Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Mata Hari 6.jpg

NaamMata Hari
Volledige naamMargaretha Geertruida (Griet) Zelle
Geboortedatum7 augustus 1876
Geboorteplaats Leeuwarden
Overlijdensdatum15 oktober 1917
Overlijdensplaats Vincennes
BeroepDanser
DisciplineDans
Externe databases:
IMDb
VIAF

Biografie

Mata Hari is beroemd geworden door haar vermogen om in te haken op de populaire smaak van haar tijd. In 1905 brak ze in Parijs door met haar 'Oosterse' dansen. Mata Hari is nog altijd wereldberoemd, hoewel er geen filmbeelden van haar optredens bestaan, laat staan beelden met muziek. We zijn bij Mata Hari uitsluitend aangewezen op een handvol foto's, alsmede op de overlevering van haar tijdgenoten. Het Fries museum te Leeuwarden heeft documentatie over haar. Sommigen beschouwen Mata Hari als een symbool van het oude Europa, dat met zijn glamour en schittering in de Eerste Wereldoorlog ten onder ging. Mata Hari's eigen lot weerspiegelt dit tragische einde.

Mata Hari werd geboren als dochter van Adam Zelle (1840-1910), een winkelier in hoeden, en Antje van der Meulen (1842-1891). Het echtpaar kreeg na Griet nog 3 zoons. Tot haar 13e kreeg ze Franse, Duitse en Engelse privélessen. Haar vader raakte in 1889 echter bankroet, en kort daarna scheidden haar ouders van tafel en bed. Haar vader hertrouwde in Amsterdam op 9 februari 1893 met Susanna Catharina ten Hoove. Margaretha kwam na de scheiding in Leiden terecht. Daarna woonde ze bij een oom in Den Haag.

Ze studeerde in Leiden voor kleuterleidster, maar toen de leraar met haar begon te flirten werd ze door haar oom van de opleiding gehaald.

Margaretha en Rudolph MacLeod op weg naar Indië

Op haar 18e reageerde Margaretha op een contactadvertentie in de krant van de KNIL-kapitein Rudolph MacLeod. Ze trouwde met hem op 11 juli 1895. In 1897 vertrok het gezin MacLeod naar Nederlands-Indië. Inmiddels was hun zoon Norman-John geboren. In 1898 werd dochter Jeanne-Louise, bijgenaamd Non, geboren.

Het huwelijk was voor Margaretha een mislukking. Haar echtgenoot bleek een alcoholist te zijn die zijn agressie vaak afreageerde op haar. Hij hield er waarschijnlijk minnaressen op na. Margaretha trok tijdelijk in bij de Van Rheedes, een ander Nederlandse officiersgezin. Maandenlang bestudeerde ze de Indonesische tradities en cultuur. Ze werd ook lid van een lokale dansgroep. In 1897 gebruikte ze voor het eerst de artiestennaam Mata Hari, wat Maleis is voor Oog van de dageraad oftewel zon.

In 1899 overleed hun zoon, mogelijk als gevolg van de bijwerkingen die optraden bij de behandeling van syfilis. Andere bronnen beweren echter dat hij zou zijn vergiftigd.

Wegens toenemende huwelijksproblemen besloot het echtpaar MacLeod in 1902 naar Nederland terug te keren. Nog datzelfde jaar volgde een scheiding van tafel en bed (die in 1906 definitief werd).

Nieuwe Uitleg 16 in Den Haag, het huis waar Mata Hari in 1915/16 woonde

Nog datzelfde jaar vertrok Margaretha naar Parijs, waar ze een tijdje optrad in een circus onder de naam Lady MacLeod. Ze kon maar moeilijk rondkomen.

Begin 1905 begon ze met het opvoeren van de exotische dansen, waarmee ze uiteindelijk beroemd zou worden. Ze nam hiervoor permanent de naam Mata Hari aan. Ze debuteerde met haar act in Musée Guimet op 13 maart 1905. Haar optredens werden meteen een succes.

