Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken
UploadenAfbeeldingDef.png
NaamGustav Mahler
Geboortedatum7 juli 1860
Geboorteplaats Kaliště
Overlijdensdatum18 mei 1911
Overlijdensplaats Wenen
BeroepComponist
Externe databases:
IMDb
VIAF
Mahler gold als een van de belangrijkste dirigenten van zijn tijd, maar is tegenwoordig vooral gezien als componist die de late romantiek verbonden heeft met de moderne periode van de klassieke muziek die met name in de Tweede Weense School gestalte kreeg. Als dirigent was hij onder andere actief aan de operahuizen van Boedapest en Hamburg en aan de hofopera te Wenen. In Wenen was hij tevens dirigent van de Wiener Philharmoniker.


Gustav Mahler heeft bijgedragen aan 85 productie(s).

Gustav Mahler heeft gewerkt in de volgende functies:


Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Gustav Mahler heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie Functie Producent Seizoen Premièredatum In regie van
Lieder eines fahrenden Gesellen Muziek Nederlands Dans Theater 1967/1968 11 november 1967
Dark Elegies Muziek Het Nationale Ballet 1971/1972 19 januari 1972
Five Songs Muziek Nederlands Dans Theater 1972/1973 2 juli 1973
Deep Canticle Muziek Rotterdams Danscentrum 1973/1974 23 januari 1974
Het koffiehuis Muziek Publiekstheater 1974/1975 21 september 1974 Bob Logger, Hans Croiset
De kinderspelen Muziek Nederlands Dans Theater 1986/1987 4 januari 1978
De reis Muziek Theaterschool 1977/1978 14 april 1978 Luc Boyer
Field Muziek Nederlands Dans Theater 1978/1979 23 september 1978
Nachtlied Muziek Werkcentrum Dans 1978/1979 16 maart 1979
Adagietto Muziek Studio L.P. 1978/1979 6 april 1979
Lieder eines fahrenden Gesellen Muziek Nederlands Dans Theater II 1981/1982 11 juni 1982
Sirenetta Muziek Introdans 1984/1985 22 december 1984 Hans Tuerlings
L'homme qui a voulu Muziek 't Hoogt 1985/1986 8 januari 1986 Paul Peijskens
Noerejew programma Muziek Ballet de l' Opéra de Paris 1985/1986 11 januari 1986
De nachtwacht Muziek Guido Lauwaert 1985/1986 13 februari 1986 Dirk Pauwels
Goedemorgen, middernacht Muziek Danstheater Nan Romijn 1986/1987 11 september 1986 Robert Broekhuis
Goedemorgen, middernacht Muziek Danstheater Nan, Romijn 11 september 1986 Robert Broekhuis
Lieder eines fahrenden Gesellen Muziek Balletgala 1986/1987 21 januari 1987
De kersentuin Muziek Art & Pro 1986/1987 26 februari 1987 Frans Strijards
Tender en water: uw vochtige plek Muziek Theatergroep Tender 1986/1987 13 juli 1987 Theatergroep Tender
Verdorbene Zeit Muziek Koninklijk Ballet van Vlaanderen 1987/1988 19 maart 1988
Bleek goud Muziek Compagnie Peter Bulcaen 1987/1988 26 mei 1988 Piet Rogie
De goeroe & de dissident Muziek Freek de Jonge 1988/1989 14 september 1988
Dark Elegies Muziek Koninklijk Ballet van Vlaanderen 1989/1990 7 oktober 1989
Dolor Muziek 1989/1990 28 november 1989
Anna hat kein Heimweh mehr Muziek Stichting Danslab 1989/1990 30 januari 1990
Sad Songs Muziek Scapino Ballet Rotterdam 1989/1990 23 maart 1990
In Concert Muziek Sèmola Teatre 1993/1994 8 juni 1990
Familiendialog Muziek Holland Festival 1989/1990 14 juni 1990 Johann Kresnik
Macbeth (of alleen dwazen sterven) Muziek Peter Baren 1989/1990 26 augustus 1990
Orpheus 1990 Muziek Stichting Glashart 1990/1991 4 oktober 1990 Apostolos Panagopoulos
Grondbeginselen Muziek Oud Huis Stekelbees 1990/1991 23 november 1990 Guy Cassiers
Nursing The Newborn Pig Muziek Holland Festival 1990/1991 5 juni 1991
Untitled Muziek Het Nationale Ballet 1992/1993 27 januari 1993
Solo - 1 - Het Nationale Ballet - 1999-05-19 Muziek Plesni Teater 1993/1994 28 april 1994
It Takes Two to Tango Muziek Stichting Muzenis 1994/1995 22 december 1994 Marc Note, Janny Hofman
Portret van Dora Muziek FRi-Theatergroep CREA 1994/1995 6 april 1995 Liliana Alexandrescu
