Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken

Canon 1907

Canonlogo.jpg1907: De Elckerlyc van Verkade en Royaards

Het begin van het moderne theater in Nederland. Kunst met een grote K.

In 1907 werd de nieuwe toneelzaal van Hotel Hamdorff in het kunstenaarsdorp Laren geopend met een opmerkelijke voorstelling. Het ging om een enscenering van twee middeleeuwse stukken waar rond 1900 weer belangstelling voor was ontstaan: de moraliteit Elckerlyc en het abele spel Lanseloet.

Verkade en Royaards

Voor de regie tekenden twee Nederlandse acteurs die op dit gebied nauwelijks ervaring hadden: Eduard Verkade – eigenlijk pas een paar jaar aan het toneel – en Willem Royaards, een acteur die tot in Duitsland toe furore had gemaakt, vooral ook vanwege de welluidende manier waarop hij teksten kon zeggen. De twee spraken dan ook af dat Royaards de tekstregie voor zijn rekening zou nemen. Verkade zou zorgen voor een decor, voor kostuums en voor de mise-en-scène. Hij had daar uitgesproken ideeën over. Een paar jaar eerder was hij in Duitsland namelijk in contact gekomen met de Engelse theaterrevolutionair Edward Gordon Craig. Ze hadden samen plannen gesmeed om het theater radicaal te vernieuwen. Verkade had Craig meegetroond naar Nederland, hem lezingen laten geven en had gezorgd voor een Nederlandse vertaling van zijn pamflet The art of the Theatre (De kunst van het theater).

Eduard Verkade. Foto: Jacob Merkelbach, 1913. Collectie TIN Willem Royaards. Fotograaf: Albert Greiner. Collectie TIN

Breuk met het realisme

Craig bepleitte in zijn pamflet een radicale vernieuwing van de theaterkunst. Niet het werk van de auteur, maar het werk van de regisseur moest het uitgangspunt zijn. Dat betekende dat een voorstelling niet vanuit een geschreven tekst bedacht moest worden, maar vanuit handeling, kleur, lijn en ritme. Wat dat precies voor kunstwerken zou moeten opleveren, daar is Craig zijn hele leven naar op zoek geweest, maar zijn ontwerpen laten in ieder geval een radicale breuk met het realisme zien. Geen vissershutjes à la Heijermans meer, maar imposante, hoge, abstracte ruimtes.


ToneelKunst met een grote K

Die abstrahering nam Verkade ook als uitgangspunt voor zijn decor van de Elckerlyc. Verkade wilde duidelijk niet zo ver gaan als Craig. Voor hem bleef de tekst het vertrekpunt, maar hij probeerde wel Craigs ideeën over vormgeving naar de praktijk te vertalen. Voor de Elckerlijc koos hij voor één gestileerde ruimte, geïnspireerd op Italiaanse fresco’s uit de vroege Renaissance. Ook de kostuums waren in die sfeer ontworpen. De voorstelling in Laren was een groot succes. Belangrijk daarbij was dat het aanwezige publiek bestond uit kunstenaars, architecten en schrijvers en die erkenden – na het zien van deze voorstelling – dat toneel inderdaad een creatieve, autonome kunstvorm kon zijn. In het vervolg zou dus van echte toneelkunst gesproken worden, met een hoofdletter K.

NV Het Toneel en De Hagespelers

Een aantal aanwezigen was zo enthousiast dat men de handen ineen sloeg en een vereniging oprichtte die het Royaards en Verkade mogelijk moest maken op dezelfde weg voort te gaan. Dat deden ze ook, maar niet gezamenlijk. Hun temperamenten en artistieke opvattingen bleken toch te ver uiteen te liggen. Royaards begon onder de naam N.V. Het Tooneel een eigen gezelschap. Al vrij snel lijfde hij de ontwerpers Frits Lensvelt en Nell Bronger in om het decor – en kostuumatelier te gaan leiden. Met z’n drieën zouden zij de daaropvolgende periode een aantal schitterende voorstellingen realiseren, met als hoogtepunt een gestileerde Gijsbreght van Aemstel, in 1912.

Ook Verkade begon een eigen gezelschap: De Hagespelers. Hij zorgde vaak zelf voor abstraherende decorontwerpen. Vanaf 1918 maakte hij ook een aantal voorstellingen in samenwerking met de architect H.Th. Wijdeveld.

Decorontwerp Gijsbrecht van Aemstel door Frits Lensvelt, 1912. 2e bedrijf, 1e toneel. Collectie TIN Maquette Gijsbrecht van Aemstel, reconstructie naar het decor van Frits Lensvelt uit 1912. Vervaardigd door Mirjam Boelaars, 1989. Collectie TIN

Nog een vernieuwer: Albert van Dalsum

Een naam die in dit verband ook genoemd moet worden is die van Albert van Dalsum. Net als Verkade en Royaards onderschreef hij de noodzaak van een moderne, niet-realistische theatervormgeving. Van Dalsum stond als regisseur en vormgever aan de wieg van een aantal expressionistisch getinte experimenten. Na de Tweede Wereldoorlog, toen de overheid het theater structureel ging subsidiëren, werd het voor theatermakers – niet langer afhankelijk van de kaartverkoop – wat gemakkelijker om te experimenteren. Samenwerking met beeldend kunstenaars of professionele vormgevers werd toen regel in plaats van uitzondering.

