Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Canon 1989

Canonlogo.jpgHollandia speelt Prometheus in een autosloperij

(Muziek)theater op locatie

Oprichting Hollandia

In 1985 werd Theatergroep Hollandia opgericht, een regionaal gezelschap dat van de provincie Noord-Holland de opdracht meekreeg om voorstellingen te maken op plekken waar theaterzalen ontbraken. Op die manier moest een publiek bereikt worden dat anders nooit met theater in aanraking kwam. Onder leiding van regisseur Johan Simons maakte het gezelschap van de nood een deugd: het ontwikkelde zich al snel tot een vernieuwend en richtinggevend locatietheatergezelschap.

Johan Simons, 2004. Foto: Thomas Aurin. Collectie TIN

De bepalende rol van de locatie

Theatergroep Hollandia maakte voorstellingen in kassencomplexen, in bunkers en in sluizen. Die ruimtes kwamen daardoor voor de omwonenden in een heel ander licht te staan, maar belangrijker was dat die ruimtes iets wezenlijks toevoegden aan het stuk dat gespeeld werd, of dat nu een klassieke tragedie was of een modern boerendrama. De regisseur en de acteurs lieten zich iedere keer opnieuw inspireren door de ruimte, geur, akoestiek en sfeer van de locatie. De voorstellingen van Hollandia konden dus niet zomaar ergens anders worden gespeeld. Ze hoorden bij die ene, specifieke plek.

Zo werd voor de klassieke, Griekse tragedie Prometheus in 1989 een desolate autosloperij als locatie gekozen. Het stuk van Aeschylos speelt zich af aan het uiteinde van de wereld, waar Prometheus door zijn oom, de oppergod Zeus, aan een rots is vastgeketend. Op die manier wordt hij gestraft omdat hij de mensen het goddelijk vuur en het vermogen om te denken geschonken heeft. De ruimte die Hollandia gekozen had was nat, koud en smerig. De acteurs rilden van de kou als ze op de met olie besmeurde vloer gingen liggen of zich tegen de natte muren drukten. Het publiek zat op een tribune van gestapelde autowrakken (producten van het menselijk vernuft) en rilde met de spelers mee. Op die manier voelden de toeschouwers zich in de wereld van het stuk opgenomen.

Rik van Uffelen in Gust in een kassencomplex, 1987. Foto: Michiel Voet. Collectie TIN Prometheus van Theatergroep Hollandia, 1989. Foto: Frans Schellekens/Hollandse Hoogte. Collectie TIN

Muzikalisering

Op dat moment behoorde ook de musicus Paul Koek tot de artistieke leiding van het gezelschap. Zijn aanwezigheid bracht met zich mee dat in de producties van Hollandia ook muziek en geluid een belangrijk aandeel kregen. Dat gebeurde bijvoorbeeld door de acteurs allerlei materialen die op de speelvloer aanwezig waren als slagwerk te laten gebruiken; of door ze hun stemmen als instrumenten in te laten zetten, waarmee ongehoord dramatische en theatrale effecten werden bereikt.

Goed voorbeeld was de productie Perzen (1994), een ander stuk van Aeschylos. Met behulp van de vertaling van Herman Altena probeerde Paul Koek de tekst zo dicht mogelijk naar de ritmes, de klanken en toonhoogtes van het klassieke Grieks te brengen. En dat lukte: acteur Jeroen Willems slaagde er in om de slotmonoloog van Koning Xerxes tot een echte klaagzang te maken, waarbij de melodie van zijn zinnen de betekenis van de woorden verdiepte. Zijn lijden, en de verwijten die hij zichzelf maakte over de nederlaag van zijn leger tegen de Grieken, werden zo voor het publiek niet alleen hoorbaar, maar ook ervaarbaar.

Affiche Perzen van Toneelgroep Hollandia, 1994. Ontwerp: Maarten Evenhuis. Beeld: Monica de Jong. Collectie TIN

Multimedia

Theatergroep Hollandia deed meer dan op specifieke locaties gemuzikaliseerde ensceneringen van bestaande toneelstukken brengen. In samenwerking met de componist en multimediakunstenaar Dick Raaijmakers (eerder actief bij Toneelgroep Baal) werd een aantal experimentele en spraakmakende producties ontwikkeld. Der Fall/Dépons (1993) en De val van Mussolini (1995) waren meer evenementen dan voorstellingen, waarbij de toeschouwers werden opgenomen in een omgeving van elektronische muziek, geluid, film, beweging, techniek en nieuwe media.

Het aandeel van de acteurs

Het succes van Hollandia zat hem natuurlijk niet alleen in het feit dat er op locatie theater werd gemaakt, en dat er sprake was van ‘muzikalisering’. Johan Simons en Paul Koek wisten acteurs om zich heen te verzamelen die niet alleen meedachten met hun regisseurs, maar die ook in staat waren om dat wat zij voorstonden op het podium vorm te geven. De tekstbehandeling, muzikaliteit maar ook fysieke mogelijkheden van acteurs als Jeroen Willems, Elsie de Brauw, Bert Luppes, Betty Schuurman en Fedja van Huêt zijn ongekend groot. Mede dankzij deze acteurs speelde het gezelschap ook veel over de grenzen en werd het meer dan eens onderscheiden met belangrijke prijzen.

