term begint overigens pas eind 1920 in gebruik te raken.

Met deze tem worden in de Theaterencyclopedie ook de vele diverse vormen en stijlen van theaterdans aangeduid die zich sinds het ontstaan van de term hebben ontwikkeld en waarvoor in vakkringen meer specifieke termen worden gebruikt, waaronder postmoderne dans, eigentijdse dans of dansstijlen die naar de persoon vernoemd zijn van degenen die een bepaalde stijl of bewegingskenmerk ontwikkelden.

Moderne dans in Amerika

In Amerika kwamen deze moderne dansvoorstellingen soms voort uit het varieté-achtige dansvermaak in ‘saloon’theaters van Amerika, bestaande uit een mix van acrobatiek, op exotische culturen geïnspireerde dansen en de folklore-dansen van diverse immigranten groepen uit Europa en vooral ook die van de afstammelingen van Afrikaanse slaven; hieruit zal zich de jazz- en schow-musicaldans ontwikkelen, min of meer tegelijk aan die van de moderne dans.

Vooral echter ontstonden deze moderne dans voorstellingen als reactie op het strenge en als rigide beschouwde academische bewegingsidioom van het klassiek ballet. Belangrijke rol daarbij heeft Isadora Duncan gespeeld die evenals anderen, op zoek ging naar bewegingen om haar individuele artistieke gevoel vorm te geven. Zij vond o.a. de grondslag daarvoor in de 19e eeuwse theorieën over muziek-educatie van de Franse musicuspedagoog François Delsarte. Haar voorstellingen opgebouwd uit gewone alledaagse bewegingen en geïnspireerd op afbeeldingen op antieke Griekse vazen waren in Europa een groot succes.

In Amerika zelf waren vooral Ruth St. Denis en Ted Shawn succesvol met exotische dansen. Zij stichtten in 1915 een school en vormden daarmee een artistiek centrum ‘Denishawn’ van waaruit het merendeel van alle invloedrijke Amerikaanse pioniers van de moderne dans zijn voortgekomen. Naast bijvoorbeeld Doris Humphrey en Charles Weidman, was de belangrijkste daarvan Martha Graham. Zij verliet in 1923 het centrum en ging haar eigen weg, richtte een school op, ontwikkelde en codificeerde haar bewegingstechniek en maakte choreografieën die door velen ook als de basis voor de latere ontwikkelingen in de moderne dans worden gezien. Haar choreografieën beelden vaak psychische zielsconflicten uit.

Moderne dans in Europa

In Europa echter kwam de moderne dans direct voort uit de theorieën van de Zwitserse muziekpedagoog Émile Jaques-Dalcroze, die zich eveneens baseerde op die van François Delsarte. Beiden verbonden muziek met natuurlijke bewegingen. Jaques-Dalcroze’s lesmethoden leidden o.m. tot het ontstaan van de methode van de Eurythmie die later ook tot dansvoorstellingen zouden leiden. Zijn bewegingsmethode was aanleiding voor de Hongaar Rudolf von Laban om de relatie van de bewegende mens met de ruimte om zich heen verder te bestuderen. Hij kwam daarbij tot theatrale bewegingsexperimenten die de naam Ausdrucktanz kregen en die door o.a. zijn leerlingen Mary Wigman en Kurt Jooss verder ontwikkeld werden in wat ook wel expressionistische dans wordt genoemd.

Vrijheid van expressie

De moderne dans is per definitie niet gebonden aan de academische ballettechniek. Zij richt zich in haar bewegingen op de natuurlijkheid of neemt andere fysieke uitgangspunten dan het academische ballet en stelt de vrijheid van expressie voorop. Hierdoor ontstonden er diverse individuele bewegingstechnieken en ontwikkelde de moderne dans zich in de eerste helft van de twintigste eeuw verder in verschillende stromingen. Naast de gecodificeerde techniek van Martha Graham, spreekt men bijvoorbeeld van de scholen en/of techniek van José Limon en Lester Horton in Amerika en die van Mary Wigman en de Jooss-Leeder Folkwang Hogeschool te Essen in Europa. Waren de bewegingsidiomen, stijlen en opvattingen over de scholing van dansers zeer uiteenlopend, choreografisch kan men zeggen dat alle moderne dans in de eerste helft van de 20stige eeuw voornamelijk expressionistisch gericht was, al waren er ook voorbeelden, meer en voornamelijk gericht op vorm en abstractie (Doris Humphrey, het Triadische ballet van Oskar Schlemmer).