Sad Songs Muziek Theaterschool 1994/1995 29 juni 1995
Woyzeck in de regen Muziek Dwarf Theater 1995/1996 21 augustus 1995 Peter Lintelo
Under The Marron Tree Muziek Nederlands Dans Theater 1995/1996 21 november 1995
Adagio Muziek Béjart Ballet Lausanne 1995/1996 8 maart 1996 Julia Vergez
Adagietto Muziek Béjart Ballet Lausanne 1995/1996 8 maart 1996 Julia Vergez
Pour la fin du temps Muziek Stichting Grand Theatre 1995/1996 20 april 1996 Kitty Kortes Lynch
Truus Bronkhorst, Marien Jongewaard and Friends Muziek Nieuw West 1996/1997 3 januari 1997
Duets Muziek Centre National de Danse Contemporaine l' Esquisse 1998/1999 16 december 1998
Alma Mahler Muziek Tine Ruysschaert 1998/1999 24 januari 1999 Herman Verschelden
1-2 1-2-3-4 Muziek Nieuw West 1998/1999 8 juni 1999
Urlicht Muziek Introdans 1999/2000 1 oktober 1999
Kinderspelen Muziek Introdans Ensemble voor de Jeugd 1999/2000 19 februari 2000
De Russische Hamlet Muziek Sint Petersburg Ballet Theater Boris Eifman 1999/2000 20 februari 2000
Lieder eines fahrenden Gesellen Muziek Koninklijk Ballet van Vlaanderen 2000/2001 10 oktober 2000
De dromer Muziek Max Tak 2000/2001 8 december 2000 René Groothof, Aike Dirkzwager
Twee componisten op één kussen Muziek Stichting Voce Vivace 2000/2001 25 februari 2001 Kevin Smith
Paramount 3 Muziek Scapino Ballet Rotterdam 2000/2001 30 mei 2001
Adagietto uit Alles Walzer Muziek Wiener Staatsopernballett 2001/2002 3 november 2001
27'52 Muziek Nederlands Dans Theater II 2001/2002 21 februari 2002
Music Hall Muziek Theater van de Verloren Tijd 2001/2002 22 juni 2002 Sjon Brands
Subject to Change Muziek Nederlands Dans Theater II 2002/2003 6 maart 2003
Music Hall Muziek Theater van de Verloren Tijd 2002/2003 18 juni 2003 Sjon Brands
Hotel Mahler - Für dich leben, für dich sterben Muziek Het Concertgebouw, Amsterdam 2003/2004 27 april 2004 Margrith Vrenegoor
Hotel Mahler - Für dich leben, für dich sterben Muziek Het Concertgebouw, NV 27 april 2004 Margrith Vrenegoor
Alma, Bride of The Wind Muziek Stichting Tamar 2004/2005 24 november 2004 Beppie Blankert
Alma, Bride of The Wind Muziek Stichting Tamar 24 november 2004 Beppie Blankert
Muziek Hamburg Ballett 2004/2005 25 februari 2005
Pas de deux uit Adagietto Muziek Hamburg Ballett 2004/2005 25 februari 2005
LovLab 6.0 Muziek Theater van de Verloren Tijd 2006/2007 8 september 2006 Ludwig van Beethoven
Magnolia Muziek C-scope 2006/2007 22 november 2006
Affected Muziek Wp Zimmer VZW 2007/2008 16 november 2007
Het Droste effect: het beest in mij Muziek Productiehuis 2Kusten 2008/2009 29 januari 2009 Goran Turnsek
Keeping Still - Part 1 Muziek Rosas VZW 2009/2010 2 juni 2010
3Abschied Muziek Rosas VZW 2009/2010 12 juni 2010
Almschi Muziek SKaGeN 2010/2011 25 december 2010
Rock Muziek Noord Nederlandse Dans 2010/2011 2 april 2011
Das lied von der Erde Muziek O. Festival 2010/2011 21 mei 2011 Neil Wallace
Trojaanse vrouwen Muziek Theaterproductiehuis Zeeland 2011/2012 23 augustus 2011 Niek Kortekaas
Seule Muziek Nieuw West 2011/2012 11 april 2012 Truus Bronkhorst
Revolver Besorgen Muziek Helena Waldmann 2011/2012 12 juli 2012 Helena Waldmann
Die Weise von Liebe und Tod Muziek Amsterdam Ensemble 2013/2014 30 november 2014 Moniek Kramer
Lieder eines fahrenden Gesellen Muziek Introdans 2016/2017 17 februari 2017
FOREVER Muziek Needcompany 2016/2017 17 maart 2017 Camille Doucet
Kindertotenlieder appearance Muziek ICKamsterdam 2017/2018 5 oktober 2017
Lost on route 44 Muziek Marina Mascarell 2017/2018 6 oktober 2017
Urlicht Muziek Operagroep the Fat Lady 2017/2018 24 november 2017 Ida van Lagemaat
Faust (working title) Muziek De Nationale Opera 2020/2021 5 september 2020 Lisenka Heijboer
Escape Muziek Megan Doheny 2021/2022 25 juni 2022