Affiche Der Fall / Dépons van Theatergroep Hollandia, 1993. Ontwerper onbekend. Collectie TIN Jeroen Willems in De val van Mussolini van Theatergroep Hollandia, 1995. Foto: Serge Ligtenberg/Hollandse Hoogte. Collectie TIN

Zuidelijk Toneel Hollandia

Hollandia verhuisde in 2001 naar Eindhoven waar het opging in de combinatie Zuidelijk Toneel Hollandia. In 2005 scheidden de wegen van Johan Simons en Paul Koek zich. Simons is momenteel artistiek leider van de Münchner Kammerspiele. Paul Koek is artistiek leider van het in Leiden gevestigde gezelschap Veenfabriek.

repetitiefoto Zeemanslieder / Op hoop van zegen van ZT Hollandia, 2004. Foto: Frieda Schneider. Collectie TIN Dark van ZT Hollandia, 2002-2003. Foto: Ben van Duin. Collectie TIN Richard III van ZT Hollandia, 2003-2004. Foto: Ben van Duin. Collectie TIN


Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland

In 1989 geboren

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
The CranberriesCranberries, The1989
Whitney SawyerSawyer, Whitney1989
Rozanne de BontBont, Rozanne de1989
The NotwisNotwis, The1989
Davy van GervenGerven, Davy van1989
Diewertje DirDir, Diewertje1989
The Magnetic FieldsMagnetic Fields, The1989
Sander BerendsenBerendsen, Sander1989
TherapyTherapy1989
Anouk DorfmannDorfmann, Anouk1989
Luca CacittiCacitti, Luca1989
Anne NeuteboomNeuteboom, Anne1989
Roshanak MorrowatianMorrowatian, Roshanak1989
Christiaan KoetsierKoetsier, Christiaan1989
Tom SchravenSchraven, Tom1989
Teunis RuitenRuiten, Teunis1989
Paulina Prokop1989
Iona DanielDaniel, Iona1989
Hélène DevosDevos, Hélène1989
Imre van OpstalOpstal, Imre van1989
... meer resultaten

In 1989 overleden

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Rudolf KuefnerKuefner, Rudolf1989
The Lounge LizardsLounge Lizards, The19781989
Tom DisseveltDissevelt, Tom4 maart 19211989
Hans RoduinRoduin, Hans2 mei 19151989
Baber KocamanogluKocamanoglu, Baber19291989
Ruth WachsmannWachsmann, Ruth1 september 19101989
Hendrik de VriesVries, Hendrik de18961989
Marie SchafstadtSchafstadt, Mary20 april 18981989
Lotte HeiderHeider, Lotte19081989
Dominik HartmannHartmann, Dominik19201989
Robert ThomasThomas, Robert28 september 19273 januari 1989
Simon WirsaladseWirsaladse, Simon13 januari 19097 januari 1989
Johnny JordaanJordaan, Johnny7 februari 19248 januari 1989
Georges SchehadéSchehadé, Georges1 november 190517 januari 1989
Bruce ChatwinChatwin, Bruce13 mei 194018 januari 1989
Michael LlandLland, Michael192520 januari 1989
Thea MaassMaass, Thea14 juli 19083 februari 1989
John CassavetesCassavetes, John9 december 19293 februari 1989
Joe RaposoRaposo, Joe8 februari 19375 februari 1989
Wim HogenkampHogenkamp, Wim14 juni 19475 februari 1989
... meer resultaten

In 1989 in première

 PremieredatumLocatie
Badeloch - Nieuw West - 1989-01-011 januari 1989Shaffy, Amsterdam
Het tapijt - Stichting Toneelschuur Producties - 1989-01-011 januari 1989Toneelschuur, Haarlem
De tovenaarsleerling - Aad Wieman - 1989-01-011 januari 1989Bibliotheektheater, Rotterdam
Oosterse verhalen met oeroude motieven - Peter van der Linden - 1989-01-011 januari 1989De Balie Politiek Cultureel Centrum, Amsterdam
O tempora o mores - Effekten in Ontwikkeling - 1989-01-011 januari 1989Het Amsterdams Theaterhuis, Amsterdam
Experimenten in vertelkunst: improvisaties in gebaren en stem - Stichting Vertelfestival - 1989-01-011 januari 1989
Het verboden rijk - Stichting Toneelschuur Producties - 1989-01-011 januari 1989Toneelschuur, Haarlem
Badeloch - Toneelgroep Amsterdam - 1989-01-011 januari 1989Shaffy, Amsterdam
Experimenten in vertelkunst- improvisaties in gebaren en stem - Stichting Vertelfestival - 1989-01-011 januari 1989De Balie Politiek Cultureel Centrum, Amsterdam
Ubu - Theatergroep Maccus - 1989-01-033 januari 1989Jeugdtheater De Krakeling (Westerpark), Amsterdam
Ik als tegengif - Trudie Lute - 1989-01-033 januari 1989Shaffy, Amsterdam
Liederen van wanhoop en ongeloof II - Hans Dorrestijn - 1989-01-033 januari 1989De Kleine Komedie, Amsterdam
De telefoon - De Onderneming - 1989-01-033 januari 1989Bibliotheektheater, Rotterdam
Backonebone - Danswerkplaatscircuit - 1989-01-033 januari 1989't Hoogt, Utrecht
Peter Pan (de jongen die niet groot wilde worden) - Peter Pan Produkties - 1989-01-033 januari 1989Koninklijke Schouwburg, 's-Gravenhage
Enkele reis Pico Bello - Pagetti en Smakkaroni - 1989-01-044 januari 1989Meervaart, Amsterdam
Ode aan de voortreffelijke Ach - Theater Zeebelt - 1989-01-044 januari 1989Theater Zeebelt, 's-Gravenhage
Cas - Stichting Jeugdtheater Finnisj - 1989-01-044 januari 1989De Harmonie, Leeuwarden
Broodje boek - Stichting Jeugdkomedie Amsterdam - 1989-01-044 januari 1989Schouwburg Amstelveen, Amstelveen
Morgen vlieg ik eruit - Kommer en Kwel - 1989-01-055 januari 1989Het Werftheater, Utrecht
... meer resultaten


In dit decennium opgericht

Edit deze pagina