Decorontwerp Cagliostro door Albert van Dalsum, 1931. Collectie TIN


Dit is één van de canonteksten. Voor meer informatie zie: Canon van het Theater in Nederland

In 1907 geboren

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Netty van der ValkValk, Netty van der19075 april 1958
Dimitri RomanovRomanov, Dimitri19076 februari 1994
Paul HaferungHaferung, Paul1907
Rostislav Vladimirovich ZacharovZacharov, Rostislav Vladimirovich19071984
Jacques ChesnaisChesnais, Jacques19071971
Meta Russcher-Overman19071993
Jean CarzouCarzou, Jean1 januari 190712 augustus 2000
Giuseppe MorelliMorelli, Giuseppe19071998
Irina GrjebinaGrjebina, Irina19071994
Ennio GerelliGerelli, Ennio12 januari 19075 oktober 1970
Sophie RedmondRedmond, Sophie14 januari 190718 september 1955
Henk BadingsBadings, Henk17 januari 190726 juni 1987
Paula WesselyWessely, Paula20 januari 190711 mei 2000
Mary DresselhuysDresselhuys, Mary22 januari 190719 mei 2004
Mozart Camargo GuarnieriGuarnieri, Mozart Camargo1 februari 190713 januari 1933
Jan BüchliBüchli, Jan9 februari 19078 juli 1980
Annie ZuidemaZuidema, Annie9 februari 190722 september 1989
Charles B. TimmerTimmer, Charles B.17 februari 19071 januari 1991
Wystan Hugh AudenAuden, Wystan Hugh21 februari 190729 september 1973
Rex StuartStuart, Rex22 februari 19077 september 1967
... meer resultaten

In 1907 overleden

 SorteernaamGeboortedatumOverlijdensdatum
Rosier FaassenFaassen, Rosier9 september 18332 februari 1907
Johannes George de Groot jr.Groot jr., Johannes George de29 mei 188014 maart 1907
Sophie van BieneBiene, Sophie van13 januari 185211 mei 1907
Guillaume RuysRuys, Guillaume3 juli 186031 augustus 1907
Edvard GriegGrieg, Edvard15 juni 18434 september 1907
Ignaz BrüllBrüll, Ignaz7 november 184617 september 1907
Alfred JarryJarry, Alfred8 september 18731 november 1907
Louis Jacques VeltmanVeltman, Louis Jacques29 december 181710 november 1907
Dhr. VeltmanVeltman, Dhr.29 december 181710 november 1907
Mark M. WarshawskyWarshawsky, Mark M.26 november 184826 november 1907
Stanislaw WyspianskiWyspianski, Stanislaw15 januari 186928 november 1907
Chris CarstCarst, Chris16 maart 186627 december 1907

In 1907 in première

 PremieredatumLocatie
Fra Diavolo - Opera Italiana.N.V. Italiaansche Opera - Den Haag - 1907-01-011 januari 1907Paleis voor Volksvlijt, Amsterdam
De adellijke kleermaker - Ensemble Solser en Hesse - 1907-01-011 januari 1907Musis Sacrum, Arnhem
Specialiteiten-voorstelling (z.t.) - Koninklijk Nederlandsch Circus Oscar Carré - 1907-01-011 januari 1907Koninklijk Nederlandsch Circus Oscar Carré, Amsterdam
Lohengrin - Théâtre Royal Français de la Haye - 1907-01-066 januari 1907Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, 's-Gravenhage
Krates! - Gezelschap Stoel en Spree - 1907-01-1010 januari 1907Plantage Schouwburg, Amsterdam
Cavalleria rusticana - Théâtre Royal Français de la Haye - 1907-01-1212 januari 1907Théâtre Royal Français de la Haye, 's-Gravenhage
Cavalleria Rusticana - Théâtre Royal Français de la Haye - 1907-01-1212 januari 1907Théâtre Royal Français de la Haye, 's-Gravenhage
Vorstenschool - N.V. Het Rotterdamsch Tooneelgezelschap - 1907-01-1414 januari 1907Schouwburg Kunstmin, Dordrecht
Ninon de Lenclos - Gezelschappen Henri Brondgeest - 1907-01-1515 januari 1907Tivoli Schouwburg, Rotterdam
Salome - Gezelschappen Henri Brondgeest - 1907-01-1515 januari 1907Tivoli Schouwburg, Rotterdam
Zijn Edel-achtbare of Het Vrije tooneel in 1000 vreezen - Het Vrije Tooneel - 1907-01-1717 januari 1907Stadsschouwburg, Arnhem (1865-1934)
Così fan tutte - Opera Vereeniging Amsterdam/Den Haag - 1907-01-1919 januari 1907Groote Schouwburg, Rotterdam
Cosi fan tutte (So machen's alle) - Opera Vereeniging Amsterdam/Den Haag - 1907-01-1919 januari 1907Groote Schouwburg, Rotterdam
Het Albumblad - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel - 1907-01-2222 januari 1907Koninklijke Hollandsche Schouwburg, 's-Gravenhage
Boezemvrienden - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1907-01-2222 januari 1907Koninklijke Hollandsche Schouwburg, 's-Gravenhage
Het albumblad - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1907-01-2222 januari 1907Koninklijke Hollandsche Schouwburg, 's-Gravenhage
Die lustige Wittwe - Rembrandt Theater (Amsterdam) - 1907-01-2222 januari 1907Rembrandt Theater, Amsterdam
Specialiteiten-voorstelling (z.t.) - Koninklijk Nederlandsch Circus Oscar Carré - 1907-01-2222 januari 1907Koninklijk Nederlandsch Circus Oscar Carré, Amsterdam
Eigen haard - De Nederlandsche Tooneelvereeniging (1893-1912) - 1907-01-2929 januari 1907Hollandsche Schouwburg, Amsterdam
Le Freyschütz - Théâtre Royal Français de la Haye - 1907-02-022 februari 1907Théâtre Royal Français de la Haye, 's-Gravenhage
... meer resultaten


In dit decennium opgericht

Edit deze pagina