Post-moderne dans

Vanaf de tweede helft van twintigste eeuw verzetten zich in Amerika diverse jongere dansers en choreografen in de moderne dans tegen de expressionistische tendens. Zij wilden pure dans maken, waarbij de vorm voorop stond en de inhoud/betekenis van ondergeschikt of geen belang was. Belangrijk figuur in deze tegenbeweging was Merce Cunningham, een voormalige solist uit het gezelschap van Martha Graham. Op basis van haar methodiek ontwikkelde hij een eigen techniek. Zijn choreografieën waren doorgaans gebouwd op toevalsprocedures, die hij o.m. ontleende aan de musicus/componist John Cage. Zijn leerling Robert Dunn verbond zich met diverse kunstenaars uit andere disciplines, waaronder uit de moderne dans. Zij vormden het Judson Dance Theatre en experimenteerden met gewone bewegingen om te komen tot een puur bewegingstheater dat evenals de voorstellingen van Merce Cunningham benoemd werd als post-moderne dans. Uit deze beweging kwamen choreografen/ danskunstenaars voort als Trisha Brown en Lucinda Childs. Uit de groep van Merce Cunningham o.a. Paul Taylor en Twyla Tharp.

De moderne dans en de daaropvolgende post-moderne dans blijven zich in de tweede helft van de twintigste eeuw in diverse richtingen verder ontwikkelen. Enerzijds steeds weer als reactie op een eerdere generatie en/of vernieuwing door beïnvloeding vanuit andere dansvormen en/of combinaties met andere theaterdisciplines of door ontwikkelingen en verbindingen met andere kunstdisciplines. Ondanks de verscheidenheid aan namen die aan deze nieuwe dansvormen worden gegeven, blijft men doorgaans toch gewoon spreken van moderne, dan wel eigentijdse dans.

Sleutelfiguren in de ontwikkeling van de Amerikaanse moderne dans tot en met de jaren ’80 van de vorige eeuw zijn:

Loïe Fuller, Isadora Duncan, Ruth St. Denis, Ted Shawn, Martha Graham, Doris Humphrey, Charles Weidmann, José Limon, Hanya Holm, Lester Horton, Joyce Trisler, Eric Hawkins, Merce Cunningham, Robert Dunn, Anna Halprin, Lucinda Childs, Twyla Tharp, Trisha Brown, Alwin Nikolaïs, Paul Taylor,

Belangrijke sleutelfiguren in de ontwikkeling van de moderne dans tot en met de jaren ’80 van de vorige eeuw en afkomstig uit Europa zijn: Emile Jaques Dalcroze, Rudolf von Laban, Oskar Schlemmer, Mary Wigman, Kurt Jooss, Sigurd Leeder, Pina Bausch

Moderne dans in Nederland

In Nederland ontwikkelde zich de Amerikaans moderne dans zich pas vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw. Vóór WOII had wel de Ausdrucktanz hier een plaats gehad, maar gezien de anti-Duitse sentimenten na 1945, niet meer. Koert Stuyf en Pauline de Groot, die beiden bij diverse belangrijke sleutelfiguren in Amerika hadden gestudeerd, manifesteerden zich in Nederland met opzienbarende danstukken en als leraren moderne dans. Uit hun studio’s kwamen de dansers/choreografen voort die van Nederland, internationaal gezien een belangrijk land voor de moderne dans maakten.

Dansers/choreografen die tot en met de jaren ’80 van de vorige eeuw aan de ontwikkeling van de moderne dans in Nederland hebben bijgedragen zijn o.a. Koert Stuyf, Pauline de Groot, Bart Stuyf, Truus Bronkhorst, Bianca van Dillen, Jacqueline Knoops, Beppie Blankert, Arnold Goores, Krisztina de Châtel, Willy Verkuil, Ruth Meyer, Ton Lutgerink, Amy Gale, Ricardo Anemaet, Lilian Bruinsma, Pauline Daniëls etc., etc.

Hieronder een chronologisch overzicht van de voorstelling die in Nederland onder de noemer Moderne dans in première zijn gebracht, voor zover geregistreerd in de Productiedatabase

