50 jaar Het Nationale Ballet - Beatrix en ballet

Uit TheaterEncyclopedie
(Doorverwezen vanaf Beatrix en ballet)
Ga naar: navigatie, zoeken

Het aftreden van Koningin Beatrix op 30 april 2013, heeft in de media een stroom van artikelen op gang gebracht over haar persoon en de wijze waarop zij haar koningschap heeft ingevuld. Een van de onderwerpen is haar grote interesse in alle uitingen van Kunst en Cultuur. Met name haar belangstelling voor de moderne beeldende kunst krijgt daarbij de aandacht. Zij beschikt immers zelf over een bovengemiddeld talent als beeldhouwer en schilder/tekenaar, volgens een aantal deskundigen. Genoemd worden voorts haar veelvuldige aanwezigheid bij diverse culturele evenementen, openingen van festivals en kunstgebouwen, hoe zij Nederlandse kunstenaars en instellingen mee neemt op staatsbezoeken en dat zij een liefhebber is van ballet. Vanuit republikeinse kringen wordt deze kunstzinnige interesse wel enigszins denigrerend afgedaan als overdreven en/of functiegebonden. Maar als je de diverse gebeurtenissen in de wereld van de kunsten, waarin Beatrix als prinses of Koningin een rol heeft gespeeld op een rijtje zet dan is mijn conclusie dat haar liefde voor de kunsten en de kunstenaars echt, echt is.

Ten aanzien van haar liefde voor ballet en dans ben ik een aantal gebeurtenissen en herinneringen bijeen gaan zoeken, die deze conclusie kunnen staven. Zo vertellen Alexandra Radius en Han Ebbelaar van hun persoonlijke relatie met haar. Anton Gerritsen haalt bijzondere momenten met Beatrix aan uit zijn 26 jaren als zakelijk leider van Het Nationale Ballet en verder levert het world wide web heel wat informatie op.

Wat ik hier kan verzameld heb, is zeker niet alles. Ongetwijfeld zijn er nog meer gebeurtenissen, anekdotes en herinneringen aan haar vanuit de dans- en balletwereld te vermelden. Bijvoorbeeld door iemand als Hans van Manen, die vele malen met haar over zijn werk en dans in het algemeen heeft gesproken of anders Jirí Kylián wel die in 2008 uit haar handen de eremedaille voor Kunsten en Wetenschappen van de Huisorde van Oranje ontving. Ook andere medewerkers van gezelschappen als het Nederlands Dans Theater en Introdans hebben zeker het een en ander met haar meegemaakt; de gelegenheden waarbij de Beatrix aanwezig was, verliepen ongetwijfeld koninklijk perfect, maar over de voorbereidingen en het randgebeuren zal er nog best wel veel te vertellen zijn.

De liefde van Beatrix voor dans en ballet begint al vroeg. Zij ging zelf enige tijd op ‘ballet’ in een Baarnse balletschool en zag ongetwijfeld als prinsesje balletvoorstellingen en maakte zo in haar jonge jaren drie tekeningen van ballerina's, die in 2010 bij Christie’s werden geveild en gezamenlijk € 5.250,- opbrachten.

Als volwassen prinses bezocht zij al regelmatig officieel balletvoorstellingen. Ik vond o.a. een foto uit 1965, waarin zij in de pauze van een voorstelling van het Nederlands Ballet spreekt met o.a. Sonia Gaskell, Olga de Haas, Ronald Snijders en Andre Presser. Zij kwam in de jaren zestig vaker, in ieder geval naar die van Het Nationale Ballet en verscheen dan ook ‘achter het toneel’, zo bevestigt Connie Burgemeestre.

Prins Claus deelde later haar belangstelling voor ballet en dans, zoals o.a. blijkt uit een foto uit 1972, waar beiden na afloop van de première van Après visage spreken mt o.a. Rudi van Dantzig.

Als koningin woonde zij vervolgens regelmatig ballet en dansvoorstellingen bij zoals bijvoorbeeld een foto uit 1982 laat zien. Ze deed dat duidelijk niet incidenteel, maar structureel, bijvoorbeeld door alle tot nu toe 13 balletgala’s van het Dansersfonds '79 bij te wonen en geen enkel belangrijk jubileum van een balletgezelschap voorbij te laten gaan. Zo was zij de laatste afgelopen 10 jaren bij het 40 jarige jubileum van Het Nationale Ballet in 2001, bij de viering van 25 jaar vrienden van het Nederlands Dans Theater in 2004, bij het gouden jubileum van dit gezelschap in 2009, bij het 40jarige bestaan van Introdans en eveneens het gouden jubileum van Het Nationale Ballet beiden in 2011 en dan is zij er voorts o.a. bij de opening van het Holland Dance Festival in 2005, 2009 en 2011. Tussendoor woont zij nog met regelmaat incognito voorstellingen bij, zo verneem ik uit betrouwbare bronnen.