Levensloop, werk en invloed

Typerend voor Mahlers werk is de unieke wijze waarop hij zang kan verbinden met instrumentale muziek. Verder maakte hij het aspect klankkleur steeds belangrijker door het tot onderdeel van de muzikale structuur te maken. Het eerste deel van de 9e symfonie is hiervan een goed voorbeeld.

Mahler onderzocht de symfonische vorm en instrumentatie tot het uiterste; hij schuwde er niet voor om zeer persoonlijke elementen in zijn muziek te verwerken. Een symfonie zou een 'hele wereld' moeten omvatten, zoals hij het zelf eens aangaf. Deze doelstellingen stuitten echter op veel weerstand en onbegrip, niet alleen bij het publiek maar ook bij vakgenoten.

Mahler voelde zich al vroeg genoodzaakt te dirigeren als broodwinning. Hij werd een zeer gerespecteerde dirigent. Men zag hem in zijn tijd in de eerste plaats als dirigent, niet als componist. Veel van zijn werken zijn in de vakantietijd, in de zomermaanden, gecomponeerd. Toen Mahlers reputatie als dirigent eenmaal gevestigd was, trok hij zich in de zomermaanden geheel terug in zijn afgelegen 'componeerhuisjes', waar hij zijn symfonieën in alle rust kon schrijven.

In 1902 huwde Mahler met Alma Schindler, die twintig jaar jonger was dan hij. Ze kregen twee dochters, Maria Anna (1902-1907) en Anna (1904-1988), die later beeldhouwer zou worden. Mahler heeft Sigmund Freud bezocht om over de oorzaken van het slechte huwelijk te praten. Tijdens hun wandeling door de Breestraat in Leiden op 10 augustus 1910 zou Freud gezegd hebben dat Mahler in elke vrouw zijn moeder zocht.

Zijn houding tot de symfonische vorm heeft zijn gehele leven en tot op heden toe grote bewondering, maar ook tegenstand gekend. De meeste van zijn symfonieën zijn groots van structuur, hebben een tijdsduur van minstens een vol uur en doen een beroep op maximale orkestrale middelen. In navolging van Beethovens 9de symfonie maakte hij gebruik van zangstemmen in de 2de, 3de, 4de en 8ste symfonie en in zijn niet-genummerde symfonie Das Lied von der Erde. De 8ste symfonie vereist een groot aantal uitvoerenden en wordt daarom wel "Sinfonie der Tausend" genoemd. Daartegenover staat de orkestrale liedcyclus Das Lied von der Erde, die hij ook "eine Sinfonie" noemde. De 10de symfonie bleef onvoltooid maar diverse musicologen, onder wie Deryck Cooke, hebben er 'uitvoeringsversies' van gemaakt. Dit geldt met name voor de nagelaten schetsen van het vierde en vijfde deel van deze symfonie waarin vrijwel alleen enkelvoudige melodielijnen voorkomen.

Mahler maakte ook bewerkingen van symfonieën van o.a. Beethoven en Robert Schumann en voerde die zelf uit. Ook voltooide hij, op verzoek van de familie Von Weber, de opera "Die drei Pintos" van Carl Maria von Weber (première 20 januari 1888 te Leipzig). Uiteindelijk bracht hij zijn muziek tot aan de rand van de tonaliteit, maar hij bleef ten principale trouw aan de klassieke symfonievorm.