Of zie een alfabetische overzicht op titel van deze Moderne dans voorstellingen

 
PC - 2006-07-03
PC - 2007-10-05
Monday Match (Dance & Music Impro lab) februari 2011 - Bimhuis - 2011-02-07
PC - 2008-06-13
DISO - Emio Greco
Rosegarden - Istanbul Staatsballet - 2008-02-15
3.4 Blue Boy - Muiderpoorttheater - 2007-03-16
PC - 2003-04-18
Monday Match (Dance & Music Impro lab) april 2011 - Bimhuis - 2011-04-18
PC - 2004-05-22
Baby in der Bar - Dansgroep Yvonne Georgi - 1928-05-03
De weg - Corrie Hartong - 1932-04-04
De groene tafel - Ballets Jooss - 1933-10-01
Een bal in het oude Weenen - Ballets Jooss - 1933-10-02
Pavane op de dood van een Infante - Ballets Jooss - 1933-10-02
Halewijn - Corrie Hartong - 1935-07-06
Goyescas - Dansgroep Yvonne Georgi - 1935-12-01
Festival Dances - Dansgroep Yvonne Georgi - 1937-06-12
Prometheus - Dansgroep Yvonne Georgi - 1938-06-14
Petrouchka - Dansgroep Yvonne Georgi - 1939-06-06
Dansmiddag - Dansgroep Netty van der Valk - 1941-03-05
Orpheus en Eurydice - Dansgroep Yvonne Georgi - 1941-04-17
Dansavond gezelschap Loucky de Raedt - Gezelschap Loucky de Raedt - 1941-12-29
Dansavond Dansgroep Netty van der Valk - Dansgroep Netty van der Valk - 1942-03-16
Dansavond van het Gooisch Ballet Rini Hopman - Gooisch Ballet Rini Hopman - 1943-01-03
Dansavond Tanja Marshall - Tanja Marshall - 1944-06-08
Dansavond Peter Demaat - Peter Demaat - 1944-07-28
Renaissance suite - Corrie Hartong - 1945-07-31
Historie der bezetting in het stadion te Amsterdam - Corrie Hartong - 1945-08-31
Danse sacrée et danse profane - Corrie Hartong - 1947-01-14
Ballet - Corrie Hartong - 1947-01-14
Chinoiserie, niets nieuws onder de zon - Corrie Hartong - 1947-01-14
Fantasie - Ballets Jooss - 1951-12-23
Dithyrambus - Ballets Jooss - 1951-12-23
Wereldstad 1926 - Ballets Jooss - 1951-12-23
Colombinade - Ballets Jooss - 1951-12-23
De nachtrein - Ballets Jooss - 1953-01-04
Le Bosquet - Ballets Jooss - 1953-01-04
Errand into the Maze - Martha Graham Dance Company - 1954-03-23
Mouvements en trois mouvements - Françoise et Dominique - 1963-01-13
Rues - Françoise et Dominique - 1963-01-13
Visages de terre - Françoise et Dominique - 1963-01-13
Two of Yesteryears - Stichting Eigentijdse Dans - 1964-12-08
Within Pale Silence - Stichting Eigentijdse Dans - 1964-12-08
Reflections on Pale Silence - Stichting Eigentijdse Dans - 1964-12-08
A Person of The Place - Stichting Eigentijdse Dans - 1964-12-08
De groene tafel - Het Nationale Ballet - 1965-05-29
Conversion - Stichting Eigentijdse Dans - 1965-11-09
Contact - Stichting Eigentijdse Dans - 1965-11-09
Visibility... by Change - Stichting Eigentijdse Dans - 1966-05-06
Focus I - IV - Stichting Eigentijdse Dans - 1966-12-09
Re-Moves 1966 - Twyla Tharp Dance Foundation New York - 1967-02-23
Re-Moves 1966 - New York Twyla Tharp Dance Foundation - 1967-02-23
Winterpremière - Stichting Eigentijdse Dans - 1967-02-25
Choreostruction - Nederlands Dans Theater - 1967-06-16
Variaties 4-4 - Holland Festival - 1967-07-04
Mods & Rockers '63 - Western Theatre Ballet - 1968-04-30
Nouvelles aventures - Nederlands Dans Theater - 1968-11-29
Arena - Nederlands Dans Theater - 1969-02-04
Om de Aarde - Dans Studio Pauline de Groot - 1969-05-02
Mutation - Stichting Eigentijdse Dans - 1969-06-26
Time out of mind - Het Nationale Ballet - 1969-10-08
Mutations I-III - Stichting Eigentijdse Dans - 1970-12-13
Zonder titel - Stichting Eigentijdse Dans - 1970-12-14
Huescape - Nederlands Dans Theater - 1971-10-18
Journaal - Nederlands Dans Theater - 1971-10-27
Zonder titel - Stichting Eigentijdse Dans - 1972-02-22
Een reuzen turbine - Stichting Multi Media - 1972-12-01
Autumn People Schould Eat Carrots In Order to Obtain New Roots - Stichting Eigentijdse Dans - 1972-12-02
Cantos - Stichting Eigentijdse Dans - 1972-12-02
Seesaw - Stichting Eigentijdse Dans - 1973-05-26
Five Songs - Nederlands Dans Theater - 1973-07-02
Fuzz - Stichting Eigentijdse Dans - 1973-07-27
Black Proud - Studio L.P. - 1973-09-22
Headlong - Strider Dance Group London - 1973-11-18
Eclipse - Nederlands Dans Theater - 1974-03-18
Tinge - Stichting Eigentijdse Dans - 1974-05-16
Footprints - Stichting Eigentijdse Dans - 1974-05-30
Calico - Holland Festival - 1974-06-23
Caterpillar - Nederlands Dans Theater - 1975-02-18
… overige resultaten

Bronnen