En dan de diverse uitnodigingen aan balletgezelschappen om als de gebruikelijke contraprestatie van Hare Majesteit aan het gastland, te fungeren. Ik vond de volgende: Het Nederlands Dans Theater was met Hare Majesteit mee naar Nieuw Zeeland in 1992, naar Noorwegen in 2010 en naar Turkije in 2012. Introdans vergezelde haar naar Argentinië in 2006, naar Estland in 2008 en naar Mexico in 2009, waar ik persoonlijk getuige van mocht zijn op uitnodiging van de Nederlandse Ambassade in Mexico. Het Nationale Ballet was in 1982 het eerste gezelschap dat uitgenodigd werd voor een bezoek aan de Duitse Bondsrepubliek en vervolgens nogmaals voor Canada in 1988 en naar Rusland in 2001. Dat culturele ensembles door de koningin van Nederland worden aangeboden als contraprestatie voor het gebruikelijk staatsbanket aan het gastland is overigens helemaal niet zo vanzelfsprekend. Koningin Beatrix introduceerde deze bijzondere gewoonte als vervanging van het wel gebruikelijke galadiner op de tweede dag van zo’n staatsbezoek. Als prinses had zij daar al goed over nagedacht zoals blijkt uit de herinnering van Anton Gerritsen aan een gesprek met haar tijdens de receptie ten huize van de Nederlandse ambassadeur in New York op 19 april 1978 (zie deze pagina). In een staartje van dat gesprek mocht ik als toenmalige productieleider aan haar uitleggen welke logistieke consequenties een voorstelling van een balletgezelschap in het buitenland kan hebben.
We kunnen helaas aan Rudi van Dantzig niet meer vragen of hij bijzondere herinneringen heeft aan haar, want ook hij heeft diverse malen met haar over zijn werk als artistiek leider en choreograaf kunnen spreken. Zoals bekend was Rudi van Huis uit socialistisch ingesteld en derhalve meer voor een republiek. Hij had zeker gemengde gevoelens bij haar belangstelling voor Het Nationale Ballet en haar liefde voor de kunsten.

Zoals alle Nederlanders die ooit met haar gesproken hebben kunnen vertellen, ging haar belangstelling ook altijd uit naar de mens achter de prestatie die op dat moment de aandacht kreeg. Zo vertellen onder andere Alexandra Radius en Han Ebbelaar.
Zij beiden hebben een sterke band met haar al vanaf het moment van haar verloving met Claus van Amsberg. Ter gelegenheid van dit feest was Alexandra Radius uitgenodigd om een choreografie van Benjamin Harkarvy op de cellosuites van Bach te vertolken, de favoriete muziek van Claus. Zijn aanstaande schoonvader Prins Bernhard viel tijdens die gelegenheid weliswaar in slaap, maar voor Beatrix en Claus was het onvergetelijk, zo herinnert Han zich.

Vervolgens nam Beatrix graag de uitnodigden aan voor het eerste gala van het Dansersfonds '79 dat Han en Lex ter gelegenheid van het twintig jarige dansjubileum van Lex in 1979 oprichtten. Sindsdien heeft zij geen enkel gala overgeslagen. "Het is dan een feest om naast haar te mogen zitten en te genieten van haar commentaar. Haar voorkeur gaat daarbij duidelijk uit naar modern ballet zoals van Hans van Manen en Jirí Kylián," vertelt Han.

Han en Lex kwamen haar daarnaast vele malen tegen bij diverse andere voorstellingen die zij als eerst als prinses en later als koningin bezocht. Zo ook bij de het staatsbezoek in Canada in 1988. Han Ebbelaar zegt daarover: "Koningin Beatrix had een lange drukke dag achter de rug. Haar gevolg en zij zelf konden bijna niet meer op benen staan en na de voorstelling was er ook nog een receptie. Toen de belangrijkste dansers binnenkwamen, veerde zij echter op en nam alle tijd om haar altijd weer relevante vragen af te vuren en met vol enthousiasme te zeggen hoe ze genoten had, terwijl je haar staf zag denken: “…. hoe komen we hier in hemelsnaam weg….?"

Bij het afscheid van Alexandra Radius van het toneel in 1990, ontving zij op Huis ten Bosch uit handen van koningin Beatrix de eremedaille voor Kunsten en Wetenschappen van de Huisorde van Oranje, in het bijzijn van dertig vrienden en kennissen die Lex daarbij mocht uitnodigen.

In 1998 werden Han en Lex gevraagd ter ere van haar een dansgala te organiseren, ter gelegenheid van de viering van haar 60tigste verjaardag. De hele Koninklijke familie en vele leden van Europese vorstenhuizen waren daarbij aanwezig. Natuurlijk deden daaraan dansers van Het Nationale Ballet, het Nederlands Dans Theater mee, evenals afvaardigingen van de Nederlandse dansvakopleidingen. "Ja, zij houdt oprecht echt van ballet en is als een ambassadeur voor de Nederlandse danskunst. Bovendien zijn wij ervan overtuigd dat zij deze liefde door heeft kunnen geven aan Willem Alexander, met name die voor modern ballet." Zo besluit Han Ebbelaar, die zo aangeeft dat de Nederlandse danskunst ook in de toekomst Koninklijke pleitbezorgers zal hebben, zeker omdat ook Maxima zoals bekend van dans houdt. Hans van Manen onderschrijft dat door desgevraagd in een interview te stellen dat hij zich op dat punt absoluut geen zorgen wenst te maken over de opvolger van koningin Beatrix.

Dhian Siang Lie