Op uitnodiging van Willem Mengelberg dirigeerde Mahler het Concertgebouworkest in 1903, 1904, 1906 en 1909 bij de uitvoering van eigen werk. Mahler, die de reputatie genoot een lastig en despotisch dirigent te zijn, was vol lof over het orkest en zijn dirigent. In 1920 mondde deze samenwerking uit in het Mahler-feest, dat de artistiek directeur van het Concertgebouw Rudolf Mengelberg ter gelegenheid van het 25-jarig dirigeerjubileum van zijn neef Willem had georganiseerd. Het was een overweldigend succes.

Via Mengelberg raakte hij bevriend met Alphons Diepenbrock die hij 'een interessante Hollandse musicus' vond die 'eigenaardige kerkmuziek' schreef. Dankzij Mengelberg en andere bevriende dirigenten als Bruno Walter en Otto Klemperer en na de Tweede Wereldoorlog de Amerikaanse dirigent Leonard Bernstein groeide langzaam de waardering en belangstelling voor het oeuvre van Mahler. Tegenwoordig hebben zijn werken een vaste plaats in de programmering van menige concertzaal en in het concertrepertoire van elk symfonieorkest. Hij wordt daarbij beschouwd als de directe voorloper van Arnold Schoenberg, Alban Berg (deze componist werd sterk beïnvloed door Gustav Mahlers unieke instrumentatie) en Anton Webern.

Overlijden

Gustav Mahler had gedurende zijn leven veel last van keelontstekingen. Het is zeer waarschijnlijk dat hij gestorven is aan een (erfelijke) hartklepziekte, die in de laatste fase van zijn leven werd gecompliceerd door een infectie van de hartklep (endocarditis) door de streptokokkenbacterie, die vastgesteld werd door het afnemen van een bloedkweek tijdens een van zijn reizen in de Verenigde Staten. Vóór het ontdekken van antibiotica betekende de diagnose endocarditis dat iemand nog maar kort te leven had. Deze geschiedenis is gedetailleerd beschreven.[1]

Op 9 maart 1912 speelde het Concertgebouworkest de Nederlandse première van Mahlers Achtste symfonie. Op hetzelfde moment werd er door de Nederlandse consul in Wenen een krans gelegd op Mahlers graf, 'ten teken van de liefde, verering en dankbaarheid van zijn Amsterdamse vrienden'.

Werken

Symfonieën & symfonisch gedicht

Voorafgaande aan de compositie van wat later zijn officiële eerste symfonie zou worden, had Mahler zich reeds aan het componeren van twee, mogelijk zelfs drie orkestsymfonieën gezet. De laatste verblijfplaats van de manuscripten van deze (nimmer gepubliceerde) orkestwerken was de woning van de familie Von Weber - nazaten van de grote componist Carl Maria - in Dresden. Tijdens zijn werkzaamheden in Leipzig als operadirigent onderhield Mahler nauwe, vriendschappelijke banden met leden van de familie Von Weber.

  • nr. 1 in D (1884-1888)
    • De titel Titan (ontleend aan de gelijknamige roman van Jean Paul) werd later door Mahler teruggetrokken, evenals het oorspronkelijke tweede deel Blumine.
  • nr. 2 in c, Auferstehung (1888-1894)
  • Todtenfeier, symfonisch gedicht (1888), dit werd het openingsdeel van de tweede symfonie.
  • nr. 3 in d (1893-1896)
  • nr. 4 in G (1899-1901)
  • nr. 5 in cis (1901-1902)
  • nr. 6 in a, Tragische (1903-1905)
  • nr. 7 in e (1904-1906)
  • nr. 8 in E], Sinfonie der Tausend (1906-1907)
  • nr. 9 in D (1908-1909)
  • nr. 10 in fis (1909-1910), onvoltooid

Orkestliederen

Mahler componeerde de volgende cycli van orkestliederen:

  • Lieder eines fahrenden Gesellen (ook in een versie met piano); 1883-1885
  • Lieder aus "Des Knaben Wunderhorn" (teksten verzameld door Clemens Brentano en Achim von Arnim, ook in een versie met piano); 1892-1901
  • Rückert Lieder (ook in een versie met piano); 1901-1903
  • Kindertotenlieder (ook in een versie met piano); 1901-1904
  • Das Lied von der Erde, Eine Sinfonie für Tenor und eine Alt- (oder Bariton-) Stimme und großes Orchester, eerste uitvoering 1911 (ook in een versie met piano).

Cantate

  • Das klagende Lied, voor solisten, koor en orkest, 1879-1880 (grote revisie en première 1901). Thans wordt meestal de oorspronkelijke versie in drie delen uitgevoerd; het eerste deel was door de componist in 1901 geschrapt, de overige delen werden daarbij herzien.