Mata Hari werd al snel beroemd tot ver buiten de lichtstad. Optredens in Wenen, Monaco, Madrid, zelfs de Scala in Milaan volgden. Minstens zo fameus was haar levenswandel; aangezien ze voor hogere militairen en leden van het Corps Diplomatique ook tussen de lakens veel entertainment had te bieden, was ze een veelbegeerde courtisane.

De optredens van Mata Hari waren volledig afgestemd op de geromantiseerde ideeën over Azië die destijds in West-Europa in de mode waren. Mata Hari voegde er een flinke scheut erotisch bloot aan toe. Om nog meer tot het publiek te spreken verzon ze ook een nieuwe identiteit. Zo beweerde ze geregeld een Javaanse prinses te zijn, die sinds haar jeugd de heilige dansen zou hebben geleerd van priesters. Ze werd talloze keren gefotografeerd, vaak zeer schaars gekleed. MacLeod verzamelde veel van deze foto’s om als bewijsmateriaal te gebruiken waarom ze ongeschikt zou zijn om de voogdij over hun dochter (overleden in 1919) te krijgen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef Nederland neutraal. Dit betekende voor Mata Hari dat ze, gezien haar Nederlandse nationaliteit, vrij over de grenzen mocht reizen. Wel moest ze om de oorlog te ontlopen naar Frankrijk reizen via het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Haar vele reizen trokken echter wel de aandacht, evenals het feit dat ze het aanlegde met veel hoge militairen. In een aantal interviews met de officieren van de British intelligence beweerde ze zelfs een geheim agente te zijn voor de Franse militaire geheime dienst.

In januari 1917 zond de Duitse militaire attaché in Madrid een radiobericht naar Berlijn, waarin hij sprak van waardevolle informatie die hij zou hebben gekregen van een spion met de codenaam H-21, ofwel Mata Hari. Opvallend genoeg werd dit bericht verzonden in een code waarvan de Duitsers wisten dat de Fransen hem reeds hadden gekraakt, en het bericht dus makkelijk konden onderscheppen. Dit is voor sommige historici het teken dat het bericht vals was, en enkel bedoeld om de Fransen op het verkeerde been te zetten.

Executie van Mata Hari; een scène uit een vroege speelfilm

De Fransen namen het bericht echter serieus. Op 13 februari 1917 werd Mata Hari gearresteerd in haar hotelkamer in Plaza Athénée. Ze werd na een kort proces ter dood veroordeeld op beschuldiging van hoogverraad wegens spionage voor de Duitsers.

Het vonnis werd op 15 oktober 1917 in de slotgracht van het kasteel van Vincennes voltrokken door een vuurpeloton, waarna haar lichaam aan de wetenschap ter beschikking werd gesteld.

Later werd het doodvonnis heftig bekritiseerd. Ook uit Nederland kwamen protesten. Mede doordat de publiciteit over Mata Hari en haar tragische einde ook na 1918 doorging heeft Mata Hari's naam over de hele wereld bekendheid gekregen. Volgens Pat Shipmans biografie Femme Fatale was Mata Hari nooit een dubbelspion, maar werd ze slechts als zondebok gebruikt door de Franse militaire overheid voor het falen van het commando aan het front.

Het gerechtsdossier over de vermoedelijke spionne is in 2017 openbaar gemaakt. Dan pas zal mogelijk blijken wat de ware toedracht is geweest.

Legende

Vooral het feit dat meteen na haar dood veel mensen twijfelden aan haar schuld heeft ertoe bijgedragen dat Mata Hari wereldberoemd werd.

Het beeld van Mata Hari, o.a. versterkt door de vele verfilmingen van haar leven, van een exotische danseres die als dubbelspionne gebruik maakte van haar verleidingskunsten om militaire geheimen van haar vele geliefden te ontfutselen, maakte haar tot archetype van de femme fatale.