Jeugdwerken

  • Pianokwartet in a (één deel is overgeleverd). 1876
  • Drie liederen voor tenor met pianobegeleiding; 1880 (gepland was een serie van vijf)
  • Vijf liederen voor zangstem met pianobegeleiding; 1880-1887
  • Lieder und Gesänge aus der Jugendzeit (met pianobegeleiding). 1880-1890. Verschillende hiervan zijn georkestreerd, door o.a. Luciano Berio en Colin Matthews.

Bewerkingen

  • Suite naar orkestwerken van Johann Sebastian Bach; 1909 (tevens herinstrumentatie)
  • Symfonie nr 3 in Es en nr 9 in d van Ludwig van Beethoven; 1895 (herinstrumentatie/uitvoeringsversie)
  • Strijkkwartet Op.95 van Ludwig van Beethoven; 1899 (bewerking voor strijkorkest/uitvoeringsversie)
  • Symfonie nr.3 in d van Anton Bruckner (bewerking voor piano-vierhandig, in samenwerking met Rudolf Krzyzanowski tot stand gekomen);
  • Figaros Hochzeit van Wolfgang Amadé Mozart; 1906 (vertaling/uitvoeringsversie)
  • Strijkkwartet in d 'Der Tod und das Mädchen' van Franz Schubert; 1894 (bewerking voor strijkorkest/uitvoeringsversie)
  • Symfonieën (alle) van Robert Schumann; 1895-1911, (herinstrumentatie/uitvoeringsversie)
  • Euryanthe, opera van Carl Maria von Weber (uitvoeringsversie)
  • Oberon, opera van Carl Maria von Weber (uitvoeringsversie)
  • Voltooiing en bewerking van de komische opera Die drei Pintos van Carl Maria von Weber; (1887-1888)

Omstreden compositie

  • Symfonisches Praeludium in c-moll (is in de enige handgeschreven bron toegeschreven aan Anton Bruckner)

Zoekgeraakte en voorgenomen composities

  • Polka voor piano (met een treurmars als inleiding); 1866 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Lied Die Türken; 1866? (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Opera Herzog Ernst von Schwaben; 1875 (verblijfplaats manuscript onbekend).
  • Liederen naar gedichten van Heinrich Heine; 1875? - Es fiel ein Reif in der Frühlingsnacht en Im wunderschönen Monat Mai (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Sonate voor viool en piano; 1876 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Nocturne voor violoncello en piano; 1876? (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Pianokwartet; 1877 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Symfonie voor orkest; 1877? (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Suite voor piano; 1877? (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Symfonie in a (delen 1-3 voltooid, deel 4 onvoltooid); 1877? (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Opera Die Argonauten; 1877-78 (1880): voltooid? (verblijfplaats manuscripts onbekend)
  • Lied (titel onbekend); 1878? (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Pianokwintet (alleen het Scherzo werd voltooid): 1877-78 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Nordische Symphonie (of Suite) voor orkest; 1879 resp. 1882 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Opera Rübezahl (voltooid?); 1879-1883 tot 1890 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Voorspel voor orkest met koor; 1883 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Zeven tableaux vivants (toneelmuziek) voor orkest bij het toneelstuk Der Trompeter von Säkkingen; 1884 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Bewerkingen van uitgekozen volksliederen Das Volkslied; 1885 (verblijfplaats manuscript onbekend)
  • Plan voor een opera (zou in aansluiting op Mahlers completering van Von Webers onvoltooid nagelaten komische opera Die drei Pintos tot stand dienen te komen; 1888 (inhoudelijk plan van het libretto is wel bekend, compositieschetsen zijn echter niet overgeleverd [want nooit gemaakt?])

Piano-opnamen van Mahler

Op 9 november 1905 speelde Mahler voor de firma M. Welte & Söhne uit Freiburg, uitvinder van het reproductieklavier 'Welte-Mignon', vier eigen composities in op pianorollen:

  • 'Ging heut' morgen übers Feld' uit de liederencyclus 'Lieder eines fahrenden Gesellen'
  • 'Ich ging mit Lust durch einen grünen Wald' uit de liederencyclus 'Des Knaben Wunderhorn'
  • Eerste deel ('Trauermarsch') uit de 5de symfonie
  • Vierde deel (Das himmlische Leben) uit de 4de symfonie

Externe links

Bronnen