Veel van de populariteit van Mata Hari komt ook door de film over haar leven uit 1931. In deze film zijn veel zaken echter verdraaid of aangedikt om beter aan te sluiten bij het beeld dat veel mensen destijds van haar hadden.

Mata Hari in de populaire cultuur

  • Het leven van Mata Hari werd in verschillende landen verfilmd, met onder andere Magda Sonja, Greta Garbo, Zsa Zsa Gábor, Jeanne Moreau en Sylvia Kristel in de hoofdrol. Fie Carelsen (bij haar vijfentwintigjarig jubileum in 1931) en Els van Rooden (bij Toneelgroep Centrum) brachten haar op het Nederlandse toneel tot leven en Josine van Dalsum gaf haar in 1980 gestalte in een 4-delige televisieserie. Zelfs werd er ooit een grote Broadwaymusical aan haar opgedragen. Al deze producties hadden één ding gemeen: het werden onbarmhartige flops.
  • Mata Hari heeft zich in 1916 door Isaac Israëls laten schilderen. Het kunstwerk hangt in het Kröller-Müller Museum te Otterlo.
  • Al tijdens haar leven was Mata Hari een dankbare bron voor publicaties van uiteenlopende aard en kwaliteit. Dit duurt tot op de dag van vandaag voort.
  • In oktober 2007 bracht thrillerauteur Tomas Ross het boek De Tranen van Mata Hari uit, waarin hij in zijn eigen kenmerkende fictiestijl de geheimen rond haar dood beschrijft. Ook is er in 2007 een boek verschenen van Geertje Gort, genaamd 'Het parfum van Mata Hari'. Dit gaat over haar dochter Jeanne Louise (roepnaam 'Non').
  • Een historisch verantwoord boek over Mata Hari is "Mata Hari (1876-1917): de levende legende", van Marijke Huisman uit 1998. Deel 2 in de serie 'Verloren Verleden', van Uitgeverij Verloren BV te Hilversum. ISBN 90-6550-442-7.
  • Twee albums van de stripreeks De Kiekeboes zijn gewijd aan Mata Hari: Kiekeboe in Carré en De schat van Mata Hari.
  • Het turbulente leven van de Nederlandse spionne én danseres Mata Hari staat centraal in een grootschalige nieuwe productie in 2015/2016 van eigen makelij bij Het Nationale Ballet. Het ballet wordt gecreëerd door artistiek directeur en choreograaf Ted Brandsen. Tarik O’Regan, een van de toonaangevende Briste componisten van dit moment, maakt speciaal voor Mata Hari een nieuwe compositie. Voor het decorontwerp is het veelgeprezen ontwerpersduo Clement & Sanôu uitgenodigd en Francois-Noël Cherpin maakt de kostuums. Met librettiste Janine Brogt werkt Brandsen aan een scenario waarin Mata Hari’s leven in filmische scènes tot leven wordt gebracht.

Latere verwijzingen

  • De filmprijs van het Noordelijk Film Festival is naar haar vernoemd en heet de Matad'Or, een beeldje ontworpen door Machiel Braaksma.
  • Actrice Ine Veen vertolkte Mata Hari in de destijds bekende Ster reclamespot voor Printil in 1970.
  • In Leeuwarden, op "Over de Kelders" aan de Voorstreek, staat een beeld van Mata Hari van de hand van Suze Boschma-Berkhout uit 1976.
  • In het Fries Museum is de Mata-Hari-zaal aan haar gewijd.
Zie ook haar biografie op de website van Resources Huygens.


Van deze persoon is geen enkele bijdrage aan een theater- of dansproductie geregistreerd op de TheaterEncyclopedieOm dit te verbeteren, vult u op de betreffende pagina('s) over theater- of dansproducties de bijdragen van deze persoon aan..


Externe links

Bronnen